Program instruktażu stanowiskowego operatora tokarki

Program instruktażu stanowiskowego operatora tokarki do metalu

1. Podstawy opracowania programu

Przy opracowaniu poniższego programu szkolenia uwzględniono następujące rozporządzenia:

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek skrawających

 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 maja 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych

 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych.

W programie uwzględniono również wymagania określone w:

 PN-EN ISO 12100:2011 Bezpieczeństwo maszyn -- Zasady oceny ryzyka i ograniczania ryzyka

 PN-EN ISO 13849-1:2016 Bezpieczeństwo maszyn -- Układy sterowania związane z bezpieczeństwem -- Część 1: Zasady ogólne dotyczące projektowania.

Przy opracowywaniu programu szkolenia uwzględniono też:

 Instrukcję Bezpieczeństwa Pożarowego

 Instrukcję BHP dla stanowiska operatora tokarki

 Plan ewakuacji.

2. Cel szkolenia

W trakcie szkolenia tokarz powinien uzyskać:

 komplet informacji o czynnikach środowiska pracy występujących w jego miejscu pracy i w bezpośrednim otoczeniu oraz ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

 wiedzę i umiejętności dotyczące sposobów ochrony przed urazami i chorobami w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych,

 wiedzę i praktyczne umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania pracy,

 informacje o zasadach postępowania w razie wypadku, awarii lub w sytuacji wystąpienia innej nietypowej sytuacji.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu, na podstawie programu szczegółowego.

Miejscem szkolenia powinno być stanowisko pracy, na którym instruowany tokarz będzie następnie wykonywał swoje zadania.

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części należy dostosować do przygotowania zawodowego i stażu pracy, na stanowisku tokarza, instruowanego pracownika.

4. Plan instruktażu stanowiskowego tokarza

Lp. Temat szkolenia Liczba godzin

1. Przygotowanie tokarza do wykonywania określonej pracy, w tym szczególnie: 2

a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem elementów:

• miejsc, w których będą wykonywane czynności, mających wpływ na warunki pracy tokarza, w tym:

– hala produkcyjna nr 1,

– magazyn materiałów,

– narzędziownia,

– szatnia,

– jadalnia;

• stanowisk roboczych mających wpływ na bhp, w tym:

– wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia,

– ergonomicznej pozycji przy pracy,

– transportu (z uwzględnieniem zasad transportu ręcznego),

– oświetlenia ogólnego i miejscowego,

– wykorzystywanych narzędzi,

– używanych przyrządów pomiarowych;

b) omówienie:

• zagrożeń występujących podczas wykonywania czynności podstawowych i przy czynnościach pomocniczych z podziałem na grupy zagrożeń (wypadkowe, chorobowe);

• wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z czynnościami wykonywanymi w trakcie pracy;

c) omówienie:

• sposobów ochrony przed zagrożeniami występującymi podczas pracy na poszczególnych jej etapach;

• przebiegu czynności przed, w trakcie i po zakończeniu zmiany roboczej;

• stosowanych znaków lub sygnałów bezpieczeństwa;

• zasad postępowania w razie wypadku, pożaru lub awarii.

2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku zgodnie z 0,5 przepisami i zasadami bhp (metody bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności, zwrócenie uwagi na czynności trudne oraz niebezpieczne tak dla tokarza, jak i osób postronnych).

3. Próbne wykonanie zadania przez tokarza pod kontrolą instruktora. 0,5

4. Samodzielna praca tokarza pod nadzorem instruktora. 4

5. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika. 1

Razem: 8

1 godzina instruktażu = 45 minut

Program opracował: Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

........................................... ………..……..……...................................................

(Jan Kowalski) (2023-10-27, Anna Nowak, Kierownik Działu Produkcji, .................)

5. Treść instruktażu

Warunki środowiska pracy – miejsca związane z wykonywaniem pracy

Pracownika należy zapoznać z miejscami, w których będzie on wykonywał swoją pracę, w tym z lokalizacją pomieszczeń związanych z zatrudnieniem. Pracownik powinien poznać również wyposażenie techniczne pomieszczeń, w których będzie wykonywał swoje zadania oraz lokalizację, m.in.:

 hali produkcyjnej;

 magazynu wyrobów gotowych;

 pomieszczenia socjalnego, w tym:

o szatni,

o jadalni,

o łazienki.

Oprowadzając szkolonego pracownika po hali produkcyjnej należy jednocześnie zwracać mu uwagę na zagrożenia, jakie mogą pojawiać się w sąsiedztwie maszyn, obok których pracownik przechodzi.

PRZYKŁAD

Trzeba zwrócić pracownikowi uwagę np. na możliwość wyrzutu obrabianego tam materiału (najczęściej wióru lub odprysku), cieczy, rozmieszczenie przewodów zasilających daną maszynę (jeśli przewody te poprowadzono przez przejście), itp.

PRZYKŁAD

Pokazując nowemu pracownikowi lokalizację narzędziowni należy omówić jednocześnie zasady jej funkcjonowania, w tym sposób ewidencjonowania pobieranego i zwracanego osprzętu.

PRZYKŁAD

Nowozatrudnionemu pracownikowi należy wskazać przeznaczone dla niego szafki na odzież własną i roboczą.

PRZYKŁAD

Pokazując pracownikowi lokalizację jadalni należy powiedzieć o:

 30 minut przerw śniadaniowych,

 zasadach przygotowywania posiłków na terenie jadalni (np. możliwości samodzielnego przygotowania gorących napoi).

Pracownik powinien poznać też systemy transportu wewnętrznego i zewnętrznego (w tym stosowane środki transportu) oraz miejsca, gdzie znajdują się:

 apteczka pierwszej pomocy,

 gaśnice,

 instrukcje BHP.

PRZYKŁAD

Na tym etapie szkolenia należy pokazać także:

 oznakowanie i przebieg głównych ciągów komunikacyjnych oraz

 miejsca szczególnie niebezpieczne (np. skrzyżowania ciągów pieszych i kołowych, zasady ruchu w rejonie bram wjazdowych, itp.).

PRZYKŁAD

Instruowany pracownik powinien poznać też oznakowanie występujące na terenie zakładu pracy oraz zasady właściwego zachowania się po zobaczeniu danego znaku bezpieczeństwa.

Następnie instruktor powinien zaprowadzić pracownika na stanowisko pracy, na którym ten będzie pracował i objaśnić:

 organizację pracy na tym stanowisku,

 pozycje, jakie pracownik powinien przyjmować w trakcie pracy (także podczas ręcznego transportu materiałów i wyrobów),

 rozmieszczenie i charakterystykę oświetlenia ogólnego i funkcje oświetlenia miejscowego,

 system i funkcje wentylacji (także zasady jej prawidłowego działania i symptomy działania awaryjnego).

Wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych

W tej części szkolenia prowadzonej na stanowisku pracy, instruowany pracownik powinien zostać poinformowany o wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych na tym stanowisku (jeżeli takie były prowadzone), a szczególnie o występującym hałasie i zapyleniu.

PRZYKŁAD

Informując o hałasie i zapyleniu należy podać zasadnicze źródła tych czynników szkodliwych.

Na stanowisku pracy tokarza musi być nie mniej niż 2 m² wolnej powierzchni posadzki, tzn. takiej powierzchni, która jest dostępna dla pracownika w każdej chwili wykonywania przez niego pracy.

PRZYKŁAD

Wolnej powierzchni nie należy liczyć jako średniej wartości dla całej hali produkcyjnej – 2 m² wolnej powierzchni musi przypadać na każde ze stanowisk. Warunek odpowiedniej wielkości wolnej powierzchni podłogi musi być zachowany zawsze, także w przypadku dostarczenia na stanowisko pracy tokarza pojemników z przedmiotami do obróbki i pojemników na wyroby gotowe. Po ustawieniu takich pojemników na stanowisku pracy powinna pozostać jeszcze wymagana wolna powierzchnia.

Do wolnej powierzchni podłogi nie można wliczać tej jej części, nad którą wystaje, np.:

 element konstrukcyjny budynku lub

 część maszyny,

 które utrudniałyby poruszanie się pracownika.

Stanowisko, na którym przewidywane jest stosowanie dźwignicy (np. żurawika) powinno być powiększone o dodatkową powierzchnię, której wielkość powinna wynikać z technologii stosowania danego urządzenia.

Jeśli tokarka jest wyposażona w lampę elektryczną do bezpośredniego oświetlania stanowiska pracy, należy pokazać pracownikowi zasady ustawiania oświetlenia, tak aby nie powodowało ono:

 olśnienia,

 powstawania cieni

oraz

 odblasków.

Lampa powinna być zasilana prądem o napięciu 24V. Nie może powodować też przegrzewania się.

6. Zagrożenia występujące podczas wykonywania prac

Temat ten należy omówić na podstawie karty oceny ryzyka zawodowego opracowanej dla czynności wykonywanych przez tokarza. Zwracamy uwagę, że w poradniku "Bezpieczna praca na tokarkach" znajdą Państwo przykładową kartę oceny ryzyka zawodowego przy czynnościach wykonywanych przez operatora tokarki. Kartę tę (oczywiście po odpowiednich modyfikacjach) można znakomicie wykorzystać do tej części szkolenia.

Omawiając poszczególne zagrożenia, należy:

 pokazać ich maksymalne skutki zdrowotne oraz

 przedstawić ryzyko początkowe, tzn. ryzyko zawodowe występujące w przypadku pracy bez stosowania wymaganych zabezpieczeń i ochron indywidualnych.

Najczęstsze zagrożenia wypadkowe

Poniżej wypunktowano zasadnicze przyczyny wypadków wraz z powodowanymi przez nie skutkami:

 uderzenie przez obracający się przedmiot - urazy głowy, rąk,

 pochwycenie przez części obracające się - urazy rąk, amputacje,

 skaleczenie wiórami - urazy rąk, oczu,

 porażenie prądem elektrycznym - oparzenia, zatrzymanie akcji serca,

 upadek - złamania, urazy głowy,

 uderzenie przez spadające przedmioty - urazy głowy, stłuczenia,

 hałas - uszkodzenie słuchu,

 zapylenie - choroby układu oddechowego,

 kontakt z substancjami chemicznymi - podrażnienia skóry, oparzenia chemiczne,

 pożar - oparzenia, zatrucie dymem,

 wybuch - urazy wielonarządowe,

 kontakt z gorącymi powierzchniami - oparzenia.

Zagrożenia chorobowe

Podstawowe zagrożenia i powodowane przez nie rodzaje chorób:

 hałas - niedosłuch,

 wibracje - choroba wibracyjna,

 zapylenie - pylica płuc, choroby alergiczne,

 substancje chemiczne - choroby skóry, zatrucia,

 wymuszona pozycja ciała - choroby układu kostno-stawowego,

 przeciążenie psychiczne - nerwice, depresja.

7. Sposoby ochrony przed zagrożeniami

Podstawowe sposoby ochrony

W tej części instruktażu stanowiskowego należy omówić:

 instrukcję BHP dla stanowiska operatora tokarki,

 metody bezpiecznej obsługi tokarki,

 metody bezpiecznego mocowania przedmiotu obrabianego,

 lokalizację apteczki pierwszej pomocy i zasady posługiwania się jej zawartością,

 zasady zapewnienia pracownikowi środków ochrony indywidualnej,

 obowiązek stosowania przydzielonych pracownikowi środków ochrony indywidualnej,

 zasady postępowania w przypadku awarii lub wypadku,

 sposoby udzielania pierwszej pomocy.

Pracownik powinien wiedzieć:

 jak bezpiecznie włączyć i wyłączyć tokarkę,

 jak prawidłowo zamocować narzędzie i przedmiot obrabiany,

 jak dobierać parametry obróbki,

 jak postępować w przypadku awarii maszyny,

 jak korzystać ze środków ochrony indywidualnej.

PRZYKŁAD

Na stanowisku pracy zajmowanym przez szkolonego pracownika przysługują, np.:

 okulary ochronne,

 rękawice ochronne,

 odzież robocza,

 obuwie robocze,

 nauszniki przeciwhałasowe.

PRZYKŁAD

Pracownik powinien zostać poinformowany, że odzież i obuwie robocze, które otrzyma z dniem rozpoczęcia pracy:

 są jego własnością,

 powinien dbać o ich stan techniczny, a

 w przypadku ich zniszczenia lub zużycia zgłosić się do przełożonego po nowe.

Jeżeli zniszczenie odzieży nastąpi wyłącznie z winy pracownika, ponosi on koszty jej odtworzenia.

Prezentując przeznaczone do stosowania środki ochrony indywidualnej należy omówić:

 ich przeznaczenie,

 sposób ich używania,

 sposób ich konserwacji,

 sposób ich przechowywania,

 termin ważności (jeśli dotyczy).

PRZYKŁAD

Pracownik nie stosujący (wbrew zaleceniom i instrukcjom stanowiskowym) przydzielonych mu środków ochrony indywidualnej naraża się na dwa rodzaje konsekwencji:

 karę porządkową;

 konsekwencje finansowe:

o obniżenie premii oraz

o odszkodowanie w przypadku wypadku.

PRZYKŁAD

Osoba zatrudniona na stanowisku tokarza powinna być wyposażona w:

 okulary ochronne,

 rękawice robocze,

 fartuch roboczy,

 obuwie robocze,

 nauszniki przeciwhałasowe.

PRZYKŁAD

Maska przeciwpyłowa powinna być stosowana za każdym razem, w przypadku wykonywania prac z materiałem powodującym w trakcie obróbki pylenie (np. z grafitu). Maska przeciwpyłowa należy stosować także, jeśli prace o dużym zapyleniu są wykonywane na stanowiskach sąsiednich.

Pracownik powinien wiedzieć, gdzie jest wywieszona lista z ważnymi numerami telefonów:

 112,

 999

i w jakich przypadkach należy ich używać.

Następnie instruktor powinien omówić postępowanie w sytuacji:

 wypadku przy pracy, w tym:

o udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu,

o zabezpieczenie miejsca wypadku,

o powiadomienie przełożonego;

 pożaru;

 awarii maszyny.

PRZYKŁAD

W przypadku wystąpienia pożaru, pracownik powinien w kolejności:

 wyłączyć zasilanie maszyny,

 użyć gaśnicy,

 powiadomić przełożonego,

 opuścić zagrożony teren.

PRZYKŁAD

Zawiadamiając o wypadku służby ratownicze należy podać:

 swoje imię i nazwisko,

 miejsce zdarzenia,

 liczbę poszkodowanych,

 rodzaj odniesionych obrażeń,

 podjęte działania,

 numer telefonu, z którego dzwonimy.

Korzystając z karty oceny ryzyka zawodowego trzeba wykazać, jak zmniejsza się ryzyko zawodowe przy stosowaniu dostępnych środków profilaktycznych.

Należy przypomnieć także rolę badań lekarskich (także ich okresowość) oraz zasadę "BHP przede wszystkim".

Szczegóły dotyczące ochrony przed zagrożeniami

Tę część szkolenia należy opracować w oparciu o:

 instrukcję BHP dla stanowiska pracy,

 kartę charakterystyki substancji chemicznych,

 ocenę ryzyka zawodowego.

Pracownik powinien poznać obowiązki:

 przestrzegania przepisów BHP i ppoż.,

 stosowania środków ochrony indywidualnej,

 utrzymywania porządku i czystości na stanowisku pracy,

 zgłaszania przełożonemu wszelkich usterek i zagrożeń,

 uczestniczenia w szkoleniach BHP,

 dbania o stan techniczny maszyn i urządzeń,

 udzielania pierwszej pomocy.

PRZYKŁAD

Na stanowisku pracy nie wolno przechowywać:

 materiałów łatwopalnych,

 materiałów wybuchowych oraz

 substancji chemicznych

w ilościach większych niż niezbędne do bieżącej pracy.

Instruktor powinien przypomnieć też obowiązujące pracownika zakazy:

 pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków,

 obsługi maszyn bez uprawnień,

 usuwania osłon i zabezpieczeń maszyn,

 dotykania obracających się części maszyn,

 noszenia luźnej odzieży i biżuterii,

 palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych,

 spożywania posiłków i napojów w miejscach niedozwolonych,

 wchodzenia na teren zakładu bez upoważnienia,

 używania otwartego ognia w miejscach niedozwolonych,

 blokowania dróg ewakuacyjnych,

 samowolnego naprawiania maszyn i urządzeń,

 korzystania z uszkodzonych maszyn i urządzeń,

 pracy bez środków ochrony indywidualnej,

 wnoszenia broni i innych niebezpiecznych przedmiotów.

PRZYKŁAD

Transport materiałów odbywa się wyłącznie za pomocą wózków widłowych określonych w instrukcji magazynowej.

8. Pokaz przez instruktora sposobu wykonania pracy

Podczas tego etapu szkolenia instruktor wykonuje poszczególne czynności w odpowiednio zwolnionym tempie, objaśniając wszystkie czynności mogące stwarzać problemy (zwłaszcza wpływające na bezpieczeństwo pracy).

Instruktor powinien zapewnić pracownikowi dogodne warunki do obserwowania pokazu.

Pokaz instruktora powinien dotyczyć sposobu:

 włączania i wyłączania tokarki, w tym:

o sprawdzenia stanu wyłączników,

o uruchomienia przycisku start,

o zatrzymania awaryjnego;

 mocowania przedmiotu obrabianego;

 mocowania narzędzia;

 doboru parametrów obróbki;

 pomiaru przedmiotu obrabianego;

 wymiany narzędzia;

 czyszczenia maszyny;

 smarowania maszyny.

Pokazem należy objąć również czynności konserwacyjne – czyszczenie i smarowanie. Podkreślamy to z naciskiem, ponieważ ta część szkolenia często jest pomijana.

Instruktor powinien pokazać kolejne czynności w przypadku wystąpienia, np.:

 awarii zasilania czy

 zacięcia się przedmiotu obrabianego.

PRZYKŁAD

W przypadku zacięcia się przedmiotu obrabianego należy w kolejności:

 wyłączyć maszynę,

 odciąć zasilanie,

 usunąć zacięty przedmiot,

 sprawdzić stan maszyny.

Tokarka spełniająca minimalne wymagania techniczne nie powinna ulec uszkodzeniu w momencie zacięcia się przedmiotu.

PRZYKŁAD

W przypadku awarii zasilania należy:

 wyłączyć maszynę,

 odciąć zasilanie,

 poczekać na przywrócenie zasilania.

9. Próbne wykonanie czynności przez pracownika pod nadzorem instruktora

W trakcie wstępnej próby samodzielnego wykonywania czynności przez instruowanego pracownika, w zwolnionym tempie pracy, tokarz powinien na początek objaśnić poszczególne czynności, jakie ma do wykonania, a po uzyskaniu akceptacji instruktora wykonać dane zadanie.

Instruktor zwraca uwagę na każdy błąd pracownika i podpowiada lub nawet sam wykonuje czynność, której instruowany mógłby nie potrafić wykonać w sposób bezpieczny.

Jeżeli instruowany pracownik popełnia błędy istotne dla bezpieczeństwa swojego czy innych pracowników, próbne wykonanie prac należy powtórzyć od początku.

10. Samodzielne wykonanie zadania przez pracownika pod nadzorem instruktora

Na tym etapie instruktażu:

 pracownik wykonuje pracę samodzielnie – od włączenia maszyny do wyłączenia maszyny (obróbka detalu) – w normalnym tempie pracy,

 instruktor ingeruje wyłącznie w przypadkach, gdy należy korygować błędy i objaśnia wątpliwości, jakie ma instruowany tokarz.

Instruktor powinien zasymulować także nietypowe sytuacje (np.: awarię zasilania, zacięcie się narzędzia lub pęknięcie przedmiotu obrabianego).

PRZYKŁAD

Samodzielne wykonanie zadania pracownik powinien rozpocząć od włączenia maszyny. Kolejnym etapem powinno być zamocowanie przedmiotu obrabianego.

PRZYKŁAD

W trakcie obróbki detalu instruktor powinien zwrócić szczególną uwagę na:

 prawidłowość doboru parametrów obróbki oraz

 stosowanie środków ochrony indywidualnej.

PRZYKŁAD

Istotnym elementem samodzielnego wykonywania pracy jest przeprowadzenie przez instruowanego tokarza kontroli jakości wykonanego detalu w oparciu o przyrządy pomiarowe i dokumentację techniczną.

11. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania czynności przez pracownika

Na koniec szkolenia instruktor omawia i ocenia prawidłowość wykonywania poszczególnych czynności przez instruowanego pracownika, zwracając uwagę na te sytuacje, które ewentualnie wymagają większej uwagi, precyzji lub dopracowania.

Wyłącznie pozytywna ocena stanowi podstawę do dopuszczenia tokarza do samodzielnego wykonywania prac.