Klauzula sumienia

Klauzula sumienia w zawodach prawniczych oraz medycznych

Klauzula sumienia jest mechanizmem prawnym, który daje możliwość powołania się na sprzeciw wynikający z przekonań religijnych lub moralnych. W kontekście polskiego prawa, odnosi się ona przede wszystkim do osób wykonujących zawody medyczne, choć w pewnym stopniu także do prawników.

Podstawa prawna klauzuli sumienia

Artykuł 53 ust. 1 Konstytucji RP stanowi: "Każdemu zapewnia się wolność sumienia". Ta wolność została również potwierdzona w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który wskazał, że wolność sumienia nie sprowadza się jedynie do prawa do posiadania określonego światopoglądu, ale obejmuje również prawo postępowania zgodnie z własnym sumieniem. Klauzula sumienia ma swoje korzenie w międzynarodowych aktach prawnych, takich jak Europejska Konwencja Praw Człowieka (art. 9) oraz Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (art. 18).

Klauzula sumienia w zawodach prawniczych

W polskim prawie nie ma bezpośredniej regulacji dotyczącej klauzuli sumienia w zawodach prawniczych. Jednakże istnieją mechanizmy, które mogą pełnić podobną funkcję. Przykładem może być:

• Możliwość złożenia zdania odrębnego przez sędziego (art. 324 § 2 KPC, art. 114 KPK), który nie zgadza się z orzeczeniem wydanym przez sąd. Sędzia może złożyć pisemne uzasadnienie swojego stanowiska.
• Odmowa udzielenia pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego z ważnych powodów. Zgodnie z ustawą o radcach prawnych (art. 22), radca prawny może odmówić pomocy, jeśli istnieje kolizja interesów, zagrożenie naruszenia tajemnicy zawodowej lub utrata zaufania do klienta.

Klauzula sumienia w zawodach medycznych

Osoby wykonujące zawody medyczne, takie jak lekarze, pielęgniarki i położne, mają prawo korzystać z klauzuli sumienia, zgodnie z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 39) oraz ustawą o zawodach pielęgniarki i położnej (art. 12). Klauzula sumienia pozwala im odmówić wykonania świadczeń zdrowotnych, które są niezgodne z ich przekonaniami. Jednakże nie dotyczy to sytuacji, w których zagrożone jest życie pacjenta lub występuje stan nagły.

Pomimo przepisów regulujących klauzulę sumienia, ustawodawca nie przewidział obowiązku zapewnienia pacjentowi informacji o możliwości uzyskania odrzuconego świadczenia u innego lekarza czy w innym podmiocie medycznym. To ograniczenie wywołało spore kontrowersje, a jego uchylenie było wynikiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r.

Problemy związane z klauzulą sumienia

Choć klauzula sumienia chroni osoby wykonujące zawody medyczne przed przymusem wykonywania obowiązków sprzecznych z ich przekonaniami, rodzi również trudności. Przykładem może być brak dostępu pacjentów do świadczeń gwarantowanych w ramach systemu publicznej opieki zdrowotnej w przypadku odmowy ich wykonania przez lekarza.

Podobne trudności mogą dotyczyć zawodów prawniczych. Adwokaci i radcy prawni, korzystając z prawa do odmowy udzielenia pomocy prawnej, mogą narażać klientów na trudności w uzyskaniu wsparcia prawnego. Ważne jest, aby odmowa była uzasadniona i oparta na rzeczywistych podstawach, takich jak konflikt interesów czy naruszenie tajemnicy zawodowej.

Zmiany legislacyjne

Aby zrównoważyć prawa pacjentów oraz pracowników służby zdrowia, konieczne są zmiany w polskim prawodawstwie. Rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie obowiązku zapewnienia pacjentowi informacji o alternatywnych możliwościach uzyskania świadczenia w przypadku odmowy ze strony lekarza lub pielęgniarki.

Podobne zmiany mogłyby dotyczyć zawodów prawniczych, aby klienci byli informowani o możliwych alternatywach w przypadku odmowy świadczenia pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego.

Podsumowanie

Stosowanie klauzuli sumienia w zawodach medycznych oraz mechanizmów analogicznych w zawodach prawniczych, takich jak zdanie odrębne sędziego czy odmowa pomocy prawnej, jest istotnym elementem ochrony wolności sumienia. Niemniej jednak, wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych, które będą zapewniały zarówno prawa pracowników, jak i pacjentów czy klientów, jest kluczowe, aby uniknąć potencjalnych konfliktów i zapewnić równowagę pomiędzy ochroną sumienia a obowiązkami zawodowymi.