Prowadzenie działalności gospodarczej jako tytuł ubezpieczenia społecznego
W postanowieniu Sądu Najwyższego przypomniano, że prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom, o ile faktycznie ubezpieczony działalność tę wykonuje. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. SN przypomniał, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu, a także dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
Tematyka: działalność gospodarcza, ubezpieczenia społeczne, Sąd Najwyższy, zorganizowany charakter, zarobkowy charakter
W postanowieniu Sądu Najwyższego przypomniano, że prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom, o ile faktycznie ubezpieczony działalność tę wykonuje. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. SN przypomniał, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu, a także dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
W postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 24.7.2024 r. przypomniano, że prowadzenie działalności gospodarczej stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom, o ile faktycznie ubezpieczony działalność tę wykonuje, choć stopień natężenia jego aktywności może być różny. Stanowisko Skarżącej SA we Wrocławiu wyrokiem z 11.10.2022 r., po rozpoznaniu apelacji ZUS, zmienił zaskarżony wyrok SO w Legnicy z 28.9.2021 r. w ten sposób, że oddalił odwołanie I.K. (dalej: Skarżąca) od decyzji ZUS z 7.1.2020 r. ustalającej, że Skarżąca, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 12.9.2014 r. W skardze kasacyjnej zaskarżono ww. orzeczenie w całości i podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego, tj.: • art. 2 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2168; uchylona); • art. 3 ustawy z 6.3.2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236; dalej: PrPrzed); • art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497; dalej: SysUbSpołU), art. 8 ust. 6 pkt 1 SysUbSpołU, art. 11 ust. 2 SysUbSpołU, art. 12 ust. 1 SysUbSpołU i art. 13 pkt 4 SysUbSpołU, przez błędną wykładnię i stwierdzenie, że Skarżąca nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, podczas gdy z prawidłowej wykładni ww. przepisów wynika, że działalność gospodarcza była prowadzona w sposób ciągły i zorganizowany, z zamiarem osiągnięcia zysku, co stanowi tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania SA we Wrocławiu. Działalność gospodarcza SN przypomniał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU, art. 11 ust. 2 SysUbSpołU i art. 12 ust. 1 SysUbSpołU, osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu, a także - na swój wniosek - dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W świetle art. 8 ust. 6 pkt 1 SysUbSpołU, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. W orzecznictwie SN przyjmuje się, że podstawą powstania obowiązku ubezpieczenia, w oparciu o art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU i art. 13 pkt 4 SysUbSpołU, jest faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, w tym gospodarczej (wyrok SN z 14.9.2007 r., III UK 35/07, ). Prowadzenie działalności gospodarczej o tyle stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom, o ile faktycznie ubezpieczony działalność tę wykonuje, choć stopień natężenia jego aktywności może być różny (wyrok SN z 25.11.2021 r., II USKP 39/21, ). Legalną definicję działalności gospodarczej zawiera art. 3 PrPrzed, zgodnie z którym działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. W definicji tej nacisk jest położony na zorganizowany i zarobkowy charakter, ciągłość i profesjonalizm. Właściwości cechujące działalność gospodarczą, które powinny występować łącznie, to działanie: • stałe, • nieamatorskie, • nieokazjonalne, • z elementami organizacji, planowania i zawodowości rozumianej jako fachowość, znajomość rzeczy oraz specjalizacja (B. Gudowska i J. Strusińska-Żukowska (red.). Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2014, s. 106-107). Podstawą powstania tytułu ubezpieczeń społecznych w oparciu o prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej jest faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, co oznacza konieczność stwierdzenia w oparciu o odpowiednie ustalenia faktyczne, że dana osoba rzeczywiście prowadzi(ła) działalność zarobkową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (wyrok SN z 25.1.2017 r., II UK 621/15, ). Zorganizowanie działalności gospodarczej w płaszczyźnie materialnej odbywa się przez: zapewnienie kapitału, lokalu, środków biurowych, maszyn, sprzętu, technologii, zatrudnienie pracowników, przedsięwzięcie działań o charakterze marketingowym (reklama) oraz przez podejmowanie działań zmierzających do uzyskania i utrzymania wymaganych kwalifikacji niezbędnych ze względu na rodzaj wykonywanej działalności (wyrok SN z 10.2.2016 r., I UK 65/15, ). Ciągłość działalności gospodarczej ma dwa aspekty. Pierwszy to powtarzalność czynności, tak aby odróżnić działalność gospodarczą od jednostkowej umowy o dzieło lub zlecenia albo o świadczenie usług, które same w sobie nie stanowią lub nie składają się jeszcze na działalność gospodarczą. Przejawem działalności gospodarczej nie są działania o charakterze sporadycznym, doraźnym, okazjonalnym lub incydentalnym. Drugi aspekt to zamiar niekrótkiego prowadzenia działalności gospodarczej. Oba aspekty zależą od zachowania osoby podejmującej działalność gospodarczą (wyrok SN z 16.1.2014 r., I UK 235/13, ). Elementem kreującym działalność gospodarczą jest jej zarobkowy charakter. Przesłanka ta zostaje spełniona, gdy prowadzenie działalności przynosi rzeczywisty zysk, a także, gdy mimo jego nieosiągnięcia, przedsiębiorca nastawiony był na uzyskanie dochodu (wyrok SN z 13.9.2016 r., I UK 455/15, ). Sytuacja, w której wymiernym, stałym i założonym z góry kosztem, nieznajdującym pokrycia w przewidywanych i zakładanych zyskach, staje się opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości znacznie przekraczającej obowiązujące minimum może prowadzić do wniosku, że z założenia wynik finansowy prowadzonej działalności jest nieistotny. To z kolei może wskazywać na intencję (element subiektywny) nie tyle podjęcia i rzeczywistego wykonywania zarobkowej działalności gospodarczej, ile formalnego włączenia się do systemu ubezpieczeń społecznych w celu uzyskania wysokich świadczeń (wyrok SN z 8.10.2015 r., I UK 453/14, ). Stan faktyczny W sprawie, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, SA we Wrocławiu uznał, że Skarżąca nie wykazała, by od września 2014 r. prowadziła działalność gospodarczą stale, w sposób przygotowany, zorganizowany i z zamiarem wzbogacenia się. Wykonywanie działalności nie może mieć charakteru incydentalnego, sporadycznego, od przypadku do przypadku. Cel zadaniowy, związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa i jego utrzymaniem, wytyczony przez osobę podejmującą działalność, musi być racjonalny, zakładać nastawienie na trwanie działalności w dłuższym czasie, tak żeby podjęte przedsięwzięcie, założone i wykonywane we własnym imieniu, mogło przynosić realny zysk. Tymczasem sekwencja i suma występujących w rozpatrywanym przypadku zdarzeń i sporadyczności podjętych działań czyni słusznym stanowisko ZUS, że od ww. daty nie była to działalność wykonywana na własny rachunek, stała, zorganizowana, systematyczna, prowadzona profesjonalnie i podporządkowana regułom opłacalności i rynku. Dla oceny istotne znaczenie ma m.in. fakt, że Skarżąca, nie posiadając ugruntowanego doświadczenia w zakresie zabiegów przedłużania rzęs i nie przygotowując się marketingowo, nie robiąc rozeznania na rynku takich usług, postanowiła rozpocząć prowadzenie działalności, deklarując najwyższą możliwą podstawę wymiaru składek. Usługi te świadczy de facto na rzecz koleżanek, nie wiadomo, w jakim dokładnie okresie, w szczególności, czy dochodziło do tego we wrześniu i październiku 2014 r. Wyjaśnienia Skarżącej są enigmatyczne w kontekście istotnych okoliczności odnoszących się do prowadzenia przez nią działalności gospodarczej. Skarżąca głównie zasłania się niepamięcią, co jest kompletnie niewiarygodne w obliczu istotności faktów, których sprawa dotyczy. W ocenie SA we Wrocławiu, świadczyło to o intencjonalnym nastawieniu Skarżącej, która rejestrowała działalność nie tyle z nastawieniem na jej prowadzenie i uzyskiwanie z tego tytułu realnych zysków, ile wyłącznie w celu otrzymania bardzo wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Przemawia za tym także fakt, że w krótkich przerwach między okresami zasiłkowymi Skarżąca opłacała składki od minimalnej podstawy wymiaru, a także to, że zarejestrowała jedynie kilka usług przedłużania rzęs w latach 2015-2017 i mimo rozszerzenia działalności, nie wykonała jakiejkolwiek usługi związanej ze sprzątaniem. Skarżąca nie wykazała, by poniosła jakiekolwiek koszty związane z prowadzeniem działalności, jak choćby zakup materiałów czy rozmowy telefoniczne z klientkami, dojazdy do klientów, itp. Zdaniem SA we Wrocławiu, słuszne jest stanowisko ZUS, że incydentalne czynności podjęte przez Skarżącą miały na celu wyłącznie podtrzymanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym i uzyskiwanie w przyszłości świadczeń. Z tych okoliczności nie wynika, że Skarżąca miała zamiar regularnego prowadzenia i rozwijania tej działalności. Rozstrzygnięcie SN Odnosząc ocenę SA we Wrocławiu do sposobu motywowania przez Skarżącą oczywistej zasadności skargi kasacyjnej, SN uznał, że sprowadza się ona do polemiki z ustaleniami faktycznymi SA we Wrocławiu. Zgodnie z art. 3983 § 3 KPC oraz art. 39813 § 2 KPC, podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalania faktów lub oceny dowodów, a SN związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Wobec powyższego, SN - na podstawie art. 3989 § 2 KPC - odmówił przyjęcia ww. skargi do rozpoznania. Komentarz Na tle stanu faktycznego sprawy SN wypowiedział się na temat definicji działalności gospodarczej. Prawidłowe rozumienie ww. pojęcia jest szczególnie istotne w praktyce, w kontekście podlegania ubezpieczeniom społecznym. Mając na uwadze dotychczasowe orzecznictwo SN wskazał, że dla uznania danej działalności za działalność gospodarczą warunkującą podleganie ww. ubezpieczeniom konieczne jest kumulatywne spełnienie przez tę działalność przesłanek: zorganizowanego i zarobkowego charakteru, ciągłości i profesjonalizmu. Przedmiotowych cech nie miała - zdaniem SA we Wrocławiu - działalność prowadzona przez Skarżącą. Postanowienie SN z 24.7.2024 r., III USK 147/23,
SN wypowiedział się na temat definicji działalności gospodarczej, wskazując na konieczność kumulatywnego spełnienia przesłanek: zorganizowanego i zarobkowego charakteru, ciągłości i profesjonalizmu. Działalność prowadzona przez Skarżącą nie spełniała tych cech - zdaniem SA we Wrocławiu.