Nadzwyczajne zaostrzenie kary i jego ewolucja w prawie karnym skarbowym

Nadzwyczajne zaostrzenie kary i jego ewolucja w prawie karnym skarbowym

Wstęp

Instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary oznacza możliwość orzeczenia jej w szerszych granicach, niż przewiduje sankcja za dane przestępstwo w części szczególnej kodeksu. Ratio legis tej instytucji wynika z przekonania, że w niektórych przypadkach przewidziana „zwyczajna” kara nie będzie adekwatna do stopnia społecznej szkodliwości czynu. W takich sytuacjach sąd uprawniony jest do zastosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary może przybierać różne formy, od wyłączenia kar łagodniejszych, przez orzekanie innej kary obok tej przewidzianej w sankcji, aż po przesunięcie granic wymiaru kary, często poprzez podniesienie dolnej lub górnej granicy. W pewnych przypadkach ustawodawca przewiduje obowiązek stosowania tej instytucji, w innych – pozostawia to w gestii sądu.

Historia i ewolucja regulacji karnoskarbowych

Okres po odzyskaniu niepodległości

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości obowiązywały na jej terenie różne regulacje karnoskarbowe z okresu zaborów:

• Austriacka ustawa karna skarbowa z 1835 r.
• Przepisy rosyjskie, m.in. Kodeks karny z 1903 r.
• Niemiecka ustawa celna z 1869 r.

Różnorodność przepisów utrudniała funkcjonowanie młodego państwa, co zmusiło władze do stworzenia jednolitej ustawy karnoskarbowej. W 1926 roku uchwalono pierwszą polską ustawę karną skarbową, która obowiązywała na całym obszarze Polski. Ustawa ta przewidywała nadzwyczajne obostrzenie kary, przede wszystkim w przypadku recydywy, przestępców działających w porozumieniu oraz osób uzbrojonych.

Rozwój instytucji w okresie międzywojennym i powojennym

Kolejne zmiany miały miejsce w 1932 i 1936 roku, gdzie wprowadzono przepisy zaostrzające kary w stosunku do osób działających w zorganizowanych grupach oraz wobec tych, którzy czerpali z przestępczości stałe źródło dochodów. Po wojnie, w 1947 roku, uchwalono nową ustawę, która kontynuowała tendencję zaostrzania kar, m.in. poprzez wprowadzenie dodatkowej kary aresztu lub więzienia do 2 lat.

Zmiany w PRL i III RP

W latach 60. i 70. XX wieku ustawa karna skarbowa była wielokrotnie zmieniana. W 1960 roku wprowadzono pojęcie „stałego źródła dochodów” jako podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary. W 1971 roku pojawiły się kolejne zaostrzenia kar, zwłaszcza w odniesieniu do przestępstw dewizowych i celnych. Te regulacje obowiązywały do lat 90., kiedy to w związku z transformacją ustrojową uchwalono nowe przepisy, dostosowujące prawo karnoskarbowe do realiów gospodarki rynkowej.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary we współczesnym prawie karnym skarbowym

W obowiązującym Kodeksie karnym skarbowym (KKS) z 1999 roku, instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary została uregulowana w artykułach 37 i 38. Obecnie nadzwyczajne obostrzenie kary może mieć zastosowanie w przypadkach, takich jak:

• Umyślne popełnienie przestępstwa skarbowego, powodujące szkodę „o dużej wartości”.
• Czerpanie z przestępstw stałego źródła dochodów.
• Popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie przestępczej.
• Użycie przemocy podczas popełniania przestępstwa.
• Recydywa specjalna w przestępstwach skarbowych.

Obecnie, w przypadkach dużej szkody lub przestępstw w grupach przestępczych, kara pozbawienia wolności może wynosić do 10 lat. Ustawodawca przewiduje również możliwość orzekania grzywien oraz innych kar dodatkowych, takich jak przepadek mienia.

Podsumowanie

Instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary przeszła długą drogę rozwoju od pierwszych regulacji karnoskarbowych z okresu międzywojennego do współczesnych przepisów. Obecnie, instytucja ta jest nieodłącznym elementem walki z przestępczością skarbową, pozwalając sądom na surowsze karanie sprawców najpoważniejszych przestępstw, zwłaszcza tych działających w zorganizowanych grupach lub czerpiących z przestępczości stałe źródła dochodu.