O istotnym naruszeniu zobowiązania umownego, cz. I

O istotnym naruszeniu zobowiązania umownego

Pojęcie "istotnego naruszenia umowy" wywodzi się z tradycji common law i znalazło swoje trwałe miejsce w międzynarodowym prawie handlowym oraz nowym legis mercatoria, tj. międzynarodowym prawie kupieckim. Jego znaczenie rośnie również w kontekście prawa europejskiego oraz jako inspiracja dla modernizacji prawa zobowiązań w Europie kontynentalnej.

Geneza instytucji istotnego naruszenia

Geneza tej instytucji wywodzi się z common law, gdzie w XIX wieku rozwijało się pojęcie naruszenia „dotykającego korzeni kontraktu” (goes to the root of contract). Z czasem wykształciły się różne podejścia do tej instytucji, np. podział na postanowienia główne (conditions) i uboczne (warranties). W XX wieku pojawiła się nowa kategoria postanowień nienazwanych (intermediate terms), co było odpowiedzią na problemy związane ze skutkami naruszenia postanowień głównych, które nie zawsze były na tyle poważne, aby uzasadniać odstąpienie od umowy.

• Stopień i zakres wzbogacenia poszkodowanego
• Skuteczność roszczenia odszkodowawczego
• Niepewność co do przyszłego świadczenia

Istotne naruszenie w prawie amerykańskim

W amerykańskim systemie prawnym, instytucja ta rozwijała się odmiennie w ramach Jednolitego Kodeksu Handlowego (UCC) oraz Second Restatement of Contract Law (SRC). Zrezygnowano z podziału na postanowienia główne i uboczne, choć zachowano klasyfikację usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych naruszeń.

Podobnie jak w prawie angielskim, istotne naruszenie może uprawniać do odstąpienia od umowy, przy czym kluczowe są kryteria oceny:

• Zakres pozbawienia korzyści
• Możliwość adekwatnego odszkodowania
• Zachowanie dobrej wiary przez stronę naruszającą

Recepcja w międzynarodowym prawie handlowym

Pojęcie istotnego naruszenia znalazło także swoje miejsce w międzynarodowym prawie handlowym, w szczególności w Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG). W ramach tej konwencji naruszenie uważa się za istotne, jeśli "powoduje dla drugiej strony taki uszczerbek, który w sposób zasadniczy pozbawia ją tego, czego zgodnie z umową miała prawo oczekiwać".

W doktrynie wyróżnia się następujące przesłanki istotnego naruszenia:

• Znaczne pozbawienie korzyści
• Przewidywalność skutków naruszenia
• Uszczerbek dla drugiej strony

Podsumowanie

Istotne naruszenie umowy jest kluczowym elementem międzynarodowego prawa handlowego oraz prawa cywilnego, dając stronom możliwość odstąpienia od umowy w przypadku poważnego naruszenia jej postanowień. Rozwój tej instytucji w różnych systemach prawnych pokazuje, jak różnorodne może być podejście do oceny naruszenia kontraktu i jego konsekwencji.