O kontekście ukraińskim nowelizacji ustawy o IPN

O kontekście ukraińskim nowelizacji ustawy o IPN

W 2018 roku nowelizacja ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (IPN) wzbudziła liczne kontrowersje, głównie w kontekście przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej za przypisywanie Narodowi lub Państwu Polskiemu zbrodni popełnianych przez III Rzeszę. Jednak znacznie mniej uwagi poświęcono innemu aspektowi tej nowelizacji – zakazowi zaprzeczania zbrodniom ukraińskich nacjonalistów i ukraińskich organizacji kolaborujących z III Rzeszą. Ten kontekst wywołał mniej emocji, lecz przepisy w nim zawarte pozostały nienaruszone.

Środki represji a budowa tożsamości zbiorowej

Nowelizacja przepisów wprowadzających kary za pewne interpretacje historyczne to narzędzie, które coraz częściej wykorzystuje się do kształtowania pamięci zbiorowej. Tego rodzaju prawne regulacje mają duży wpływ na formowanie narodowej tożsamości, co widzimy nie tylko w Polsce, ale także w krajach takich jak Rosja czy Ukraina.

Przykładem może być ukraińska ustawa z 2015 roku o statusie bojowników za niezależność Ukrainy w XX wieku, która przewiduje cywilnoprawną odpowiedzialność za publiczne zaprzeczanie ich walce. Podobnie jak w polskiej ustawie, przepisy te mają charakter deklaracyjny, bardziej służący formowaniu tożsamości narodowej niż represjom prawnym.

Nowelizacja ustawy o IPN

Nowelizacja z 2018 roku dodała do ustawy o IPN przepisy dotyczące zbrodni ukraińskich nacjonalistów i członków ukraińskich organizacji kolaborujących z III Rzeszą. Nowe przepisy nie precyzują, że karane jest propagowanie „ideologii banderowskiej”, jak twierdzą niektórzy krytycy, lecz obejmują dokumentowanie zbrodni popełnionych przez ukraińskie formacje na ludności polskiej i żydowskiej.

Przepisy te są jednak nieprecyzyjne. Przykładowo, wskazują datę początkową 1925 roku, mimo że w tym czasie ukraiński nacjonalizm w jego radykalnej formie jeszcze nie istniał. Ponadto użycie pojęcia „Małopolska Wschodnia” budzi kontrowersje, gdyż jest to pojęcie historyczne, a nie administracyjne, co utrudnia praktyczne stosowanie tych przepisów.

Definicja „zbrodni ukraińskich nacjonalistów”

W nowelizacji pojawiają się wątpliwości co do definicji „nacjonalisty ukraińskiego”. Nie wiadomo, czy pod tym terminem kryją się jedynie członkowie OUN i UPA, czy także osoby niezrzeszone formalnie, ale sympatyzujące z ideologią nacjonalistyczną. Wprowadza to niejasności w zakresie stosowania przepisów karnych.

Podsumowanie

Nowelizacja ustawy o IPN w kontekście ukraińskim wzbudza liczne wątpliwości co do jej precyzji i praktycznego zastosowania. Chociaż przepisy te mają na celu ochronę pamięci o zbrodniach ukraińskich nacjonalistów, ich nieprecyzyjne brzmienie rodzi pytania o skuteczność i możliwość egzekwowania zapisów ustawy. Z perspektywy kształtowania narodowej tożsamości, stanowią one jednak istotny element w polityce pamięci.