Wypadek mniejszej wagi w prawie karnym
Artykuł omawia problematykę wypadku mniejszej wagi w prawie karnym. Analizuje różne koncepcje definicji tego pojęcia oraz jego charakter prawny, wskazując na spory w doktrynie i orzecznictwie. Zwraca uwagę na znaczenie tej instytucji w praktyce stosowania prawa oraz jej istotną rolę w systemie karnym.
Kategoria: Prawo karne
Tematyka: wypadek mniejszej wagi, prawo karne, typ uprzywilejowany, wymiar kary, instytucja prawa karnego
Wypadek mniejszej wagi w prawie karnym
Problem z definicją pojęcia wypadku mniejszej wagi
Kodeks karny z 1997 r. przewiduje instytucję wypadku mniejszej wagi w przypadku popełnienia niektórych przestępstw, takich jak: łapownictwo bierne (art. 228 § 2), kupowanie i sprzedawanie głosów wyborczych (art. 250a § 3), kradzież (art. 278 § 3) czy paserstwo (art. 291 § 2). W praktyce sądowej instytucja ta jest stosowana rzadko, co wynika m.in. z braku jasnej definicji oraz różnic w podejściu doktryny i orzecznictwa.
Różne koncepcje wypełnienia treści pojęcia
W doktrynie prawa karnego wypracowano trzy główne koncepcje wypełnienia treści pojęcia wypadku mniejszej wagi:
- Koncepcja całościowa – według tej teorii należy brać pod uwagę zarówno elementy przedmiotowe, jak i podmiotowe czynu oraz cechy sprawcy, takie jak jego osobowość, wcześniejsza karalność, pobudki czynu. Koncepcja ta długo dominowała w doktrynie i orzecznictwie, co potwierdzają liczne orzeczenia Sądu Najwyższego.
- Koncepcja przedmiotowa – opiera się wyłącznie na okolicznościach wynikających z przedmiotu ochrony i strony przedmiotowej, takich jak wysokość szkody i okoliczności popełnienia czynu. W tej koncepcji cechy sprawcy nie mają znaczenia. Dziś ta koncepcja nie ma wielu zwolenników w doktrynie.
- Koncepcja przedmiotowo-podmiotowa – aktualnie najczęściej przyjmowana w orzecznictwie, zakłada, że należy brać pod uwagę zarówno elementy przedmiotowe (np. rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo), jak i podmiotowe (np. stopień winy, motywację sprawcy).
Spór w doktrynie
Wciąż trwa spór dotyczący tego, które z tych koncepcji powinny mieć przewagę. Koncepcja przedmiotowa, choć prosta, odrzucana jest ze względu na pominięcie ważnych aspektów osobowości sprawcy. Natomiast koncepcja całościowa, mimo że logiczna, może prowadzić do dwukrotnego uwzględnienia tych samych okoliczności przy wymiarze kary.
Charakter prawny wypadku mniejszej wagi
Istnieje także spór o charakter prawny instytucji wypadku mniejszej wagi. Dominującym poglądem jest uznanie jej za typ uprzywilejowany przestępstwa, jednakże niektórzy przedstawiciele doktryny, tacy jak A. Zoll, wskazują, że wypadek mniejszej wagi to raczej reguła dotycząca wymiaru kary, która może być ustalana jedynie in concreto, a nie in abstracto.
Istota instytucji
Wypadek mniejszej wagi, mimo kontrowersji, jest ważną instytucją prawną, która pozwala na łagodniejsze traktowanie sprawców w szczególnych okolicznościach. Pozwala na elastyczne stosowanie prawa i dopasowanie sankcji do stopnia szkodliwości czynu. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że o uznaniu wypadku mniejszej wagi decyduje suma okoliczności przedmiotowych i podmiotowych.
Podsumowanie
Wypadek mniejszej wagi to kontrowersyjna, ale niezbędna instytucja w polskim prawie karnym. Mimo że nie doczekała się jednoznacznej definicji, stanowi ważny element systemu karnego, umożliwiając łagodzenie sankcji w przypadkach drobnych naruszeń prawa, których społeczne niebezpieczeństwo jest niższe od typowych przypadków przestępstwa.