Pouczenie o prawach i obowiązkach małoletniego świadka w postępowaniu karnym

Załącznik nr 123/2023

WZÓR

 

Pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach

świadka, który nie ukończył 18 lat

 

Otrzymujesz to pouczenie, bo jesteś świadkiem.

Jako świadek masz prawo wiedzieć, jakie są Twoje prawa i obowiązki.

Przeczytaj dokładnie to pouczenie.

Jeżeli nie masz ukończonych 18 lat i jesteś świadkiem w sprawie karnej, niektóre Twoje prawa będą wykonywać Twoi rodzice (rodzice lub opiekun).

Pamiętaj, że jeśli nie jesteś pełnoletni/pełnoletnia, wszystkie wnioski (do sądu lub prokuratora) w Twoim imieniu musi składać Twój ojciec (rodzic, opiekun). Nie możesz tego zrobić samodzielnie, bo nie masz pełnej zdolności do czynności prawnych.

Osoba, która będzie wykonywać Twoje prawa (rodzic lub opiekun), potwierdzi swoim podpisem, że otrzymałeś to pouczenie.

Poza informacjami w pouczeniu znajdziesz przepisy, z których one wynikają.

Jeśli nie wskazano inaczej – są to przepisy art. 185a Kodeksu postępowania karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego).

Twoje Prawa i obowiązki jako małoletniego świadka w postępowaniu karnym

1. Obowiązek stawienia się

Jeśli zostaniesz wezwany/wezwana jako świadek, to musisz stawić się i złożyć zeznania. Jest to Twój obowiązek jako świadka (art. 177 § 1 k.p.k.).

2. Obowiązek usprawiedliwienia nieobecności

Jeżeli zostałeś wezwany / zostałaś wezwana do stawiennictwa, a nie możesz przyjść z powodu choroby, to musisz usprawiedliwić nieobecność. W tym celu musisz iść do lekarza, bo tylko on może wystawić zaświadczenie, które jest uznawane za usprawiedliwienie. Inne zaświadczenie lub zwolnienie nie będzie uznane za usprawiedliwienie. Listę lekarzy sądowych znajdziesz na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc).

Jeśli nie stawisz się i nie usprawiedliwisz swojej nieobecności, mogą Ciebie lub Twoich przedstawicieli ustawowych spotkać konsekwencje. Są to:

1) nałożenie grzywny;

2) zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie;

3) aresztowanie (art. 285 § 1 k.p.k.).

3. Prawo do zwrotu kosztów

Masz prawo do zwrotu kosztów, które poniosłeś/poniosłaś w związku z przybyciem na wezwanie (np. kosztów podróży, noclegu).

Jeśli chcesz otrzymać zwrot kosztów, musisz złożyć wniosek o zwrot kosztów:

1) możesz powiedzieć podczas przesłuchania, że wnosisz o zwrot kosztów, co zostanie zapisane w protokole, albo

2) złożyć pismo – wniosek o zwrot kosztów.

Termin na złożenie wniosku o zwrot kosztów wynosi 3 dni od dnia zakończenia czynności, na którą się stawiłeś/stawiłaś (art. 618 § 5 k.p.k.).

4. Prawo do korzystania z pomocy prawnej

Jeżeli uważasz, że jest to potrzebne dla ochrony Twoich interesów, możesz ustanowić pełnomocnika – adwokata lub radcę prawnego. Pełnomocnik będzie Cię reprezentował w toczącym się postępowaniu karnym.

Jeżeli nie stać Cię na adwokata, sąd może na Twój wniosek wyznaczyć obrońcę z urzędu. Musisz jednak wykazać, że nie stać Cię na opłacenie wynagrodzenia dla adwokata (art. 78 § 1 k.p.k.).

Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator mogą nie zgodzić się na udział w postępowaniu ustanowionego przez Ciebie pełnomocnika.

Może się to stać, jeżeli prokurator albo sąd uzna, że nie wymaga tego obrona Twoich interesów (art. 87 § 1 k.p.k.).

5. Prawo do ochrony danych osobowych świadka

W aktach sprawy nie ma Twojego adresu miejsca zamieszkania, adresu miejsca pracy, numeru telefonu komórkowego, numeru telefonu stacjonarnego ani adresu e-mail. Są one zamieszczone w odrębnym załączniku. Może się z nim zapoznać organ prowadzący postępowanie.

Sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze wyjątkowo może ujawnić te dane tylko wyjątkowo (art. 184 k.p.k.).

Pytania zadawane Ci w trakcie przesłuchania nie mogą zmierzać do ujawnienia Twojego miejsca zamieszkania ani miejsca pracy. Jest to dozwolone tylko wtedy, gdy ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 185 § 1 k.p.k.).

Jeżeli istnieje niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach Twojego lub Twoich bliskich, mogą zostać zachowane w tajemnicy także okoliczności umożliwiające ujawnienie Twojej tożsamości.

Masz prawo złożyć wniosek o utajenie Twoich danych. W przypadku utajnienia Twoje imię i nazwisko będzie znał organ prowadzący postępowanie. Nie będzie ich znał np. oskarżony.

Na Twój wniosek decyzja o utajeniu Twoich danych osobowych może zostać uchylona. Taki wniosek możesz złożyć do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji (czyli momentu, w którym sąd uzna, że wszystkie dowody zostały przeprowadzone, i to ogłosi) (art. 185a § 6 k.p.k. – tak zwany świadek anonimowy).

6. Przesłuchanie dostosowane do sytuacji świadka

Możesz zostać przesłuchany/przesłuchana w drodze wideokonferencji. Jest to przesłuchanie przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art. 177 § 1a k.p.k.).

Jeżeli nie możesz przyjść do miejsca wskazanego w wezwaniu, bo jesteś chory, jesteś osobą z niepełnosprawnością lub występuje inna przeszkoda, której nie da się usunąć, możesz zostać przesłuchany/przesłuchana tam, gdzie przebywasz, np. w domu, w szpitalu (art. 177 § 2 k.p.k.).

Jeśli jesteś obywatelem polskim i przebywasz za granicą i jeżeli się na to zgodzisz, możesz być przesłuchany/przesłuchana przez konsula (art. 587 § 1 k.p.k. w związku z art. 11 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. – Prawo konsularne).

W takim przypadku:

1) nie masz obowiązku stawić się;

2) nie mogą zostać wyciągnięte wobec Ciebie konsekwencje, jeśli się nie stawisz;

3) nie możesz zostać przesłuchany/przesłuchana w drodze wideokonferencji;

4) nie masz prawa do ochrony przewidzianej dla świadka;

5) w przesłuchaniu nie będą brały udziału inne osoby, np. biegły lekarz czy psycholog.

Gdy sprawa toczy się w sądzie i należy się obawiać, że obecność oskarżonego na sali sądowej mogłaby Cię krępować podczas składania przez Ciebie zeznań, przewodniczący może polecić oskarżonemu, aby wyszedł z sali sądowej na czas Twojego przesłuchania (art. 390 § 1 k.p.k.).

Istnieje też inny sposób – w takiej sytuacji możesz zostać przesłuchany w drodze wideokonferencji (art. 177 § 1a k.p.k.).

7. Pouczenia i czynności przed przesłuchaniem

Postępowanie przygotowawcze

Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś 17 lat, ale jeszcze nie jesteś pełnoletni/pełnoletnia, przed rozpoczęciem przesłuchania zostaniesz pouczony/pouczona o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 233 § 1 k.k.).

Otrzymasz do podpisu oświadczenie, że otrzymałeś pouczenie (art. 187 § 1 k.p.k.).

Jeżeli nie ukończyłeś/ukończyłaś 17 lat, przed przesłuchaniem funkcjonariusz poinformuje Cię o konsekwencjach zeznania nieprawdy lub zatajenia prawdy wynikających z ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.

Postępowanie sądowe

Możesz żądać, aby rozprawa była niejawna, jeśli składane zeznania mogłyby narazić na hańbę Ciebie lub osobę dla Ciebie bliską (art. 359 § 1 k.p.k.).

Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś 17 lat, ale jeszcze nie jesteś pełnoletni/pełnoletnia, przed rozpoczęciem przesłuchania zostaniesz pouczony/pouczona o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 233 § 1 k.k.).

Jeżeli nie ukończyłeś/ukończyłaś 17 lat, sąd poinformuje Cię o konsekwencjach zeznania nieprawdy lub zatajenia prawdy wynikających z ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.

Przed rozpoczęciem zeznań masz obowiązek złożenia przyrzeczenia. Sąd może nie odbierać od Ciebie przyrzeczenia wtedy, gdy żadna ze stron obecnych na sali nie zgłosi sprzeciwu.

Jeżeli nie mówisz, jesteś osobą niemą, przyrzeczenie złożysz przez podpisanie tekstu tego przyrzeczenia (art. 189 § 2 k.p.k.).

Nie odbiera się przyrzeczenia:

1) od osób, które nie ukończyły 17 lat;

2) gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie rozumie znaczenia przyrzeczenia;

3) gdy świadek jest osobą oskarżoną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany;

4) gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie (art. 191 k.p.k.).

8. Prawo do odmowy składania zeznań

Możesz odmówić składania zeznań:

1) jeżeli jesteś osobą bliską dla oskarżonego (np. małżonkiem, osobą pozostającą w stosunku pokrewieństwa, osobą pozostającą we wspólnym pożyciu). Prawo to przysługuje Ci również po ustaniu małżeństwa lub wspólnego pożycia (art. 182 § 1 k.p.k.);

2) gdy w innej sprawie jesteś oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 183 § 1 k.p.k.).

Jeżeli przysługuje Ci prawo do odmowy składania zeznań, możesz z niego skorzystać do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym.

Jeśli w postępowaniu przygotowawczym złożyłeś/złożyłaś zeznanie, a na rozprawie odmówisz składania zeznań, pierwsze zeznanie nie może być już wykorzystane. Nie może być odczytane ani być odtworzone. Zeznanie to będzie traktowane tak, jakby go nie było (art. 184 k.p.k.).

Mimo odmowy składania zeznań mogą zostać ujawnione protokoły oględzin Twojego ciała sporządzone w postępowaniu karnym (art. 185 k.p.k.).

9. Prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie

Możesz odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić Ciebie lub osobę dla Ciebie bliską na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 k.p.k.).

10. Zwolnienie od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie

Możesz zostać zwolniony od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie, jeżeli pozostajesz z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185 § 2 k.p.k.).

Wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania możesz złożyć do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. W takiej sytuacji, jeśli w postępowaniu przygotowawczym złożyłeś/złożyłaś zeznanie, to nie może być ono już wykorzystane. Nie może być odczytane ani być odtworzone (art. 184 k.p.k.).

Mimo zwolnienia od złożenia zeznania mogą zostać ujawnione protokoły oględzin Twojego ciała sporządzone w postępowaniu karnym (art. 185 k.p.k.).

11. Przesłuchanie z udziałem biegłego oraz badania

Jeżeli istnieje wątpliwość co do Twojego stanu psychicznego, rozwoju umysłowego, zdolności spostrzegania lub odtwarzania postrzeżeń, możesz być przesłuchany/przesłuchana z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa.

Obecność biegłego lekarza lub biegłego psychologa przy Twoim przesłuchaniu nie wymaga uzyskania Twojej zgody.

Nie jest to jednak możliwe, gdy odmówiłeś/odmówiłaś składania zeznań lub zostałeś/zostałaś od nich zwolniony/zwolniona z powodu więzów łączących Cię z oskarżonym (art. 192 § 1 k.p.k.).

Jeżeli zgodzisz się, mogą zostać wykonane badania Twojego ciała. Możesz także być zbadany przez lekarza lub psychologa (art. 74 § 1 i 2 k.p.k.).

Obecność biegłego lekarza lub biegłego psychologa to nie jest to samo co badanie przez biegłego lekarza lub biegłego psychologa.

Jeżeli w trakcie postępowania będzie konieczne ustalenie, czy:

1) niektóre osoby należy wyeliminować z kręgu podejrzanych,

2) ujawnione ślady są dowodem:

− mogą zostać pobrane od Ciebie odbitki palców, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślina, próbki pisma, zapach. Nie jest do tego potrzebna Twoja zgoda,

− możesz również zostać sfotografowany/sfotografowana oraz może zostać nagrany Twój głos,

− za Twoją zgodą organ może zastosować wobec Ciebie tzw. wykrywacz kłamstw. Są to urządzenia techniczne, które mają na celu kontrolę nieświadomych reakcji Twojego organizmu (art. 74 i 192a k.p.k.).

12. Przesłuchanie świadka ze szczególnymi potrzebami (art. 185a k.p.k.)

Jeżeli występują u Ciebie zaburzenia psychiczne, rozwojowe, zakłócenia zdolności spostrzegania lub odtwarzania postrzeżeń i zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w zwykłych warunkach mogłoby wpłynąć negatywnie na Twój stan psychiczny lub byłoby znacznie utrudnione, możesz być przesłuchany/przesłuchana:

1) tylko wtedy, gdy Twoje zeznania będą mogły mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

2) tylko raz. Istnieje wyjątek od zasady przesłuchania tylko raz: gdy wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku obrońcy oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie Twojego pierwszego przesłuchania. Decyzję, czy przesłuchać Cię ponownie, podejmie sąd.

Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pomieszczeniu lub innym miejscu dostosowanym do Twoich potrzeb. Przy przesłuchaniu może być Twój przedstawiciel ustawowy (rodzice, opiekun prawny), osoba, pod której stałą pieczą pozostajesz, osoba, pod której pieczą pozostajesz, lub wskazana przez Ciebie osoba zaufania. Biegły psycholog biorący udział w przesłuchaniu powinien być osobą płci wskazanej przez Ciebie. Tej zasady nie stosuje się, jeśli będzie to utrudniać postępowanie. Przesłuchanie to jest rejestrowane (nagrany obraz i dźwięk).

13. Przesłuchanie małoletniego świadka pokrzywdzonego w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXV-XXVII Kodeksu karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny) (art. 185a § 3 k.p.k.)

Jeżeli nie ukończyłeś/ukończyłaś 15 lat i jesteś pokrzywdzonym w sprawie o przestępstwo:

1) popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub

2) przeciwko wolności seksualnej, lub

3) przeciwko życiu i zdrowiu, lub

4) przeciwko rodzinie i opiece

możesz być przesłuchany/przesłuchana w charakterze świadka:

a) tylko wtedy, gdy Twoje zeznania będą mogły mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

b) tylko raz. Istnieje wyjątek od zasady przesłuchania tylko raz: gdy wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku obrońcy oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie Twojego pierwszego przesłuchania. Decyzję, czy przesłuchać Cię ponownie, podejmie sąd.

Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pomieszczeniu. Przy przesłuchaniu może być Twój opiekun ustawowy (rodzic, opiekun prawny), osoba, pod której stałą pieczą pozostajesz, lub wskazana przez Ciebie osoba zaufania. Biegły psycholog biorący udział w przesłuchaniu powinien być osobą płci wskazanej przez Ciebie. Tej zasady nie stosuje się, jeśli będzie to utrudniać postępowanie. Przesłuchanie to jest rejestrowane (nagrany obraz i dźwięk).

Na tych samych zasadach możesz być przesłuchany/przesłuchana w charakterze świadka także wtedy, gdy ukończyłeś/ukończyłaś 15 lat, a nie masz jeszcze 18 lat, i gdy jesteś pokrzywdzonym w sprawie o przestępstwo:

1) popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub

2) przeciwko wolności seksualnej, lub

3) przeciwko życiu i zdrowiu, lub

4) przeciwko rodzinie i opiece

oraz gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na Twój stan psychiczny.

14. Przesłuchanie małoletniego świadka w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXV-XXVII Kodeksu karnego (art. 185a § 4 k.p.k.)

Jeżeli nie ukończyłeś/ukończyłaś 15 lat i jesteś świadkiem w sprawie o przestępstwo:

1) popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub

2) przeciwko życiu i zdrowiu, lub

3) przeciwko rodzinie i opiece,

a Twoje zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,

możesz być przesłuchany/przesłuchana tylko raz. Istnieje wyjątek od zasady przesłuchania tylko raz: gdy wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku obrońcy oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie Twojego pierwszego przesłuchania. Decyzję, czy przesłuchać Cię ponownie, podejmie sąd.

Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pomieszczeniu. Przy przesłuchaniu może być Twój opiekun ustawowy (rodzic, opiekun prawny), osoba, pod której stałą pieczą pozostajesz, lub wskazana przez Ciebie osoba zaufania. Biegły psycholog biorący udział w przesłuchaniu powinien być osobą płci wskazanej przez Ciebie. Tej zasady nie stosuje się, jeśli będzie to utrudniać postępowanie. Przesłuchanie to jest rejestrowane (nagrany obraz i dźwięk).

Ten sposób przeprowadzenia przesłuchania nie będzie miał zastosowania, jeżeli:

1) współdziałałeś/współdziałałaś w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne, w którym zeznajesz jako świadek, lub

2) popełniony przez Ciebie czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne, w którym zeznajesz jako świadek.

Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś 15 lat, a nie masz jeszcze 18 lat, i jesteś świadkiem w sprawie o przestępstwo:

1) popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub

2) przeciwko życiu i zdrowiu, lub

3) przeciwko rodzinie i opiece

oraz zachodzi obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na Twoje zeznania, możesz być przesłuchany/przesłuchana w drodze wideokonferencji.

Ten sposób przeprowadzenia przesłuchania nie będzie miał zastosowania, jeżeli:

1) współdziałałeś/współdziałałaś w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne, w którym zeznajesz jako świadek, lub

2) popełniony przez Ciebie czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne, w którym zeznajesz jako świadek.

15. Przesłuchania świadka pokrzywdzonego przestępstwem z art. 197 Kodeksu karnego (art. 185a § 5 k.p.k.)

Jeżeli jesteś pokrzywdzonym w sprawie o przestępstwo zgwałcenia lub wykorzystania seksualnego i ukończyłeś/ukończyłaś 15 lat, możesz być przesłuchany/przesłuchana w charakterze świadka:

1) tylko wtedy, gdy Twoje zeznania będą mogły mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

2) tylko raz. Istnieje wyjątek od zasady przesłuchania tylko raz: gdy wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub w razie uwzględnienia wniosku obrońcy oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie Twojego pierwszego przesłuchania. Decyzję, czy przesłuchać Cię ponownie, podejmie sąd.

Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pomieszczeniu. Przy przesłuchaniu może być Twój opiekun ustawowy (rodzic, opiekun prawny), osoba, pod której stałą pieczą pozostajesz, lub wskazana przez Ciebie osoba zaufania. Możesz złożyć wniosek, aby biegły psycholog biorący udział w przesłuchaniu był osobą wskazanej przez Ciebie płci. Tej zasady nie stosuje się, jeśli będzie to utrudniać postępowanie. Przesłuchanie to jest rejestrowane (nagrany obraz i dźwięk).

16. Prawo do uzyskania ochrony

Jeżeli występuje zagrożenie dla życia lub zdrowia Twojego lub Twoich bliskich, możesz otrzymać ochronę Policji.