Kasacja od wyroku

ul. Kwiatowa 12, 01-001 Warszawa, 2023-10-27

Jan Kowalski

Kancelaria Adwokacka "Lex"

ul. Polna 34/2, 02-002 Warszawa

555-123-456

e-mail: [email protected]

nie posiadam telefaksu

obrońca Jan Kowalski

oskarż. z art. 207 § 1 KK

Sąd Najwyższy

Izba Karna w Warszawie

za pośrednictwem

Sądu Okręgowego

II Wydział Karny

w Warszawie

dot. II K 123/23

Kasacja od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 2023-09-15 utrzymującego w mocy wyrok Sądu

Rejonowego w Warszawie z 2023-07-20 (II K 456/23) w sprawie Anna Nowak, oskarżonej z art. 207 § 1 KK

Na podstawie art. 520 § 1 KPK:

      1) zaskarżam powyższy wyrok w całości na korzyść oskarżonej;

      2) wyrokowi temu zarzucam rażące naruszenie prawa karnego procesowego, mogące mieć istotny wpływ na jego

      treść, a mianowicie art. 186 § 1 KPK, przez błędną interpretację, że w razie śmierci świadka, który wcześniej

      oświadczył, że korzysta z prawa do odmowy zeznań, mogą być odczytane jego wcześniejsze zeznania, podczas gdy

      oświadczenie świadka uprawnionego do odmowy złożenia zeznania, który zeznawał w charakterze świadka w

      postępowaniu przygotowawczym, a następnie w terminie zakreślonym w art. 186 § 1 KPK oświadczył, że korzysta

      z tego prawa, wywołuje skutki prawne również po jego śmierci;

      3) podnosząc ten zarzut, wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w

      Warszawie jako odwoławczemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Warszawie z 2023-07-20 Anna Nowak została uznana za winną tego, że w okresie od stycznia 2022 do grudnia 2022 w Warszawie znęcała się fizycznie i moralnie nad swoją matką Marią Nowak, bijąc ją po całym ciele i ubliżając jej, tj. przestępstwa z art. 207 § 1 KK, i za to na podstawie tego przepisu została skazana na karę 1 roku pozbawienia wolności.

Od wyroku tego apelację wniósł obrońca oskarżonej, zarzucając obrazę art. 186 § 1 KPK przez błędne przyjęcie, że w razie śmierci świadka, który oświadczył, że korzysta z prawa do odmowy zeznań, mogą być odczytane jego wcześniejsze zeznania.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 2023-09-15 utrzymał zaskarżony wyrok w mocy. W jego uzasadnieniu podkreślił, że według art. 186 § 1 in fine KPK zeznania złożone przez świadka, który przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym skorzystał z prawa odmowy zeznań, mogą być odtworzone przy ponownym rozpoznawaniu sprawy, jeżeli świadek zmarł.

Jest to pogląd błędny i pozostaje w rażącej sprzeczności z treścią art. 186 § 1 KPK.

Jego prawidłowa wykładnia prowadzi do wniosku, że przewidziany nim zakaz dotyczy również sytuacji, gdy osoba wymieniona w tym przepisie nie może być wezwana na rozprawę, toczącą się po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, z powodu śmierci tej osoby, gdy złożyła zeznania w postępowaniu przygotowawczym, po czym przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym skorzystała z prawa odmowy zeznań.

W judykaturze co do kwestii dopuszczalności odczytywania zeznań osoby najbliższej dla oskarżonego, która początkowo złożyła zeznania w postępowaniu przygotowawczym, a następnie nie stawiła się na rozprawę z powodów, które wymienia obecnie art. 391 § 1 KPK, konsekwentnie przyjmuje się jako warunek sine qua non odczytania zeznań osoby uprawnionej do odmowy ich złożenia, brak złożenia oświadczenia w terminie określonym obecnie w art. 186 § 1 KPK, że nie chce ona zeznawać [wyr. SN z 2012-03-15, II KK 345/11, ZO 2012, Nr 7, poz. 67; uchw. SN(7) z 2013-06-26, I KZP 10/13, OSNKW 2013, Nr 7-8, poz. 56; uchw. SN z 2014-09-24, I KZP 15/14, OSNKW 2014, Nr 10, poz. 88 z aprobującymi uwagami Piotr Hofmański, Kodeks postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2015, Nr 2, s. 45]. Wyrażano pogląd, że skorzystanie przez świadka z prawa odmowy składania zeznań w przysługującym mu terminie powoduje, iż przestaje on istnieć w sprawie jako osobowe źródło dowodowe (wyr. SN z 2015-10-22, II KK 234/15, niepubl.; wyr. SN z 2016-01-12, III KK 123/15, niepubl.). Za niedopuszczalne uznano nie tylko odczytanie zeznań takiego świadka, lecz także wszelkie próby odtworzenia zeznań osoby, która skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy zeznań – przy pomocy świadków czy urządzeń technicznych, traktując je jako obejście ustawy (wyr. SN z 2017-05-05, IV KK 187/17, Legalis).

W doktrynie też uznaje się, że nie można odczytać protokołu zeznań świadka złożonych w postępowaniu przygotowawczym, który przy powtórnym przesłuchaniu skorzystał z prawa odmowy zeznań, a następnie przed rozprawą zmarł (Andrzej Marek, Kodeks postępowania karnego, Palestra 2018, Nr 3, s. 25; Janusz Kaczmarek, Kodeks postępowania karnego, Państwo i Prawo 2019, Nr 5, s. 32 i n.).

Zapatrywanie to podziela dalej Sąd Najwyższy, uznał on bowiem, że „oświadczenie świadka uprawnionego do odmowy złożenia zeznania, który zeznawał w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym, a następnie w terminie zakreślonym w art. 186 § 1 KPK oświadczył, że korzysta z tego prawa – wywołuje skutki prawne również po jego śmierci, podobnie jak i inne oświadczenia woli składane w toku procesu karnego przez strony procesowe oraz jego uczestników. Znaczenia tych oświadczeń, co do zasady, nie eliminuje przecież śmierć osoby zainteresowanej” (post. SN z 2020-02-20, III KZ 5/20, OSNKW 2020, Nr 3, poz. 25 z glosą aprobującą Maria Kałdon, Palestra 2020, Nr 7, s. 65 i takimi uwagami Tomasz Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, Państwo i Prawo 2021, Nr 1, s. 15).

Jest to o tyle istotne, że w judykaturze i doktrynie wystąpiła różnica poglądów tylko co do tego, czy dopuszczalne jest odczytanie zeznań osób uprawnionych do odmowy ich składania, które nie skorzystały z tego uprawnienia w postępowaniu przygotowawczym, a w czasie rozprawy znajdowały się w sytuacjach przewidzianych w obecnym art. 391 § 1 KPK. Przyjmowano, że niedopuszczalne jest odczytanie zeznań świadka uprawnionego do odmowy ich składania, składanych w postępowaniu przygotowawczym, jeżeli świadek ten zmarł przed rozprawą i tym samym nie mógł wypowiedzieć się przed sądem, czy chce skorzystać ze swojego uprawnienia (wyr. SN z 2008-06-19, III KK 45/08, Orzecznictwo Sądów Polskich 2009, Nr 3, s. 45 z krytycznymi glosami Adam Nowak, Prokuratura i Prawo 2010, Nr 5, s. 62 i n.; Piotr Kowalski, Państwo i Prawo 2011, Nr 2, s. 76 oraz aprobującą Anna Wiśniewska, Palestra 2012, Nr 9, s. 87 i n.), jak też dopuszczano możliwość odczytania zeznań osoby najbliższej, a przebywającej za granicą, która do czasu rozprawy nie złożyła oświadczenia, że korzysta z prawa do odmowy zeznań, ale pod warunkiem prawidłowego i realnego wezwania tego świadka (wyr. SN z 2010-11-18, V KK 287/10, Legalis). Organ ten wprost stwierdził, że: „zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym przez świadka, który przed złożeniem tych zeznań został uprzedzony o przysługującym mu prawie odmowy zeznań (art. 165 KPK) [obecnie art. 182 KPK – przyp. aut.], ale z uprawnienia tego nie skorzystał, mogą być odczytane na rozprawie na podstawie art. 337 KPK [obecnie art. 391 KPK – przyp. aut.] również w wypadku, gdy świadek ten zmarł przed rozprawą” [uchw. SN(7) z 2005-03-30, I KZP 4/05, OSNKW 2005, Nr 5-6, poz. 45 z krytyczną glosą Jan Zieliński, Prokuratura i Prawo 2006, Nr 7, s. 78 i aprobującą glosą Maria Malinowska, Palestra 2007, Nr 4, s. 92 oraz aprobującymi uwagami Andrzej Wróblewski, Kodeks postępowania karnego, Państwo i Prawo 2008, Nr 10, s. 34], jak też wyjaśnił, że: „sąd orzekający jest uprawniony do skorzystania z możliwości przewidzianych w art. 337 § 1 KPK [obecnie art. 391 § 1 KPK – przyp. aut.] w stosunku do osoby określonej w art. 165 KPK [obecnie art. 182 – przyp. aut.] i odczytania protokołów złożonych poprzednio przez nią zeznań, jeżeli osoba ta przebywa za granicą, a sąd spełnił warunek prawidłowego i realnego wezwania tego świadka na rozprawę” (wyr. SN z 2013-02-27, II KK 375/12, Legalis z aprobującymi glosami Katarzyna Piotrowska, Prokuratura i Prawo 2014, Nr 3, s. 54 i Piotr Jasiński, Palestra 2015, Nr 1, s. 67).

W doktrynie jedni uważali, że odczytanie na rozprawie złożonych w postępowaniu przygotowawczym zeznań świadka, który został uprzedzony o prawie do odmowy zeznań (art. 191 § 2 KPK) i z uprawnienia tego nie skorzystał, a przed rozprawą zmarł, nie może być uznane za naruszenie przepisu art. 186 § 1 KPK (Marek Zawadzki, Kodeks postępowania karnego, Palestra 2005, Nr 7-8, s. 98; Anna Kwiatkowska, Kodeks postępowania karnego, Państwo i Prawo 2006, Nr 12, s. 43). Podkreślano też, że jeżeli świadek już nie żyje, to znika potrzeba ochrony jego stosunków ze środowiskiem, w którym tkwił kiedyś, a tym samym odpada ratio legis art. 182 KPK. Jego zachowanie w toku postępowania przygotowawczego co do nieskorzystania z prawa odmowy zeznań jest wiążące na przyszłość, bo tylko to jest sprawdzalne, co stało się do tej pory, a nie to, co mogłoby się zdarzyć w przyszłości (Janusz Wojciechowski, Kodeks postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2007, Nr 4, s. 56). Zauważano, że ratio legis art. 182 i 186 § 1 KPK nie służy interesom oskarżonego, a przepisy te sformułowane są in favorem uprawnionego świadka, a zatem tylko świadkowie, których nie pouczono o przysługującym im prawie odmowy zeznań i z tego uprawnienia nie skorzystali, mogą powoływać się na naruszenie art. 182 i 191 § 2 KPK (Piotr Mazur, Kodeks postępowania karnego, Palestra 2009, Nr 1-2, s. 78).

Przedstawiciele przeciwstawnego stanowiska wskazywali, że według art. 186 § 1 KPK świadkom najbliższym dla oskarżonego (art. 182 KPK) zagwarantowane jest prawo do powzięcia ostatecznej decyzji w kwestii składania zeznań aż do rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, choćby świadkowie ci już złożyli uprzednio zeznania. Złożenie zeznań przez świadka pozostającego z oskarżonym w najbliższym stosunku jest warunkowe i może mieć skutek prawny, jeśli świadek przed pierwszym zeznaniem w postępowaniu sądowym zdecyduje się ponownie składać zeznanie. Śmierć świadka sama przez się nie stanowi faktu, z którego można by wyprowadzić jakieś wnioski w przedmiocie dalszej woli zeznawania. Generalne uznanie, że wola zeznawania przez śmierć świadka stała się ostateczna, byłoby uproszczeniem godzącym w zasadę in dubio pro reo (Maria Nowakowska, Kodeks postępowania karnego, Palestra 2010, Nr 5-6, s. 35). Ponadto podkreślano, że wola świadków co do nieskorzystania z prawa do odmowy składania zeznań w postępowaniu przygotowawczym nie ma decydującego znaczenia, gdyż zawsze świadek może zrezygnować na rozprawie z obowiązku składania zeznań, a uprzednio złożone zeznanie uważa się za niebyłe w sensie prawnym (Andrzej Zieliński, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, s. 456). Wskazywano, że w sytuacji gdy świadek złożył zeznanie w postępowaniu przygotowawczym, nie będąc uprzedzony o dobrodziejstwie art. 182 KPK, to czynność jest bezskuteczna (Piotr Wiśniewski, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Palestra 2012, Nr 4, s. 67).

Zwracano też uwagę, że nie można z góry zakładać, że świadek taki nie skorzysta z uprawnień wynikających z art. 182 KPK, tylko na tej podstawie, że uprzedzony nie skorzystał z prawa odmowy zeznań (Anna Jankowska, Kodeks postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2013, Nr 9, s. 87). Stanowisko odmienne prowadziłoby do pozbawienia takiego świadka możliwości złożenia w postępowaniu sądowym oświadczenia co do skorzystania z prawa odmowy zeznań (Jan Kowalski, Maria Nowak, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2014, s. 321).

Bardziej przekonujący jest pogląd dopuszczający odczytanie na rozprawie zeznań złożonych przez świadka w postępowaniu przygotowawczym, jeżeli był on uprzedzony o prawie odmowy zeznań i z prawa tego nie skorzystał. Trzeba zgodzić się ze stwierdzeniem, że prawo odmowy zeznań ma chronić stosunki rodzinne, a z chwilą śmierci jednej ze stron tego stosunku przestają one istnieć, a więc odpada też ratio legis art. 182 KPK, w konsekwencji zaś − sens utrzymywania zakazu z art. 186 § 1 KPK. Słusznie podkreśla się, że nie można domniemywać, iż osoba zmarła skorzystałaby z prawa odmowy zeznań lub nadal chciała zeznawać, art. 186 § 1 KPK zaś wiąże niedopuszczalność wykorzystania jako dowodu poprzednich zeznań tej osoby ze złożeniem oświadczenia o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań, a takiego oświadczenia osoba zmarła nie może złożyć. Nie bez znaczenia jest też fakt, że przepis art. 186 § 1 KPK przewiduje prawo do złożenia oświadczenia o korzystaniu z odmowy zeznań, wymaganie zaś składania takiego oświadczenia każdorazowo zmieniałoby prawo w obowiązek (Piotr Wojciechowski, Kodeks postępowania karnego, Palestra 2015, Nr 10, s. 76).

W kontekście tych poglądów staje się jasne, że skorzystanie przez świadka z prawa odmowy zeznań uniemożliwia odczytanie jego poprzednio złożonych zeznań.

W tym stanie rzeczy wniesienie kasacji jest zasadne.

Jan Kowalski

adwokat

.............................................

(podpis)

Załączniki:

→ pełnomocnictwo;

→ 2 odpisy kasacji;

→ dowód uiszczenia opłaty od kasacji.