Program instruktażu stanowiskowego operatora traka

Program instruktażu stanowiskowego operatora traka

1. Podstawy opracowania programu

Instruktaż został opracowany dla najbardziej popularnej pilarki z napędem elektrycznym z ruchomą głowicą i piłami taśmowymi w układzie poziomym, obsługiwanej przez dwóch pracowników:

• trakowego – sterującego maszyną oraz

• pomocnika zajmującego się załadunkiem kłód i odbiorem tarcicy.

Tematyka programu instruktażu dotyczy w zasadzie operatora traka i jego pomocnika.

Przy opracowaniu programu szkolenia uwzględniono zapisy Działu X, Rozdziału IV ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320, ze zm.) oraz rozporządzeń:

• Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650,

• Dz.U. z 2003 r. nr 19, poz. 192,

• Dz.U. z 2004 r. nr 121, poz. 1263,

• Dz.U. z 2005 r. nr 141, poz. 1188,

• Dz.U. z 2007 r. nr 227, poz. 1693,

• Dz.U. z 2009 r. nr 107, poz. 894,

• Dz.U. z 2010 r. nr 107, poz. 697,

• Dz.U. z 2011 r. nr 114, poz. 655,

• Dz.U. z 2013 r. poz. 1650,

• Dz.U. z 2014 r. poz. 827.

W programie szkolenia, obowiązującym w konkretnym zakładzie pracy, powinny być uwzględnione również wymagania oraz informacje dotyczące bhp i organizacji prac w tym konkretnym zakładzie, określone w:

• regulaminie pracy,

• stanowiskowych instrukcjach bhp,

• karcie oceny ryzyka zawodowego,

• instrukcji fabrycznej producenta konkretnego traka.

Maszyny szczególnie niebezpieczne

Zgodnie z zapisami rozporządzenia Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 traki zostały wymienione w załączniku 5., czyli w kategorii maszyn, do których ma zastosowanie jedna z procedur oceny zgodności, jaka została określona w § 11 ust. 2 i 3 tego rozporządzenia, co oznacza, że należą one do maszyn szczególnie niebezpiecznych, stwarzających znaczne zagrożenia podczas ich obsługi nawet w warunkach normalnych.

2. Cel szkolenia

W trakcie szkolenia operator traka powinien uzyskać:

• informacje o czynnikach środowiska pracy występujących w jego miejscu pracy i w bezpośrednim otoczeniu oraz ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą;

• wiedzę i umiejętności dotyczące sposobów ochrony przed urazami i chorobami w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych;

• wiedzę i praktyczne umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania pracy;

• informacje o zasadach postępowania w razie:

   o wypadku,

   o awarii lub

   o wystąpienia innej nietypowej sytuacji.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu bezpośrednio na stanowisku, na którym instruowany operator (pomocnik) będzie wykonywał prace.

Jeżeli szkolony będzie obsługiwał różne rodzaje traków (np. taśmowy, tarczowy) różniące się budową, układem sterowania czy systemami bezpieczeństwa, to powinien przejść instruktaż stanowiskowy na każdym z nich (wystarczy zmodyfikować i uzupełnić poniższy program instruktażu stanowiskowego).

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części należy dostosować do przygotowania zawodowego i stażu pracy na stanowisku operatora pił do kłód trakowego stolarza maszynowego (lub podobnym), instruowanego pracownika.

4. Plan instruktażu stanowiskowego operatora pilarki do kłód (traka)

                                                           Liczba

Lp.                      Temat szkolenia                                  godzin

1                     2                        3

1. Przygotowanie pracownika do wykonywania pracy:               2

  a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem:

   • miejsc, w których będą wykonywane czynności, mających wpływ na warunki pracy, w tym:

    – pomieszczeń tartaku,

    – magazynków (zwłaszcza materiałów eksploatacyjnych, narzędzi),

    – oświetlenia ogólnego (rozmieszczenie, funkcje),

    – wentylacji i ogrzewania,

    – dróg transportowych i ppoż. wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń tartaku (dopuszczalne prędkości, oznakowanie oraz miejsca szczególnie niebezpieczne);

   • stanowiska roboczego i jego elementów mających bezpośredni i pośredni wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy, a szcze-gólnie:

    – ergonomicznej pozycji przy pracy,

    – zasad transportu ręcznego (normatywy dźwigania, zasady podnoszenia ciężarów, wykorzystywanie sprzętu pomocniczego),

    – zasad wykorzystywania narzędzi ręcznych,

    – wykorzystywanych materiałów podstawowych i pomocniczych,

    – niezbędnego oprzyrządowania,

    – zasilania w czynniki energetyczne (rodzaje, sposób wyłączania zasilania traka, także wyłączania awaryjnego),

    – oświetlenia miejscowego (przenośne źródła światła, ich ustawienie i zadania, jakie mają spełnić);

   • procesu produkcyjnego na stanowisku pracy operatora traka, w powiązaniu z procesem produkcyjnym całego tartaku (szczególnie z organizacją transportu);

  b) omówienie:

   • zagrożeń wypadkowych i chorobowych występujących podczas wykonywania czynności podstawowych i pomocniczych;

   • wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z czynnościami wykonywanymi w trakcie pracy;

  c) omówienie:

   • sposobów ochrony przed zagrożeniami występującymi podczas pracy na poszczególnych jej etapach;

   • przebiegu czynności przed, w trakcie i po zakończeniu zmiany roboczej;

   • stosowanych znaków lub sygnałów bezpieczeństwa;

   • zasad postępowania w razie wypadku, pożaru lub awarii.

2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku, zgodnie z przepisami i zasadami bhp (metody bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności, zwrócenie uwagi na czynności trudne, niebezpieczne oraz wszystkie mogące sprawiać pracownikowi trudność i stanowić dodatkowe zagrożenie dla osób niezatrudnionych bezpośrednio przy obsłudze traka).       1

3. Próbne wykonanie zadania przez operatora traka (także pomocnika) pod kontrolą instruktora.                2

4. Samodzielna praca operatora traka (pomocnika) pod nadzorem instruktora.                  2

5. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez szkolonego pracownika.      1

Razem:                                                       8

Jedna godzina instruktażu = 45 minut.

          Program opracował:                        Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

      Jan Kowalski                                     12.05.2024 Anna Nowak Kierownik Działu BHP

5. Treść instruktażu

                         Warunki środowiska pracy

Miejsca wykonywania pracy

Pracownika należy zapoznać z miejscami, w których będzie on wykonywał swoją pracę, w tym z lokalizacją pomieszczeń związanych z zatrudnieniem oraz wyposażeniem technicznym. Pracownikowi należy pokazać:

• miejsce i sposób pobierania narzędzi, materiałów podstawowych i pomocniczych,

• lokalizację biura mistrza, kierownika,

• rozmieszczenie pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

PRZYKŁAD Szczególnie ważne jest, aby pracownik wiedział, gdzie znajdują się szatnie, toalety, umywalnia i jadalnia, a także miejsca wyznaczone do palenia tytoniu oraz pomieszczenie do ogrzania się.

Podczas oprowadzania instruowanego pracownika po terenie tartaku należy zapoznać go z systemem transportu (oznakowaniem i zasadami transportowania) oraz miejscami szczególnie zagrożonymi wypadkami.

Na tym etapie szkolenia pracownikowi należy pokazać również, gdzie znajdują się:

• punkty ppoż.,

• główny wyłącznik prądu,

• apteczka pierwszej pomocy

oraz omówić ich rolę i sytuacje, w których należy ich używać.

Organizacja stanowiska pracy

Pracownika należy zapoznać ze stanowiskiem pracy, na którym będzie wykonywał powierzone mu zadania i przekazać informacje o:

• organizacji pracy na tym stanowisku, w powiązaniu z innymi stanowiskami całego ciągu technologicznego,

• pozycjach, jakie powinien przyjmować zarówno w trakcie obsługi traka, jak i podczas ręcznego transportu materiałów i wyrobów,

• rozmieszczeniu i roli oświetlenia miejscowego w powiązaniu z oświetleniem ogólnym,

• rozmieszczeniu i funkcją systemu wentylacji miejscowej i ogólnej.

Na stanowisku obsługi traka musi być zapewnione nie mniej niż 4 m² wolnej powierzchni posadzki, tzn. takiej powierzchni, która jest dostępna dla pracownika w każdej chwili wykonywania przez niego pracy – niezajętej przez sprzęt, materiały i tarcicę.

PRZYKŁAD Podczas przenoszenia materiałów i przesuwania kłód drewna przeznaczonych do obróbki należy:

• podnosić materiał przy wyprostowanym kręgosłupie, na nogach ugiętych w kolanach,

• unikać dużych skrętów tułowia i niepotrzebnego pochylania tułowia,

pole podstawy układu człowiek – przenoszony przedmiot powinno być jak największe, jednakże nie powinno zwiększać obciążenia kończyn dolnych.

PRZYKŁAD Masa przedmiotów podnoszonych i przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać:

• 20 kg – przy pracy stałej,

• 30 kg – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

PRZYKŁAD Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 50 kg na wysokość powyżej 1,5 m lub odległość większą niż 5 m.

PRZYKŁAD Dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na wózku po terenie płaskim o twardej nawierzchni, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać:

• 250 kg – na wózku 2-kołowym,

• 500 kg – na wózku 3- lub 4-kołowym.

PRZYKŁAD Przy przemieszczaniu ładunku na wózku po pochyleniach większych niż 3% masa ładunku, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać:

• 150 kg – na wózku 2-kołowym,

• 300 kg – na wózku 3- lub 4-kołowym.

PRZYKŁAD Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na wózkach po pochyleniach powierzchni większych niż 5% oraz na odległość większą niż 20 m.

PRZYKŁAD Sposób ładowania oraz rozmieszczenia ładunków na wózkach powinien zapewniać ich równowagę i stabilność podczas przemieszczania.

W przypadku, gdy trak jest wyposażony w lampę elektryczną do bezpośredniego oświetlania stanowiska pracy, należy pokazać pracownikowi sposób regulacji ustawienia oświetlenia tak, aby nie powodowało ono olśnień, nadmiernego kontrastu oraz wydłużonych cieni. Lampa powinna być zasilana prądem o napięciu bezpiecznym.

Instruowanego pracownika zapoznaje się z wynikami ostatnich badań i pomiarów czynników szkodliwych na jego stanowisku pracy, w tym z hałasem i zapyleniem, omawiając źródła ich powstawania, zasady ograniczania oraz możliwe skutki zdrowotne.

PRZYKŁAD Źródłem hałasu w tartakach jest w głównej mierze praca maszyn skrawających. Ponadto hałas emitują środki transportu (wózki jezdniowe, manewrujące samochody i ładowarki).

PRZYKŁAD Hałas maszyn można ograniczyć. W tym celu należy:

• dokładnie wyważyć obracające się ich części,

• regularnie sprawdzać stan śrub oraz ich smarowanie i dokręcać wszystkie obluzowane śruby,

• ustawiać „szczególnie hałaśliwe” maszyny i urządzenia na amortyzatorach (maszyny i urządzenia od 500 do 1000 obr./min na amortyzatorach gumowych, a maszyny i urządzenia o większej prędkości obrotowej – na amortyzatorach sprężynowych),

• wyłożyć osłony maszyn wykładziną dźwiękochłonną,

• zastosować ekrany dźwiękochłonne pomiędzy stanowiskami,

• zwiększyć odległości między maszynami do 3–5 m.

W pomieszczeniach (zwłaszcza małych) skuteczne jest stosowanie wykładzin na suficie i ścianach.

               Zagrożenia występujące podczas wykonywania prac

Temat ten powinien być omawiany na podstawie karty oceny ryzyka zawodowego opracowanej dla czynności wykonywanych przez operatora traka (i jego pomocnika) oraz doświadczenia płynącego z dotychczas zaistniałych:

• wypadków przy pracy,

• awarii oraz

• innych zdarzeń i sytuacji niebezpiecznych.

Występujące zagrożenia należy zobrazować maksymalnymi skutkami zdrowotnymi oraz przedstawić ryzyko początkowe, występujące w przypadku pracy bez stosowania zabezpieczeń.

Zagrożenia wypadkowe

Najczęstsze przyczyny wypadków i powodowane przez nie skutki są następujące:

• pochwycenie, uderzenie, kontakt z ruchomymi elementami maszyny, np. z pracującą taśmą roboczą (tarczą) – może nastąpić:

  o w sytuacji pracy pomimo braku osłony (także z osłoną uszkodzoną, niekompletną lub źle zamocowaną),

  o w wyniku niezachowania należytej ostrożności podczas cięcia czy oczyszczania stołu, a także

  o podczas pracy w rękawicach czy luźnej odzieży (z luźno zwisającymi elementami odzieży) – skutkiem są ciężkie urazy ciała, w szczególności rąk (najczęściej skaleczenia, zakłucia, zerwania paznokci i zmiażdżenia), ale również urazy skutkujące amputacją palców czy nawet dłoni włącznie;

• kontakt z nieruchomym, nieosłoniętym elementem tnącym podczas ustawiania parametrów pracy, czyszczenia czy wymiany taśmy (tarczy) roboczej – powodujący skaleczenia dłoni;

• uderzenie porwanym i wyrzuconym przez element tnący odciętym fragmentem tarcicy albo oraz wiórem – powoduje ciężkie uszkodzenia ciała szczególnie niebezpieczne, jeżeli uderzenie nastąpi w głowę;

• uderzenie obrabianym przedmiotem, odciętym fragmentem materiału oraz wiórem w wyniku wyrzutu spowodowanego złym mocowaniem, nieprawidłowym doborem parametrów, a także wskutek nagłego wzrostu sił cięcia lub zakleszczenia się elementu roboczego traka w materiale – skutkuje ciężkimi uszkodzeniami ciała, jest to szczególnie niebezpieczne, jeżeli uderzenie nastąpi w głowę;

• odpryski obrabianego materiału, w sytuacji braku osłon (lub użytkowania osłon wadliwych czy źle zamontowanych) oraz nieużywania okularów lub hełmu ochronnego – powodują urazy ciała, szczególnie niebezpieczne są urazy twarzy, w tym oczu, nawet z utratą widzenia;

• uderzenia spadającym, niestabilnym przedmiotem (kłody i wyroby – kantówki, tarcica) zagrażające uderzeniem, przyciśnięciem, przygnieceniem, w sytuacji nieprawidłowego ich ustawiania, mocowania do chwytaków wózków widłowych, składowania – powodują urazy rąk i nóg (stłuczenia i urazy ciężkie np. zmiażdżenia, złamania kończyn), możliwe są obrażenia nawet ze skutkiem śmiertelnym;

• uderzenie oderwanymi częściami narzędzia wskutek jego rozpadu lub odłamania się fragmentów tnących – w sytuacji braku kontroli nad stanem taśmy (tarczy), nieprawidłowych parametrów roboczych lub stosowania uszkodzonych narzędzi tnących – powoduje uszkodzenia ciała szczególnie niebezpieczne, jeżeli uderzenie nastąpi w głowę;

• kontakt z ostrymi, szorstkimi powierzchniami oraz krawędziami obrabianych przedmiotów (deski, kantówka, kłody), stosownych narzędzi (elementy robocze tarczy, taśmy) – powoduje urazy dłoni (skaleczenia i otarcia);

• uderzenia, zakłucia najczęściej w trakcie użytkowania narzędzi ręcznych (młotków, kluczy) podczas wymiany taśmy (tarczy) czy czynności regulacyjnych – w sytuacji nieużywania rękawic roboczych i niezachowania ostrożności – skutkiem są urazy dłoni (najczęściej skaleczenia, zakłucia, stłuczenia);

• kontakt z ciałem o wysokiej temperaturze – dotknięcie taśmy (tarczy) tnącej zaraz po zatrzymaniu pracującego elementu może powodować poparzenie dłoni;

• uderzenie o nieruchome, wystające elementy konstrukcji traka, elementy konstrukcyjne hali i/lub jej wyposażenia – spowodowane brakiem ostrożności i nieuzasadnionym pośpiechem – konsekwencje to urazy ciała (szczególnie częste i niebezpieczne urazy głowy);

• poślizgnięcie, potknięcie, upadek na tej samej płaszczyźnie, których przyczynami mogą być:

  o nierówna, uszkodzona posadzka,

  o uszkodzony podest,

  o woda, błoto (np. pośniegowe) czy bałagan na stanowisku pracy (zwłaszcza porozrzucane odpady), – skutki to urazy ciała (szczególnie złamania i zwichnięcia kończyn, stłuczenia ciała, naciągnięcia mięśni i niebezpieczne urazy głowy);

• potrącenie przygniecenie, uderzenie przez poruszające się po terenie tartaku pojazdy (wózki transportowe, manewrujące samochody, ładowarki), w sytuacji niezachowania ostrożności przez obsługujących trak bądź kierujących pojazdami – w efekcie dochodzi do bardzo poważnych uszkodzeń ciała (najgroźniejsze są urazy kręgosłupa i miednicy oraz obrażenia organów wewnętrznych) ze skutkiem śmiertelnym włącznie;

• porażenie prądem elektrycznym (napięcie w instalacji elektrycznej traka wynosi 400V), w sytuacji:

  o nieprzestrzegania instrukcji obsługi traka,

  o samodzielnego wykonywania napraw i innych niedozwolonych czynności przy urządzeniach elektrycznych,

  o pracy trakiem z niesprawnymi zabezpieczeniami przeciwporażeniowymi – w konsekwencji może dochodzić do licznych uszkodzeń ciała (z reguły są to ciężkie uszkodzenia – poparzenia, pośrednio stłuczenia, zaburzenia układu krwionośnego i nerwowego), a nawet do śmierci poszkodowanego;

• pożar (a nawet wybuch pyłu drzewnego), którego przyczyną mogą być:

  o zaprószenie ognia,

  o niesprawna instalacja elektryczna,

  o nieprawidłowe obchodzenie się ze środkiem antyadhezyjnym,

  o zanieczyszczony pyłem drzewnym trak,

  o iskra czy gorący odłamek narzędzia, który dostał się do układu odpylania, a także

  o nieprawidłowo zabezpieczone prace spawalnicze wykonywane na terenie tartaku – skutkiem mogą być poparzenia, ciała, zatrucia gazami pożarowymi – powodujące ciężkie uszkodzenia ciała do śmiertelnych włącznie;

• przeciążenie dynamiczne lub szkodliwy ruch przy:

  o podnoszeniu obracaniu, przenoszeniu kłód,

  o odbiorze i układaniu tarcicy – mogące być przyczyną urazów układu mięśniowo-szkieletowego.

Zagrożenia chorobowe

Podstawowe zagrożenia i powodowane przez nie rodzaje chorób:

• hałas powodowany pracą traka (często przekracza dopuszczalny poziom ciśnienia akustycznego, wynoszący 85 dB) oraz hałas emitowany przez układy wentylacji, środki transportu – zagrożenie bardzo istotne przy nieużywaniu ochronników słuchu – powoduje:

  o obniżenie sprawności psychofizycznej,

  o szybsze pojawianie się stanu zmęczenia i senności (zwiększone zagrożenie wypadkami),

  o przy dłuższym narażeniu uszczerbek słuchu, a nawet jego utratę;

• wibracje ogólne – pilarka do kłód emituje drgania przenoszone od pracującego urządzenia na całe ciało i na zespół dłoń-ramię – w konsekwencji dochodzi do zaburzenia w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz do dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego;

• dynamiczne obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego – spowodowane podnoszeniem, przenoszeniem i układaniem materiałów ciężkich, często o dużych gabarytach (kłód, krawędziaków, tarcicy, pojemników z odpadami), najczęściej w sytuacji nieprzestrzegania instrukcji ręcznych prac transportowych i zasad ergonomii – konsekwencje to urazy układu szkieletowo-mięśniowego (naciągnięcia i zwichnięcia ścięgien, mięśni i stawów);

• wymuszona (stojąca lub siedząca w zależności od typu urządzenia) pozycja przy pracy, nieergonomiczna postawa ciała wynikająca z rodzaju pracy oraz niestosowania przemienności prac – powodująca:

  o zmęczenie,

  o długotrwałe i nawracające dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego,

  o zwyrodnienia (zwłaszcza choroby kręgosłupa);

• pył drewna (szczególnie niebezpieczna frakcja respirabilna drewna twardego – bukowego i dębowego) przecieranego na stanowisku i stanowiskach sąsiednich – skutkiem mogą być choroby oczu i górnych dróg oddechowych, reakcje uczuleniowe, nowotwory płuc, pylica (choroba zawodowa);

• szkodliwe czynniki chemiczne – środki antyadhezyjne stosowane do zwilżania taśm tnących – mogące powodować podrażnienia oczu, górnych dróg oddechowych oraz alergie skórne;

• zmienne warunki atmosferyczne – praca pod zadaszeniem, w otwartej hali i na przedtraczu, powodujące możliwość występowania chorób układu oddechowego, w tym najczęściej przeziębień, grypy, zapalenia oskrzeli, płuc, zatok, a nawet odmrożeń palców rąk.

Instruktor powinien zwrócić uwagę szkolonemu pracownikowi, że na zaistnienie wypadku mają wpływ również takie czynniki jak:

• nieuzasadniony pośpiech,

• niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanych czynnościach,

• nieprawidłowa pozycja ciała przy wykonywanych czynnościach,

• używania niesprawnych narzędzi podstawowych i pomocniczych,

• bałagan w miejscu pracy.

Tę część szkolenia należy zilustrować przykładami wypadków, jakie zdarzyły się dotychczas w tartaku (ewentualnie historiami zasłyszanymi).

                 Sposoby ochrony przed zagrożeniami

W kolejnej części instruktor omawia:

• obowiązujące obsługujących traki instrukcje obsługi i instrukcje bhp,

• sposób organizacji prac mających wpływ na bezpieczeństwo pracy,

• lokalizacje i zasady posługiwania się podręcznym sprzętem ppoż.,