Program instruktażu stanowiskowego nauczyciela

Program instruktażu stanowiskowego – nauczyciel przedmiotów ogólnych, plus moduły dla nauczycieli – fizyki, chemii i wychowania fizycznego

Podstawy opracowania programu

Przy opracowaniu programu szkolenia uwzględniono zapisy:  Działu X, Rozdziału II ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tj. z 16 września 1994 r. poz. 1234),  ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 967),  ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. Dz.U. z 2019 r. Nr 1800, poz. 1146, ze zm.), oraz rozporządzeń:  Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.),  Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych   szkołach i placówkach (Dz.U. 2003 r. Nr 6, poz. 69, ze zm.),  Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (tj. z 2016 r. Nr 1668, poz. 1155, ze zm.),  Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 lutego 2002 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia   kobiet (Dz.U. Nr 13, poz. 114, ze zm.),  Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny na stanowiskach wyposażonych w   monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973),  Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 14 marca 2000 r. w sprawie bhp przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. Nr 26, poz.   271, ze zm.),  Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 28 kwietnia 2003 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr   79, poz. 718).

W programie szkolenia wykorzystano również informacje zawarte w:  kartach oceny ryzyka zawodowego nauczycieli,  instrukcjach obsługi wykorzystywanego sprzętu,  instrukcjach i procedurach szkolnych.

Cel szkolenia

Po przebytym szkoleniu pracownik powinien:  mieć informacje o czynnikach szkodliwych bądź uciążliwych występujących w środowisku pracy,   a także w bezpośrednim otoczeniu miejsca pracy,  zdobyć umiejętność oceny zagrożeń związanych z wykonywaną pracą,  poznać metody ochrony przed zagrożeniami,  wiedzieć, jak kształtować warunki pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp,  umieć właściwie postąpić w razie wypadków i w sytuacjach nietypowych, w tym awaryjnych.

Forma szkolenia

Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu – na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany nauczyciel, na podstawie programu szczegółowego.

Wymaga się, aby prowadzący szkolenie stosował odpowiednie środki dydaktyczne, takie jak:.  filmy instruktażowe,  tablice poglądowe,  folie do prezentacji,  prezentacje multimedialne, Internet itp.

Jeżeli szkolenie ma formę samokształcenia kierowanego, to jego uczestnicy powinni otrzymać materiały pozwalające im przyswoić wiedzę w optymalny sposób i nabyć umiejętności objęte programem szkolenia. Dla każdej formy szkolenia zalecanymi materiałami są:  skrypty,  wyciągi z przepisów,  listy pytań kontrolnych,  zadania do ćwiczeń.

Szkolenie powinno trwać minimum 8 godzin lekcyjnych. Specyfika pracy nauczycieli, ze względu na realizację programu nauczania, nie pozwala na zgromadzenie ich w jednym miejscu i o tej samej porze. Wieloetapowy sposób szkolenia i organizacja pracy jego uczestników wymuszają w tym przypadku rozłożenie na kilka etapów całego programu szkolenia.

Program szkolenia nauczycieli

Lp.                 Szczegółowa tematyka instruktażu stanowiskowego                            Czas                                                                                   trwania                                                                                  szkolenia 1.  Przygotowanie nauczyciela do wykonywania pracy, w tym w szczególności do pracy na            2    danym stanowisku, polegające na omówieniu:     warunków środowiska pracy,     bezpiecznego i efektywnego (najmniej uciążliwego) przygotowania sobie pracy i jej       wykonywania,     prawidłowej obsługi urządzeń będących na wyposażeniu stanowisk, w tym stanowisk       wyposażonych w monitory ekranowe i inne urządzenia biurowe, pracowni chemicznej,       fizycznej, informatycznej, sali gimnastycznej,     zasad obchodzenia się z materiałami szkodliwymi lub niebezpiecznymi (dotyczy       pracowni chemicznych, biologicznych),     zagrożeń występujących w związku z wykonywaniem czynności i pochodzących z       pobliskich źródeł,     sposobów posługiwania się narzędziami, urządzeniami,     instrukcji bhp dostępnych na stanowisku. 2.  Postępowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii, aktu    terrorystycznego), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. 3.  Sposoby ochrony przed występującymi zagrożeniami, w tym warunki i sposób stosowania    środków ochrony indywidualnej. 4.  Wyniki oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowisku pracy. 5.  Pokaz przez osobę kierującą pracownikami sposobu wykonywania pracy, ze zwróceniem            0,5    szczególnej uwagi na stosowane obligatoryjnie środki ochrony indywidualnej. 6.  Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą osoby kierującej.                     0,5 7.  Samodzielna praca pracownika pod nadzorem osoby kierującej.                             4 8.  Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika.                     1 Razem                                                                               8

Jedna godzina instruktażu = 45 minut.

Program opracował:                       Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

.................................................     ...………....................................................... (Anna Kowalska)               (20.09.2023, Jan Nowak, Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Warszawie)

Treść szkolenia

Warunki środowiska pracy

W zależności od specjalizacji, nauczyciele wykonują swoje zadania w salach lekcyjnych, salach gimnastycznych, hali sportowej, świetlicy, pokoju nauczycielskim, korytarzach szkoły. Nauczyciel pracuje także na terenie szkolnym oraz podczas wyjść i wycieczek szkolnych. Pomieszczenia szkolne są wyposażone w instalację co pozwalającą na utrzymywanie temperatury w granicach 18–22°C. W pomieszczeniach stosuje się z reguły w wentylację naturalną, czasem też mechaniczną.

Instalacja elektryczna oraz wykorzystywane urządzenia elektryczne są sprawne, mają aktualne pomiary skuteczności zerowania. Urządzenia techniczne nie stanowią zagrożenia pożarowego. Oświetlenie pomieszczeń jest mieszane – dzienne i sztuczne (oprawy sufitowe), zapewniające wymagany poziom oświetlenia – 300 lx. Lampy stosowane do oświetlenia miejscowego mają oprawy ograniczające olśnienie.

Podłoga wykonana jest z materiału antypoślizgowego, trudnopalnego. W klasach i pokoju nauczycielskim znajduje się sprzęt ochrony przeciwpożarowej.

W klasach znajdują się – biurko nauczyciela, ławki i krzesła dla uczniów (w młodszych klasach również kącik do zabawy, umywalka z kranem z bieżącą wodą) oraz szafy na książki i inne pomoce dydaktyczne.

Nauczyciele wykorzystują też komputer stacjonarny, drukarkę, kserokopiarkę oraz niszczarkę dokumentów. Szkolenie z zakresu obsługi ww. urządzeń należy przeprowadzić na podstawie instrukcji bhp ww. urządzeń.

PRZYKŁAD Zasady bezpieczeństwa podczas wykorzystywania komputera:  używać wyposażenia stanowiska zgodnie z przeznaczeniem i w pełni sprawnego,  przestrzegać zakazu spożywania posiłków i picia napojów na stanowisku, w bezpośrednim   otoczeniu jego elementów wyposażenia a zwłaszcza klawiatury, monitora i jednostki centralnej,  utrzymywać stanowisko w należytym porządku i czystości,  przestrzegać stałego podpierania części lędźwiowej kręgosłupa przez oparcie krzesła, tak aby   wyprofilowanie (wypukłość) krzesła dokładnie podpierała część lędźwiową kręgosłupa   (wyregulować krzesło),  unikać przyjmowania pozycji przodopochylenia,  podpierać przedramiona na podłokietnikach, a nadgarstki na wspornikach nadgarstkowych, podczas   obsługi klawiatury i myszy,  ustawiać stopy na podłodze w pozycji spoczynkowej,  po każdej godzinie pracy robić co najmniej 5-minutowe przerwy, podczas których trzeba zmienić   pozycję ciała (np. wstać, wykonać jakąś czynność w pozycji stojącej, przejść się, wykonać kilka   prostych ćwiczeń odprężających, likwidujących napięcie mięśni, skupić wzrok na przedmiocie   znajdującym się w oddali),  włączać oświetlenie elektryczne, gdy oświetlenie dzienne nie zapewnia odpowiednich warunków   pracy wzrokowej (np. z trudnością odczytuje się znaki na dokumencie, wzrok się szybko męczy   itp.),  zwracać uwagę na występujące na ekranie odblaski i zawsze po ich zauważeniu eliminować je   poprzez zmianę ustawienia monitora,  stosować się do zaleceń lekarza (dotyczy to w szczególności stosowania okularów korygujących   wzrok).

Pracownie chemiczne

Pracownie chemiczne to sala lekcyjna i zaplecze. Gabinet lekcyjny jest zorganizowany w sposób umożliwiający uczniom wykonywanie doświadczeń, a także uczestnicto w lekcjach niewymagających przeprowadzania eksperymentów chemicznych. W pomieszczeniu znajdują się:  stanowiska pracy dla uczniów ze stołami mającymi podłączone palniki gazowe i blaty pokryte   płytą chemoodporną,  zlewozmywak z ciepłą i zimną wodą,  stół demonstracyjny (zarazem biurko nauczyciela), na podeście, osłonięty szybą z bezbarwnego   tworzywa sztucznego,  wyciąg umieszczony nad stołem demonstracyjnym,  natrysk do przemywania oczu,  sprzęt ppoż. Przez salę lekcyjną w stronę drzwi przebiega droga ewakuacyjna o szerokości 1.2 m. Zaplecze to magazynek sprzętu i substancji chemicznych.

Uwaga! W szkołach zwykle używa się niewielkich ilości substancji, które zazwyczaj występują w formie rozcieńczonych roztworów.

Szkolenie z zakresu przechowywania i wykorzystywania poszczególnych substancji należy prowadzić w oparciu o ich karty charakterystyki.

Zasady bezpiecznej pracy

Uwaga! Podstawowe zasady bezpiecznej pracy:  substancje chemiczne powinny być wyraźnie opisane;  odczynniki należy przechowywać w oryginalnych butelkach lub pojemnikach, z oryginalną   etykietą i datą zakupu;  nie wolno używać aparatury szklanej mającej widoczne rysy, wyszczerbienia lub pęknięcia (takie   szkło może łatwo rozkruszyć się podczas montażu, lekkiego uderzenia lub ogrzewania, może być   przyczyną skaleczeń np. podczas mycia aparatury);  odpady chemiczne należy zbierać w specjalnych pojemnikach;  przed przystąpieniem do pracy w laboratorium należy zapoznać uczniów:   o ze sprzętem laboratoryjnym, który będzie wykorzystywany, w tym z zasadami bezpiecznego     posługiwania się tym sprzętem,   o z właściwościami substancji, które będą stosowane oraz   o z zasadami i przepisami bezpieczeństwa;  należy stosować środki ochrony indywidualnej;  na stanowisku mogą znajdować się jedynie odczynniki chemiczne i sprzęt w ilości niezbędnej do   przeprowadzenia doświadczenia;  pirolizie lub spalaniu należy poddawać możliwe niewielką porcję preparatu;  ogrzewając substancje, należy bezwzględnie założyć okulary ochronne, a w pobliżu musi być   przygotowany odpowiedni sprzęt gaśniczy;  naczyń z substancjami łatwopalnymi nie wolno ogrzewać otwartym płomieniem – można   zastosować elektryczne płytki, płaszcze lub łaźnię wodną;  nie wolno ogrzewać naczyń szczelnie zamkniętych;  nie wolno pozostawiać ogrzewanej aparatury bez dozoru;  po zakończeniu doświadczeń, aparatura powinna być rozmontowana i umyta tak szybko, jak to   możliwe;  podczas ręcznego mycia szkła należy używać miękkich szczotek, gąbek i myjek.

Bezpieczeństwo uczniów

W celu zapewnienia bezpieczeństwa uczniów należy stosować się do kilku zasad:  niedopuszczalne jest prowadzenie zajęć bez nadzoru upoważnionej osoby,  rozpoczęcie zajęć jest możliwe, gdy pomieszczenie lub stan znajdującego się w nim wyposażenia   nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa (prowadzący powinien upewnić się że nie ma   zagrożeń),  jeżeli zagrożenie powstanie lub ujawni się w czasie zajęć, należy niezwłocznie je przerwać i   wyprowadzić uczniów z zagrożonych miejsc,  laboratoria powinny mieć apteczki pierwszej pomocy i w widocznym, łatwo dostępnym miejscu   regulamin określający zasady bhp.

Zajęcia fizyki

Lekcje fizyki odbywają się w pracowniach fizyki. W trakcie doświadczeń wykorzystywane są: laser, palnik gazowy oraz elementy mechaniczne, które przynoszone są do pracowni i odnoszone po zajęciach przez nauczyciela.

Zasady bezpieczeństwa omówiono przy zajęciach z chemii.

Uwaga! Uczniowie nie mogą wykonywać żadnych czynności w pobliżu urządzeń będących pod napięciem wyższym niż 25V.

Zajęcia wychowania fizycznego

Podstawowe miejsca pracy nauczyciela wychowania fizycznego są zależne od bazy dydaktycznej, jaką dysponuje szkoła. Zaliczamy do niej:  sale gimnastyczne z wyposażeniem,  teren szkolny zagospodarowany na potrzeby szkolnego wychowania fizycznego (np. boisko,   skocznie, place do ćwiczeń),  magazyn sprzętu sportowego,  pokój nauczycieli wychowania fizycznego.

Uwaga! Wymagania bezpieczeństwa w czasie zajęć wychowania fizycznego:  przestrzegać zasad metodyki prowadzenia zajęć sportowych,  zastosować właściwą rozgrzewkę,  używać profesjonalnego obuwia sportowego i dobrej jakości odzieży sportowej,  dbać o sprawność sprzętu sportowego, wyposażenia sal i boisk sportowych oraz ich dobry stan   techniczny,  utrzymywać odpowiednią kondycję fizyczną.

Kontrola sprzętu

Wykorzystywany sprzęt powinien mieć odpowiednie atesty.

Ćwiczenia muszą być prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących.

Uwaga! Stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego należy sprawdzać przed każdymi zajęciami:  bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie   dla zdrowia ćwiczących, należy sprawdzić, czy są umocowane na stałe,  drabinki do ćwiczeń gimnastycznych muszą być w dobrym stanie.

Grzejniki, ściany szczytowe sali itp. powinny być zabezpieczone materacami. Źródła światła i okna powinny być zabezpieczone przed rozpryskami szkła, szczególnie podczas zajęć z użyciem piłki.

Sala gimnastyczna powinna być wyposażona w apteczkę pierwszej pomocy wraz z instrukcją udzielania pomocy. W salach gimnastycznych i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw powinny być umieszczone tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego.

Przed rozpoczęciem zajęć prowadzący powinien zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach.

Zasady bezpieczeństwa uczniów

Podczas zajęć wychowania fizycznego i zajęć sportowych oraz wszelkiego rodzaju zajęć o charakterze rekreacyjno-sportowym, prowadzonych w salach gimnastycznych, na boiskach, placach zabaw, nauczyciel zobowiązany jest do:  dyscyplinowania uczniów,  stosowania ćwiczeń odpowiednich do aktualnej sprawności i wydolności uczniów,  dostosowania form prowadzenia zajęć do wymiarów i wyposażenia sal gimnastycznych i   terenowych obiektów sportowych,  sprawdzenie każdorazowo przed rozpoczęciem zajęć sprawności sprzętu i urządzeń sportowych,  zapewnienia opieki nad uczniami przygotowującymi się do zajęć,  usuwania z sali i obiektów terenowych niewykorzystywanego sprzętu ruchomego,  asekurowania uczniów ćwiczących na przyrządzie,  niewydawania uczniom, bez obecności nauczyciela: kuli, oszczepu, dysku, ciężarów oraz innego   sprzętu mogącego zagrażać ich zdrowiu i życiu,  unormowania regulaminami zasad korzystania z urządzeń i obiektów sportowych; treść tych   regulaminów musi być znana wszystkim uczniom; egzekwowanie postanowień regulaminowych   należy do całego grona pedagogicznego, a w szczególności nauczycieli prowadzących zajęcia wf   oraz dyżurujących,  uświadamiania uczniom oraz ich rodzicom, konieczności systematycznych kontroli lekarskich,  zwolnienia z wykonywania ćwiczeń ucznia uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne,   informując o tym jego rodziców (opiekunów).

Wypadki przy pracy

Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku jest przeprowadzane „z urzędu” i nie jest do tego potrzebny żaden wniosek od poszkodowanego lub świadka wypadku skierowany do pracodawcy. Postępowanie powypadkowe powinno zostać wszczęte już w momencie powzięcia wiadomości o wypadku.

Uwaga! Brak widocznego skutku wypadku (nie widać żadnego urazu) nie może być podstawą do zaniechania przeprowadzenia takiego postępowania.

Postępowanie powypadkowe przeprowadza zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę.

Poszkodowany powinien zostać zapoznany z ustaleniami zespołu powypadkowego, do których ma prawo wnieść uwagi i zastrzeżenia.

Wypadki uczniów

Powinnością nauczyciela, który jest świadkiem wypadku ucznia (został o zdarzeniu powiadomiony) jest zapewnienie poszkodowanemu opieki poprzez:  wezwanie (w razie potrzeby) pomocy medycznej,  udzielenie, w miarę możliwości pomocy przedlekarskiej. Nauczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dyrektora o zaistniałym wypadku.

Choroby zawodowe

W razie stwierdzenia choroby zawodowej dyrektor szkoły jest zobowiązany:  zbadać w porozumieniu z organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej przyczyny powstania choroby   zawodowej oraz charakter i rozmiary zagrożenia tą chorobą,  przystąpić niezwłocznie do usuwania czynników powodujących powstawanie choroby zawodowej   i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,  zapewnić w swoim zakresie działania realizację zaleceń lekarskich.

Uwaga! Jeżeli w orzeczeniu lekarskim stwierdzono, że pracownik powinien być we wskazanym terminie i na czas określony w tym orzeczeniu przeniesiony do innej pracy, nie narażającej go działanie czynnika, który wywołał objawy choroby zawodowej, należy zapewnić wykonanie takiego orzeczenia. Jeżeli przeniesienie to powoduje obniżenie wynagrodzenia, to wówczas pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres 6 miesięcy.

Ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą

Stężenia lub natężenia czynników środowiska pracy nauczycieli nie zagrażają zdrowiu. Jedynie w przypadku nauczycieli chemii i biologii, zagrożenia takie na niektórych lekcjach są bardzo istotne.

Uwaga! Wszystkie substancje chemiczne są toksyczne przy określonej dawce i mogą stanowić zagrożenie.

Praca nauczyciela na wszystkich etapach edukacji wymaga przede wszystkim dużej cierpliwości i odporności psychicznej. Na początek omówimy zagrożenia wypadkowe i chorobowe (i ich skutki) charakterystyczne dla wszystkich specjalności nauczycielskich. Na końcu rozdziału zwrócimy uwagę na zagrożenia dla szczególnych grup nauczycieli.

Uwaga! Główny czynnik uciążliwy w środowisku szkolnym stanowi hałas, który w szkołach może być też czynnikiem szkodliwym.

PRZYKŁAD Wysokie poziomy hałasu związanego z aktywnością dzieci występują szczególnie:  na korytarzach podczas przerw oraz  w salach gimnastycznych szkół podstawowych. Równoważny poziom dźwięku A przekracza tu często 85–90 dB. Hałas w klasach podczas zajęć osiąga nawet 75 dB i nie spada poniżej 60 dB. Wielkość hałasu zależy od rodzaju zajęć i największy notowany jest na zajęciach wychowania fizycznego. Średni poziom hałasu tła w klasach, tzn. hałasu przenikającego do klas wynosi łącznie 35–40 dB i przekracza wartości graniczne (30–35 dB) ustalone w przepisach krajowych i zagranicznych ze względu na niezakłócony odbiór mowy. Warto wiedzieć, że badania robione na korytarzach w szkołach w Finlandii wykazały, że poziom hałasu jest tam mniejszy aż o 10 dB.

Uwaga! Hałas w szkołach podstawowych jest średnio o 5–10 dB wyższy niż w szkołach ponadpodstawowych, a wzrost poziomu hałasu o 3 dB oznacza jego podwojenie.

Duże natężenie dźwięku oddziałuje na słuch przede wszystkim bezpośrednio. Pod wpływem hałasu o równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB (np. w salach gimnastycznych i na szkolnych korytarzach podczas przerw) może pojawić się czasowy niedosłuch. Dotyczy to zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Czasowy niedosłuch ustępuje dopiero po pewnym czasie, co utrudnia rozumienie mowy i zakłóca proces komunikowania się. Przy równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 85–90 dB może dochodzić również do trwałego przesunięcia progu słyszenia i w konsekwencji trwałe uszkodzenia słuchu. Hałas jest też czynnikiem uciążliwym i stresującym, powodującym u nauczycieli (także i u uczniów) rozdrażnienie, agresję, zmęczenie, obniżoną koncentrację.

Najczęstsze zagrożenia wypadkowe dla nauczycieli wszystkich specjalizacji stanowią:  ostrza i ostre krawędzie narzędzi biurowych i pomocy dydaktycznych, ostre krawędzie papieru,   opakowań – powodują skaleczenia, zakłucia, zadrapania dłoni, zwłaszcza palców,  wystające elementy wyposażenia klas (wysunięte szuflady i niedomknięte drzwiczki szafek,   wystające kanty ławek, półek, szafek, regałów, biurek) – konsekwencją są stłuczenia, guzy, siniaki,   także niebezpieczne stłuczenia głowy mogące skutkować wstrząśnieniem mózgu,  uderzenie, przygniecenie spadającymi przedmiotami – pomocami dydaktycznymi, ruchomymi   tablicami i planszami wiszącymi na ścianach – skutkiem są drobne urazy ciała (stłuczenia,   skaleczenia), szczególnie głowy i rąk,  uderzenie, przyciśnięcie ruchomymi