Nowy model abstrakcyjnej kontroli wzorców umów

Nowy model abstrakcyjnej kontroli wzorców umów

Kontrola postanowień wzorców umów w dotychczasowym stanie prawnym

Dotychczasowa regulacja dotycząca kontroli postanowień wzorców umów była uregulowana w art. 47936–47945 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC), jako jedno z postępowań odrębnych. Tzw. abstrakcyjna kontrola wzorców umów została wprowadzona w 2000 roku mocą ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za produkt niebezpieczny, implementując Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r.

Dyrektywa 93/13/EWG i ochrona konsumentów

Dyrektywa miała na celu usunięcie rozbieżności między państwami członkowskimi w zakresie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz ustanowienie ogólnych kryteriów oceny nieuczciwego charakteru postanowień umownych. Implementacja Dyrektywy do polskiego porządku prawnego skutkowała m.in. nowelizacją art. 384 Kodeksu cywilnego (KC), definiującą pojęcie wzorca umownego, oraz wprowadzeniem katalogu klauzul abuzywnych (art. 385¹ KC i art. 385³ KC).

Mechanizm kontroli postanowień wzorców umów

Kontrola postanowień wzorców umów miała charakter sądowy, realizowany przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Każdy, kto mógłby zawrzeć umowę z przedsiębiorcą, mógł wytoczyć powództwo o uznanie postanowień za niedozwolone. Organizacje konsumenckie oraz Prezes UOKiK również miały możliwość wszczęcia postępowania.

W przypadku uznania postanowień za niedozwolone, wyrok podlegał publikacji, a treść postanowienia była wpisywana do rejestru klauzul niedozwolonych. Skutkiem wpisania do rejestru było uznanie wyroku za obowiązujący wobec osób trzecich, co miało znaczący wpływ na inne przedsiębiorstwa korzystające z podobnych wzorców umów.

Nowy model kontroli wzorców umów

17 kwietnia 2016 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która wprowadziła szereg istotnych zmian w systemie ochrony konsumentów. Główne zmiany dotyczyły dwóch obszarów:

• Wzmocnienia ochrony konsumentów na rynku usług finansowych.
• Reformy systemu abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umów.

Reforma systemu kontroli wzorców umów

Zmiany wprowadzone nowelizacją miały na celu zwiększenie skuteczności kontroli postanowień wzorców umów poprzez odejście od sądowej kontroli na rzecz kontroli administracyjnej dokonywanej przez Prezesa UOKiK. Wprowadzono nowy dział w ustawie pt. "Zakaz stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów", który wyraźnie zakazuje stosowania postanowień uznanych za niedozwolone w umowach z konsumentami.

Kompetencje Prezesa UOKiK

Prezes UOKiK otrzymał kompetencje do wydawania decyzji o uznaniu postanowień wzorców umów za niedozwolone. W decyzji tej Prezes może:

• Nałożyć obowiązek poinformowania konsumentów o uznaniu postanowienia za niedozwolone.
• Nakazać publikację decyzji lub jej części na koszt przedsiębiorcy.
• Określić środki usunięcia skutków naruszenia, w tym złożenie odpowiednich oświadczeń przez przedsiębiorcę.

W razie naruszenia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień, Prezes UOKiK może nałożyć sankcje finansowe na przedsiębiorcę.

Postępowanie z urzędu

Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest wszczynane z urzędu. Zawiadomienia mogą składać m.in. konsument, rzecznik konsumentów, organizacje konsumenckie, a także zagraniczne organizacje uprawnione do działania na terenie Unii Europejskiej.

Decyzje Prezesa UOKiK

Decyzje wydawane przez Prezesa UOKiK są publikowane na stronie internetowej Urzędu, co zwiększa ich dostępność oraz transparentność. Decyzje te mają charakter powszechny i wiążą nie tylko przedsiębiorcę, który stosował niedozwolone postanowienia, ale również wszystkich konsumentów, którzy zawarli umowy na podstawie zakwestionowanego wzorca.

Podsumowanie

Wprowadzenie nowego modelu abstrakcyjnej kontroli wzorców umów to znacząca zmiana w polskim systemie prawnym, mająca na celu wzmocnienie ochrony konsumentów. Przeniesienie kontroli na poziom administracyjny pozwala na szybsze i bardziej efektywne reagowanie na naruszenia interesów konsumentów. Nowy model zapewnia lepszą ochronę konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi i jest zgodny z tendencjami prawnymi Unii Europejskiej.

Źródła:

• Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2015 r. poz. 1634.
• Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Dz.Urz. WE 1993 L 95/29.