O istotnym naruszeniu zobowiązania umownego, cz. II

O istotnym naruszeniu zobowiązania umownego, cz. II

Perspektywa europejska

W ostatnich latach rośnie zainteresowanie prawem umów w instytucjach europejskich. Wpłynęło to na aktywność grup akademickich, które opracowały m.in. Projekt Wspólnego Systemu Odniesienia (Draft Common Frame of Reference, dalej: DCFR) oraz Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży (Common European Sales Law, dalej: CESL). Oba te akty, choć niewiążące prawnie, ukształtowały nowoczesne podejście do istotnego niewykonania zobowiązań umownych.

W DCFR i CESL pojęcie istotnego niewykonania (fundamental non-performance) definiowane jest poprzez różne przesłanki, takie jak: znaczne pozbawienie korzyści oraz jego przewidywalność, brak zaufania względem przyszłego świadczenia, a także możliwość oświadczenia o niewykonaniu przed terminem. Oba akty różnią się szczegółami. Na przykład CESL koncentruje się na „utracie interesu wierzyciela”, podczas gdy DCFR rozszerza to pojęcie na całość lub część świadczenia.

Różnice w przesłankach

Różnice między DCFR a CESL są widoczne, np. w CESL wierzyciel może odstąpić od umowy, jeśli utrata korzyści z umowy jest znaczna. W DCFR natomiast większy nacisk kładzie się na przewidywalność takiego naruszenia. Dodatkowo, DCFR wprowadza dodatkową przesłankę, jaką jest lekkomyślność, która odnosi się do sytuacji, gdy osoba świadomie podejmuje ryzyko działania w sposób, który prowadzi do naruszenia umowy.

Prawo do powstrzymania się ze świadczeniem

W obu aktach strony mogą powstrzymać się ze świadczeniem wzajemnym do czasu uzyskania odpowiedniego zabezpieczenia. W CESL istnieje również możliwość odstąpienia od części zobowiązania w przypadku umów podzielnych lub całości, jeśli niewykonanie zobowiązania uzasadnia to rozwiązanie. W DCFR prawo do odstąpienia istnieje, gdy przyjęcie częściowego świadczenia byłoby nierozsądne dla wierzyciela.

Istotne naruszenie a polskie prawo zobowiązań

Polskie prawo cywilne nie posiada jasnej definicji istotnego naruszenia zobowiązania, ale niektóre przepisy Kodeksu Cywilnego (KC) mogą być z nim związane. Na przykład, art. 491 KC przewiduje prawo do odstąpienia od umowy w przypadku zwłoki dłużnika. Jednak przepisy te nie odnoszą się bezpośrednio do pojęcia istotnego naruszenia zobowiązania, co rodzi pewne trudności interpretacyjne.

Nowe instytucje w polskim prawie

Nowa instytucja wprowadzona do KC w ramach art. 4921, dotycząca nieuchronnego niewykonania umowy, dotyczy sytuacji, gdy dłużnik składa oświadczenie, że nie wykona świadczenia w terminie. Przesłanki te nie są jednak zgodne z koncepcją istotnego naruszenia przyjętą w CESL i DCFR, gdzie „brak zaufania do przyszłego świadczenia” lub jego „oczywistość” jest kluczowym elementem.

Zmiany de lege ferenda

W polskim systemie prawnym istnieją elementy zbliżone do istotnego naruszenia umowy, ale zakres regulacji, np. art. 491 KC, pozostaje ograniczony. Rozważania de lege ferenda sugerują możliwość wprowadzenia pojęcia istotnego naruszenia, bazując na europejskich regulacjach. Warto rozważyć wprowadzenie definicji opartej na DCFR, która byłaby zgodna z tradycją systemów prawnych Europy kontynentalnej.

Podsumowanie

Pojęcie istotnego naruszenia zobowiązania umownego nie jest wyłącznie tradycją common law, ale zostało przyjęte również w międzynarodowym prawie handlowym i nowoczesnych przepisach europejskich, takich jak CESL i DCFR. Istnieje potrzeba dalszej analizy i dostosowania tego pojęcia w ramach polskiego prawa, zwłaszcza w kontekście zmieniających się norm i praktyk handlowych.