Kolejność przesłuchania świadków

Art. 264 KPC określa zasady kolejności przesłuchania świadków, przy czym przewodniczący ma decydujący wpływ na ten proces. Sąd Najwyższy podkreślił, że świadkowie nieobecni podczas zeznań innych sądowych nie mogą być obecni przy innych przesłuchaniach. Ustawodawca nie przewidział jednak sankcji za takie postępowanie, co może mieć wpływ na ocenę wiarygodności zeznań.

Tematyka: Kolejność przesłuchania świadków, Art. 264 KPC, Sąd Najwyższy, liberalizacja przepisów, wiarygodność zeznań, bezpośredniość przesłuchań

Art. 264 KPC określa zasady kolejności przesłuchania świadków, przy czym przewodniczący ma decydujący wpływ na ten proces. Sąd Najwyższy podkreślił, że świadkowie nieobecni podczas zeznań innych sądowych nie mogą być obecni przy innych przesłuchaniach. Ustawodawca nie przewidział jednak sankcji za takie postępowanie, co może mieć wpływ na ocenę wiarygodności zeznań.

Art. 264 KPC stanowi, że kolejność przesłuchania świadków oznacza przewodniczący, a świadkowie, którzy
nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Uregulowanie to ma
charakter porządkowy, pozostaje ono w związku z tym, że czynnościami w postępowaniu kieruje
przewodniczący, a zatem do niego także należy określenie kolejności, w jakiej przesłuchani będą świadkowie
– orzekł Sąd Najwyższy.


Opis okoliczności faktycznych
Powód M. sp. z o.o. w S. wniósł o zasądzenie od C. sp. z o.o. w T. kwoty 94.654,04 zł z odsetkami za opóźnienie
w transakcjach handlowych od 5.4.2018 r., jako połowy premii za efekt przewidzianej na jego rzecz w umowie obok
wynagrodzenia za przygotowanie wniosku o dofinansowanie projektu na konkurs, który nie został zakwalifikowany do
dofinansowania z przyczyn niezawinionych przez powoda.
W umowie z 18.10.2016 r. pozwany zlecił powodowi przygotowanie kompletu dokumentacji aplikacyjnej w konkursie
organizowanym przez Urząd Marszałkowski. Powód zobowiązał się do przygotowania dokumentacji poprawnej pod
względem formalnym, na podstawie dokumentów przekazanych przez pozwanego, który oświadczył, że informacje
i wiadomości przekazywane przez reprezentujące go osoby są dla powoda wiążące i mogą być traktowane jako
wiarygodne, pełne i rzetelne. Strony przewidziały dla powoda tzw. premię za efekt w wysokości 2% wartości kwoty
przyznanej dotacji. Wynagrodzenie oraz połowę premii za efekt pozwany miał zapłacić powodowi także wtedy, gdyby
wniosek nie został zakwalifikowany do uzyskania dofinansowania na skutek sytuacji niezawinionej przez powoda.
Wniosek został rozpatrzony negatywnie. Okolicznością, która zadecydowała o nieprzyznaniu pozwanemu
dofinansowania była niekompletna dokumentacja środowiskowa. Przedstawiciele powoda działali w przekonaniu, że
pozwany takiej decyzji nie potrzebuje, ponieważ takie przedstawił on stanowisko w odpowiedzi na wątpliwości
powoda.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w całości i uznał, że powód nie odpowiadał za niedołączenie decyzji
środowiskowej do wniosku pozwanego o dofinansowanie, a zatem może domagać się połowy premii za efekt zgodnie
z umową. Powód był zobowiązany jedynie do wykonania dokumentacji poprawnej formalnie, a nie do oceny
merytorycznej projektu. Nie był odpowiedzialny za jakiekolwiek braki dokumentacji aplikacyjnej, jeżeli zgodnie
z oświadczeniem pozwanego dokumentacja ta nie była dla realizowanego projektu inwestycyjnego potrzebna. SO nie
znalazł podstaw do zastosowania w sprawie art. 5 KC.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego; zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i ocenę prawną
sprawy przedstawioną przez ten Sąd.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił m.in., że zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem art. 233 § 1 w zw.
z art. 378 § 1 w zw. z art. 382 KPC przez wadliwą kontrolę zarzuconego Sądowi Okręgowemu naruszenia art. 264
KPC i pominięcie obecności prokurenta powoda J. S. podczas wstępnego przesłuchania stron oraz świadków obok
prezesa zarządu i uznanie tych zeznań za wiarygodne źródło ustaleń faktycznych.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną. Wskazał, że zarzuty skargi kasacyjnej mogą dotyczyć naruszenia takich
przepisów procesowych, które Sąd drugiej instancji miał obowiązek zastosować z urzędu lub też na wniosek strony,
przy czym ich uwzględnienie zależy od stwierdzenia, że konkretne uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Takiego charakteru nie sposób jest przypisać zaakceptowaniu przez Sąd Apelacyjny sposobu, w jaki Sąd
Okręgowy ocenił dowód z zeznań prokurenta powoda J.S., chociaż ten był obecny obok prezesa zarządu podczas
wstępnego przesłuchania stron i świadków.
Art. 264 KPC stanowi, że kolejność przesłuchania świadków oznacza przewodniczący, a świadkowie, którzy nie
złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Uregulowanie to ma charakter
porządkowy, pozostaje ono w związku z tym, że czynnościami w postępowaniu kieruje przewodniczący, a zatem do
niego także należy określenie kolejności, w jakiej przesłuchani będą świadkowie. Ustawodawca nie określił
sankcji, z którą - wbrew art. 264 KPC - byłoby powiązane przesłuchanie świadka obecnego przy
przesłuchaniu innych świadków. W warunkach jawności czynności podejmowanych na rozprawach nie można
wykluczyć, że będzie na niej obecna osoba, którą następnie któraś ze stron wymieni we wniosku dowodowym jako



świadka, o przesłuchanie którego wnosi. Obecność przy zeznaniach innych osób nie jest zatem przyczyną
wyłączającą dopuszczenie dowodu z zeznań świadka, a jedynie okolicznością konieczną do uwzględnienia
przy ocenie jego zeznań. Ocena ta ma uwzględniać cały zebrany w sprawie materiał dowodowy. Trzeba zresztą
dostrzec, że ustawodawca liberalizuje przepisy o technice prowadzenia dowodu z zeznań świadków, gdyż zezwala
na jego przesłuchanie zdalnie poza salą sądową, a nawet na złożenie przez świadka zeznań na piśmie (art. 271 1
KPC), chociaż ani sąd, ani obie strony nie są w stanie na bieżąco obserwować, jakie okoliczności towarzyszą tak
składanym zeznaniom.
Pozwany kwestionuje niedostrzeżenie przez Sąd Apelacyjny wadliwej techniki przeprowadzenia dowodu z zeznań
świadka J.S., lecz nie sposób jest przyjąć, że ta wadliwa technika miała wpływ na wyniki dowodu, którego
wiarygodność została przez Sąd Okręgowy oceniona w kontekście pozostałego materiału dowodowego zebranego
w sprawie, w tym w szczególności w świetle tego, co wynikało z dokumentów stwierdzających treść umowy zawartej
przez strony i przebieg czynności w związku z jej wykonaniem, powstałych przed wszczęciem postępowania. Sąd
Apelacyjny tę ocenę dowodów zaakceptował, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Odnosząc się do prawa materialnego SN wskazał, że w świetle art. 3531 KC strony mogły ułożyć stosunek umowny
według swego uznania. Powód specjalizował się w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie, a pozwany
zobowiązał się do przekazania powodowi na piśmie wszystkich informacji i poprawnych dokumentów niezbędnych do
wykonania czynności objętych umową, a wśród tych dokumentów, które miał złożyć powodowi, jako przykład,
wyraźnie wymieniona jest dokumentacja środowiskowa.
Powód nie był odpowiedzialny za jakiekolwiek braki w dokumentacji aplikacyjnej, jeżeli - zgodnie z oświadczeniem
pozwanego - dokumentacja ta nie byłaby dla realizowanego projektu inwestycyjnego niezbędna. W taki sposób
strony ułożyły wzajemne relacje, co jest o tyle zrozumiałe, że to pozwany miał rozeznanie w specyfice własnej
działalności i planów inwestycyjnych, a także ich w uwarunkowaniach technicznych i środowiskowych. W świetle
ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie, przez czas związania umową pozwany nie zgłaszał wątpliwości co do
tego, czy planowana przez niego inwestycja będzie wymagała decyzji środowiskowych, lecz konsekwentnie
zapewniał powoda o braku konieczności spełnienia tego wymagania. Powód nie miał w świetle umowy obowiązku
weryfikowania tych zapewnień pozwanego. Skoro strony w umowie rozłożyły ciążące na nich zadania tak, że to
pozwany miał obowiązek dostarczyć powodowi dokumentację wymaganą przez organizatora konkursu, to
przypisanie mu odpowiedzialności za niedostarczenie powodowi dokumentacji środowiskowej koniecznej do
dołączenia do wniosku konkursowego nie stanowi o naruszeniu art. 65 § 1 i 2 w zw. z art. 355 KC.
Roszczenie powoda ma oparcie w umowie. Jest dochodzone w granicach nią wyznaczonych. Klauzula generalna
przewidziana w art. 5 KC ma charakter wyjątkowy, a odmowa udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona
istnieniem okoliczności rażących. Takie okoliczności po stronie powoda nie występują.

Komentarz
Istotne rozważania w zakresie prawa procesowego prowadzą do wniosku, iż brak jest podstaw zaskarżenia
w przypadku słuchania świadków w kolejności wyznaczonej przez przewodniczącego, jeśli dochodzi do słuchania
świadka, który obecny był przy składaniu zeznań przez inną osobę. Jak wyraźnie podkreślił SN, taka sytuacja może
rzutować jedynie na ocenę wiarygodności danego świadka. Nie powinno być bowiem wątpliwości, iż może on
sugerować się zeznaniami poprzednika bądź nawet nieświadomie przyjąć je za własne w przypadku braku pamięci
o konkretnych faktach. Mimo braku sankcji za przesłuchanie świadka obecnego przy przesłuchaniu innych świadków,
art. 264 KPC powinien być stosowany z zachowaniem pewnych reguł, aby nie prowadzić do ryzyka „skażenia” tego
dowodu osobowego. Zwłaszcza w sytuacji wspomnianej przez SN liberalizacji przepisów dotyczących techniki
zeznań świadków, która w ocenie autora nie zasługuje na aprobatę, ponieważ prowadzi do zbyt dużego ryzyka
nadużyć oraz manipulacji tym dowodem. Zasada bezpośredniości doznała poprzez zmianę przepisów istotnego
osłabienia, zaś składanie zeznań z pamięci w przypadku przesłuchania on-line bądź na piśmie jest całkowitą iluzją.

Wyrok Sądu Najwyższego z 24.7.2024 r., II CSKP 1357/22, 








Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, uzasadniając, że liberalizacja przepisów dotyczących przesłuchania świadków wymaga zachowania ostrożności. Brak sankcji za przesłuchanie świadka obecnego przy innych zeznaniach może wpłynąć na ocenę wiarygodności. Zasada bezpośredniości w przesłuchaniach została osłabiona, co rodzi ryzyko nadużyć i manipulacji dowodami.