Program instruktażu stanowiskowego praca z rozpuszczalnikami

Program instruktażu stanowiskowego – praca z użyciem rozpuszczalników na placu budowy

1. Podstawy opracowania programu

Przy opracowaniu programu szkolenia uwzględniono ustawę z 29 listopada 2000 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. z 2001 r. nr 11, poz. 84) oraz rozporządzenia:

 Dz.U. z 2002 r. nr 107, poz. 966,

 Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650,

 Dz.U. z 2005 r. nr 140, poz. 1172,

 Dz.U. z 2006 r. nr 105, poz. 715,

 Dz.U. z 2007 r. nr 80, poz. 542,

 Dz.U. z 2008 r. nr 124, poz. 796,

 Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1372,

 Dz.U. z 2010 r. nr 21, poz. 117,

 Dz.U. z 2011 r. nr 25, poz. 137.

2. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

 informacji o czynnikach środowiska pracy występujących w miejscu pracy, gdzie wykonywane są prace z użyciem rozpuszczalników oraz w jego bezpośrednim otoczeniu,

 informacji o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

 wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed urazami i chorobami w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych,

 wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania pracy,

 informacji o zasadach postępowania w razie wypadku, awarii lub innej nietypowej sytuacji, w tym o zasadach udzielania pierwszej pomocy.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie prowadzone jest w formie instruktażu – na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pracownik, na podstawie programu szczegółowego.

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części należy dostosować do przygotowania zawodowego i dotczasowego stażu pracy instruowanego pracownika.

Proponujemy, aby punkt pierwszy i trzeci szkolenia miał formę wykładu, a pozostałe były przeprowadzone w postaci ćwiczeń.

4. Plan instruktażu stanowiskowego pracownika wykonującego pracę z rozpuszczalnikami

Lp. Temat szkolenia Liczba godzin

1. Omówienie warunków środowiska pracy, w tym: 1

a) występujących warunków i lokalizacji:

• miejsc wykonywania pracy,

• magazynów rozpuszczalników, w tym miejsc składowania zużytych opakowań,

• biura bezpośredniego przełożonego,

• zaplecza higieniczno-sanitarnego;

b) pokazanie bezpiecznego sposobu przemieszczania się po placu budowy.

Omówienie czynności, które trzeba wykonać przed przystąpieniem do prac z użyciem rozpuszczalników:

• sprawdzenie, czy wszystkie otwarte źródła ognia zostały usunięte na odległość co najmniej 10 m od miejsca (pomieszczenia) pracy,

• kontrola, czy wyłączono instalację elektryczną,

• sprawdzenie poprawności działania wentylacji w pomieszczeniach, gdzie są wykonywane prace,

• przeciwdziałanie możliwości wejścia osób z otwartym źródłem ognia do pomieszczeń, gdzie wykonywane są prace (kontrola oznakowania strefy niebezpiecznej).

Omówienie podziału rozpuszczalników ze względu na budowę chemiczną.

Zapoznanie z kartami charakterystyki substancji niebezpiecznych stosowanych rozpuszczalników.

Przedstawienie zasad i sposobów udzielania pierwszej pomocy.

2. Przedstawienie środków ochrony zbiorowej stosowanych przy robotach z użyciem rozpuszczalników: 0,3

• wentylacji mechanicznej,

• urządzeń mierzących stężenia czynników chemicznych i zasad ich pracy.

3. Przedstawienie środków ochrony indywidualnej stosowanych obligatoryjnie przy robotach z użyciem rozpuszczalników, w tym odzieży ochronnej oraz miejsc i sposobów pobierania, metod: użytkowania, konserwacji i przechowywania, okresów użytkowania. 0,7

4. Zapoznanie pracowników z ryzykiem zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez nich pracą. 0,3

5. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy, ze zwróceniem szczególnej uwagi na środki ochrony zbiorowej lub indywidualnej stosowane na danym stanowisku. 0,3

6. Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora. 0,4

7. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora. 4

8. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika. 1

Razem: 8

1 godzina instruktażu = 45 minut

Program opracował: Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

........................................... ……………..……...................................................

(Jan Kowalski) (15.03.2024, Anna Nowak, Kierownik Budowy, podpis)

5. Treść instruktażu

Instruktaż ten prosimy potraktować nie jako samoistny instruktaż, lecz jako uzupełnienie instruktażu stanowiskowego przy wykonywaniu konkretnych prac, przy których stosuje się rozpuszczalniki.

PRZYKŁAD

Malarz przygotowuje farby rozcieńczając je rozpuszczalnikiem – instruktaż stanowiskowy dla tego rodzaju prac będzie połączeniem instruktażu Malarz i niniejszego instruktażu (pracownika używającego rozpuszczalniki).

W przedstawionym instruktażu wymieniono różne stosowane rozpuszczalniki. Przy opracowywaniu programu instruktażu stanowiskowego dla konkretnego stanowiska w zakładzie, można z tego programu wybrać tylko te zagadnienia, które są charakterystyczne dla zastosowanego konkretnego rozpuszczalnika.

Warunki środowiska pracy

Na początku pracownikowi należy pokazać:

 miejsce wykonywania prac, należy przy tym zwrócić uwagę na:

o oznakowanie stref niebezpiecznych oraz

o warunki zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom wykonującym obok inne prace, a także osobom postronnym, które mogą znaleźć się w miejscu pracy;

 magazyny rozpuszczalników potrzebnych do wykonania określonej pracy oraz miejsce, gdzie należy składować puste pojemniki po zużytych rozpuszczalnikach;

 biuro bezpośredniego przełożonego (np. Kierownik Budowy, Brygadzista);

 zaplecze higieniczno-sanitarne.

Po oprowadzeniu pracownika po placu budowy, z jednoczesnym określeniem bezpiecznego sposobu przemieszczania się, pracownika zapoznajemy z:

 potencjalnymi zagrożeniami pożarowymi (podstawowe zakazy),

 rozmieszczeniem i zasadami prawidłowej pracy wentylacji ogólnej i miejscowej,

 zasadami ustawiania oświetlenia miejscowego.

PRZYKŁAD

Miejsca wykonywania pracy powinny być – w zależności od potencjalnych zagrożeń – oznakowane tablicami:

 zakazu używania źródeł otwartego ognia,

 nakazu używania ochron układu oddechowego.

PRZYKŁAD

Pracownika należy zapoznać z instrukcją bezpieczeństwa pożarowego, m.in. należy przypomnieć o:

 nakazie używania narzędzi nieiskrzących,

 zakazie palenia tytoniu,

 konieczności używania źródeł światła w szczelnych osłonach – w pobliżu miejsc wykonywania prac z rozpuszczalnikami łatwopalnymi.

PRZYKŁAD

Rozpuszczalniki należy przechowywać tylko w oryginalnych opakowaniach. Przelewanie rozpuszczalników do innych pojemników – np. zużytych pojemników, czy butelek po napojach powoduje powstanie nowych, bardzo groźnych w skutkach zagrożeń (inny pracownik może je nieświadomie połknąć).

Omówienie czynności przed przystąpieniem do prac z użyciem rozpuszczalników

Pracownika należy poinformować o czynnościach, których nie należy wykonywać w strefie roboczej, gdzie prowadzone są prace z użyciem rozpuszczalników.

PRZYKŁAD

Na miejscu wykonywania pracy kategorycznie zabronione jest spożywanie posiłków, czy picie napojów.

Ponadto należy przypomnieć o obowiązkach:

 usunięcia wszystkich otwartych źródeł ognia na odległość co najmniej 5 m od miejsca pracy,

 wyłączenia napięcia elektrycznego, a w razie potrzeby, stosowania źródeł światła w szczelnych oprawach,

 zapewnienia dostatecznej wentylacji w pomieszczeniach, gdzie wykonywane są roboty; wentylacja może być realizowana poprzez otwarcie okien (uwaga na przeciągi), lub wymuszona – zapewniająca minimum 5-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny,

 przeciwdziałania możliwości wejścia osób z zapalonym papierosem (otwartym ogniem) do pomieszczenia, w którym jest wykonywana praca (właściwe oznakowanie strefy niebezpiecznej).

PRZYKŁAD

Pracownik powinien wiedzieć, gdzie znajduje się wyłącznik główny energii elektrycznej i jak ustawiać oświetlenie miejscowe, aby nie powodować dodatkowych zagrożeń związanych z olśnieniem, czy zwiększonym kontrastem oświetlenia.

Omówienie podziału rozpuszczalników ze względu na budowę chemiczną

Rozpuszczalnik to ciecz zdolna do tworzenia roztworu po zmieszaniu z ciałem stałym, inną cieczą lub gazem. Większość z nich to związki chemiczne o małej lepkości. To właśnie ta cecha sprawia, że mogą one dość łatwo penetrować rozpuszczaną substancję. Rozpuszczalniki mają też stosunkowo niską temperaturę wrzenia, co powoduje ich łatwe parowanie nawet w temperaturach pokojowych. Przy pracach budowlanych rozpuszczalniki stosowane są do:

 rozcieńczania substancji, które użyte w stanie czystym byłyby zbyt agresywne chemiczne,

 rozcieńczania farb, lakierów itp.,

 czyszczenia powierzchni i elementów (np. stare powłoki malarskie są rozpuszczane, a następnie usuwane w całości mechanicznie).

Wykorzystywane obecnie rozpuszczalniki, ze względu na ich budowę chemiczną, można podzielić na:

 organiczne – np.: benzyny ekstrakcyjne (węglowodory nasycone, np.: pentan, heksan, heptan, oktan), toluen (węglowodory aromatyczne, np.: benzen, ksylen, etylobenzen), aceton, chloroform, alkohole, etery (np. eter dietylowy), estry (octan etylu, octan butylu, octan amylu, octan izobutylu, octan izopropylu), ketony (np. aceton, keton metylowo-etylowy), aminy (głównie trietyloamina), związki heterocykliczne (tetrahydrofuran, dioksan i morfolina), nitropochodne (zwłaszcza nitrometan) oraz inne (np.: disiarczek węgla, dimetyloformamid, dimetylosulfotlenek, chlorek metylenu),

 nieorganiczne, z których najbardziej znanym rozpuszczalnikiem jest niewątpliwie woda, ale do grupy tej zaliczamy również amoniak: ciekły, gazowy i wodny roztwór oraz ciekłe – dwutlenek siarki i tlenek azotu.

Popularne rozpuszczalniki (wg temperatury wrzenia)

Rozpuszczalnik Temperatura wrzenia Gęstość

Aceton 56,5°C 0,79 g/cm³

Metanol 64,7°C 0,79 g/cm³

Etanol 78,4°C 0,79 g/cm³

Izopropanol 82,4°C 0,79 g/cm³

Woda 100°C 1,00 g/cm³

Butanol 117,7°C 0,81 g/cm³

Ksylen 138-144°C 0,86-0,88 g/cm³

Toluen 110,6°C 0,87 g/cm³

Dimetyloformamid 153°C 0,95 g/cm³

Cykloheksanon 155,6°C 0,95 g/cm³

Dimetylosulfotlenek 189°C 1,10 g/cm³

N-metylopirolidon 202°C 1,03 g/cm³

Glikol etylenowy 197,3°C 1,11 g/cm³

Gliceryna 290°C 1,26 g/cm³

Omawiając cechy rozpuszczalników, należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo pracowników zatrudnionych na sąsiednich stanowiskach przy wykonywaniu innych prac oraz osób postronnych.

PRZYKŁAD

Stanowiska pracy gdzie prowadzone są prace z użyciem rozpuszczalników należy oznaczyć tablicami informacyjno-ostrzegawczymi i zabezpieczyć przed dostępem osób postronnych. Tablice powinny jednoznacznie informować o rodzaju zagrożeń, na jakie narażają się osoby wchodzące w zasięg strefy niebezpiecznej.

PRZYKŁAD

W przypadku wykorzystywania rozpuszczalników organicznych – np. ciekłych węglowodorów – należy jeszcze raz przedstawić pracownikom wymagania BHP.

Zapoznanie pracowników z kartami charakterystyki substancji niebezpiecznych stosowanych przy robotach z użyciem rozpuszczalników

Pracownik powinien wiedzieć, w jaki sposób:

 identyfikować istniejące lub mogące się pojawić zagrożenia,

 udzielić pierwszej pomocy,

 postępować, jeśli dojdzie do pożaru,

 postępować w przypadku niezamierzonego uwolnienia się do środowiska substancji/mieszaniny niebezpiecznej,

 bezpiecznie użytkować niebezpieczną substancję/mieszaninę i w jaki sposób można go przechowywać,

 składować odpady (miejsca i sposób składowania).

Pierwsza pomoc w przypadku zatruć

Podczas udzielania pomocy należy zachować ostrożność, aby samemu nie ulec zatruciu.

Objawy zatruć z reguły pojawiają się nagle. Są to:

 bóle głowy,

 nudności,

 zawroty głowy,

 wymioty,

 utrata przytomności,

 zaburzenia równowagi,

a w stanach ostrzejszych zatruć – drgawki, śpiączka, aż do zatrzymania oddechu. Nie wolno też zwlekać z pomocą w przypadkach, gdy objawy zatrucia jeszcze nie wystąpiły, a wiadomo jest, że pracownik spożył substancję szkodliwą.

Zatrucie drogą pokarmową

W przypadku zatrucia, które nastąpiło przez jamę ustną, należy ustalić, ile czasu upłynęło od chwili zatrucia i spróbować wywołać wymioty. W tym celu dobrze jest dać do wypicia osobie zatrutej ok. 1 litra letniej wody, a następnie podrażnić palcem tylną ścianę gardła. Po wymiotach dobrze jest podać węgiel aktywny w tabletkach, które będą wiązały truciznę.

Jeśli przyczyną zatrucia jest połknięcie:

 benzyny,

 nafty czy

 rozpuszczalnika

– wymiotów nie należy wywoływać.

Podobnie nie wolno wywoływać wymiotów u osoby, która połknęła substancję żrącą (kwas lub zasadę), a od momentu połknięcia minęło więcej niż 2 godziny. Wymiotów nie wolno wywoływać także u osób nieprzytomnych, których ponadto nie należy pozostawiać bez opieki.

Jeśli to możliwe, należy usunąć szkodliwą substancję z poszkodowanego poprzez:

 zdjęcie ubrania,

 zmycie trucizny ze skóry.

Należy zabezpieczyć resztki trucizny, które przydadzą się lekarzowi do rozpoznania zatrucia.

W międzyczasie należy wezwać pogotowie ratunkowe, a jeśli dochodzi do drgawek i gwałtownego pogorszenia się stanu zdrowia – należy ponaglić wezwanie. Można także samemu zawieźć do szpitala osobę zatrutą, jeśli jest ona przytomna.

Zatrucia drogą oddechową

Pierwszym krokiem jest natychmiastowe wyniesienie poszkodowanej osoby w miejsce, gdzie powietrze jest czyste, wolne od oparów czynnika, który zatrucie spowodował. Jeśli poszkodowany stracił przytomność, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe, a poszkodowanego ułożyć na boku.

Środki ochrony zbiorowej zastosowane przy pracach z użyciem rozpuszczalników

Do podstawowych środków ochrony zbiorowej, stosowanych przy pracach z użyciem rozpuszczalników możemy zaliczyć:

 wentylację mechaniczną oraz

 czujniki gazu służące do monitorowania stężenia czynników chemicznych w środowisku pracy.

Oczywiście, nie są to jedyne ochrony zbiorowe, jakie mogą być stosowane przy wykonywaniu omawianych prac, ale są one z nimi nierozłącznie związane.

PRZYKŁAD

Jeśli roboty z użyciem rozpuszczalników byłyby prowadzone na wysokości, zapewne mielibyśmy do czynienia, np. z rusztowaniami zapobiegającymi upadkom z wysokości.

Środki ochrony indywidualnej obowiązkowo stosowane przy pracach z użyciem rozpuszczalników

Pracownik powinien znać instrukcje użytkowania poszczególnych środków ochrony indywidualnej stosowanych na danym stanowisku pracy w zakresie:

 sposobów czyszczenia, prania, dezynfekcji, naprawy, suszenia, konserwacji oraz przechowywania, dopuszczonych przez producenta środków chemicznych, mechanicznych i termicznych, które nie będą negatywnie oddziaływały na użytkownika oraz na same środki ochrony,

 sposobu działania środków ochrony oraz stwierdzonego podczas badań laboratoryjnych lub certyfikacji poziomu ochrony lub klasy ochrony,

 głównych cech wyposażenia środków ochrony i charakterystyki części zamiennych,

 klasy ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych z tym ograniczeń stosowania ochron.

Instruowany pracownik powinien także wiedzieć, jaka jest data ważności lub okres trwałości środków ochrony indywidualnej lub określonych ich części składowych.

Ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą

Pracownik powinien zostać poinformowany o zagrożeniach wypadkowych oraz ich przyczynach i skutkach. Najczęstsze zagrożenia to:

 pożar, wybuch – przyczyną może być: używanie otwartego ognia, palenie tytoniu, używanie niesprawnych urządzeń elektrycznych, niesprawna wentylacja – skutkiem: termiczne uszkodzenie ciała, oparzenia, a nawet śmierć;

 zatrucie drogą pokarmową – spowodowane przypadkowym spożyciem substancji chemicznej w przypadku przechowywania tych substancji w nieoryginalnych opakowaniach, a szczególnie w opakowaniach (np. butelkach) po napojach – skutki to: bóle brzucha, wymioty, biegunka, zawroty głowy, utrata przytomności, a nawet śmierć;

 zatrucie drogą oddechową – w przypadku źle działającej wentylacji lub nieużywania indywidualnych ochron układu oddechowego, co powoduje: bóle głowy, mdłości, wymioty, a nawet utratę przytomności i śmierć;

 uderzenie, przygniecenie spadającymi przedmiotami, do których dochodzi najczęściej w sytuacji nieprawidłowego transportowania i składowania materiałów – konsekwencją są: urazy ciała, szczególnie głowy i kończyn;

 upadek z wysokości (np. z drabiny czy z rusztowania), w sytuacji, gdy sprzęt do wykonywania pracy na wysokości jest uszkodzony, niestabilny lub nie zachowano należytej ostrożności (dotyczy to prac związanych z malowaniem powierzchni) – skutkiem są: złamania, skręcenia ciała szczególnie kończyn (np.: złamania i skręcenia, zwichnięcia) oraz głowy (wstrząśnienie mózgu);

 potknięcia, poślizgnięcia na tej samej płaszczyźnie, do których dochodzi najczęściej, gdy w miejscu wykonywania prac: panuje bałagan (np. pozostawione opakowania po zużytych materiałach), podłoże jest zabrudzone (np.: rozlane farby, lakiery, itp.), – w efekcie dochodzi do: stłuczeń i skręceń kończyn, urazów ciała, złamań kończyn;

 porażenie prądem elektrycznym, w sytuacji gdy przed rozpoczęciem pracy nie wyłączono napięcia w instalacji elektrycznej przy wykonywaniu prac z rozpuszczalnikami nieorganicznymi – konsekwencją są: termiczne uszkodzenie ciała (zwłaszcza serca i mózgu), oparzenia, a w skrajnych przypadkach śmierć (konsekwencjami pośrednimi mogą być złamania, skręcenia i zwichnięcia kończyn – jeśli porażenie prądem spowodowało upadek pracownika).

Występujące zagrożenia chorobowe, ich przyczyny i konsekwencje są następujące:

 wysiłek fizyczny, przeciążenie, często wymuszona pozycja ciała – spowodowane niewygodną pozycją ciała przy malowaniu, czyszczeniu i konserwacji w miejscach trudno dostępnych – skutkiem są choroby układu kostno-stawowego,

 kontakt z substancjami chemicznymi (głównie z rozpuszczalnikami organicznymi) – w przypadku nieprzestrzegania się do zaleceń lekarza, a szczególnie przy niesprawnej wentylacji i braku ochron indywidualnych, powodują choroby skóry, oczu oraz alergie i podrażnienia.

6. Pokaz przez instruktora sposobu wykonania pracy

Instruktor powinien pokazać:

 sposób przygotowania stanowiska do pracy,

 zasady kontroli sprawności wentylacji ogólnej i stanowiskowej,

 metody wykonywania prac z pędzlami, wałkami, czy szpachelkami,

 sposób zakładania, kontroli sprawności i zasady zdejmowania poszczególnych środków ochrony indywidualnej.

Instruktor powinien wykonać wszystkie objęte pokazem czynności w odpowiednio zwolnionym tempie, a czynności, które mogą stwarzać problemy (szczególnie te mające związek z bezpieczeństwem pracy i bezpieczeństwem pożarowym) – należy szczegółowo omówić podczas ich wykonywania. Przedmiotem pokazu powinno być także zachowanie się w sytuacjach awaryjnych.

PRZYKŁAD

Awaryjną sytuacją może być rozlanie się rozpuszczalnika na podłogę. Instruktor powinien pokazać: jakich środków użyć do zebrania rozlanej substancji; gdzie przekazać zebrany materiał; jaką substancją zmyć miejsce rozlania, aby zapobiec: wsiąknięciu rozpuszczalnika do środowiska, czy poślizgnięciu się w miejscu rozlania.

Nie wolno zapomnieć także o sprzątnięciu stanowiska pracy zaraz po jej zakończeniu.

Obowiązkiem instruktora jest zapewnienie szkolonemu pracownikowi dogodnych warunków do obserwowania pokazu.

7. Próbne wykonanie pracy przez pracownika pod nadzorem instruktora

Wstępna próba samodzielnego wykonania czynności przez instruowanego pracownika powinna odbywać się w zwolnionym tempie pracy (w wybranym przez instruktora zakresie). Przed wykonaniem kolejnej czynności: pracownik powinien objaśnić zasady jej bezpiecznego wykonania, natomiast zadaniem instruktora jest: zwracanie uwagi w momentach mogących skutkować urazem instruowanego pracownika, korygowanie lub nawet poprawianie sposobu wykonania czynności, której instruowany mógłby nie potrafić bezpiecznie wykonać.

PRZYKŁAD

Przedmiotem próbnego wykonania zadanych czynności może być np.: wykonywanie prac związanych z malowaniem powierzchni z użyciem pędzli i wałków, mieszanie farb w wiadrach.

Jeżeli instruowany pracownik popełnia błędy istotne dla bezpieczeństwa swojego, czy osób postronnych, próbne wykonanie prac należy powtórzyć.

9. Samodzielna praca pod nadzorem instruktora

GENERUJ DOKUMENT

ZAMÓW KONSULTACJĘ

Podsumowując, program instruktażu stanowiskowego praca z rozpuszczalnikami stanowi kluczowe narzędzie w zapewnieniu bezpiecznych warunków pracy z substancjami chemicznymi. Zawarte w nim wytyczne i procedury są niezbędne dla zapobieżenia wypadkom i zminimalizowania ryzyka związanego z ekspozycją na rozpuszczalniki. Przestrzeganie zaleceń zawartych w dokumencie to podstawa zapewnienia bezpieczeństwa personelu oraz ochrony zdrowia.