Powództwa przedstawicielskie jako ochrona interesów konsumentów

Nowa nowelizacja ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym wprowadza powództwa przedstawicielskie jako instrument ochrony zbiorowych interesów konsumentów. Zmiany te mają na celu optymalizację mechanizmów proceduralnych służących ochronie konsumentów oraz poszerzenie zakresu spraw, w których stosuje się powództwo przedstawicielskie.

Tematyka: powództwa przedstawicielskie, interesy konsumentów, ochrona zbiorowa, nowelizacja ustawy, postępowanie grupowe

29.8.2024 r. w życie weszła nowelizacja ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym
dokonana ustawą z 24.7.2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1237; dalej: RoszczGrupU). Wdrożyła ona dyrektywę
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z 25.11.2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich
wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającą dyrektywę 2009/22/WE
(Dz.Urz. UE L z 2020 r. Nr 409, s. 10).
Dotychczasowy stan prawny
Dotychczas obowiązujący model ochrony konsumentów przed naruszeniem ich zbiorowych interesów kształtowany
był w oparciu o rozwiązania przewidziane w ustawie z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U.
z 2024 r. poz. 594; dalej: OchrKonkurU), którą implementowano dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/22/WE z 23.4.2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów
konsumentów (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 110, s. 30).
Ustawodawca unijny uznał jednak, że dotychczasowe rozwiązania w niewystarczającym stopniu uwzględniają
wyzwania w zakresie egzekwowania prawa ochrony konsumentów. Wskazał, że konieczna jest optymalizacja
mechanizmów proceduralnych służących ochronie zbiorowych interesów konsumentów, tak, aby objął on środki
nakazujące zaprzestanie szkodliwych praktyk oraz środki naprawcze. Rozwiązaniem, które winny wprowadzić
państwa członkowskie, jest powództwo przedstawicielskie.
Postępowanie w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów
lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem
Państwom członkowskim pozostawiono decyzję, czy powództwo przedstawicielskie można wytoczyć w drodze
postępowania sądowego, administracyjnego, czy też obu. Polski ustawodawca pozostawił dotychczasowe
rozwiązanie przewidziane w OchrKonkurU, jednocześnie decydując się na rozszerzenie katalogu spraw z zakresu
ochrony konsumentów, w których ma zastosowanie ustawa z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu
grupowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1212; dalej: RoszczGrupU), o sprawy o stwierdzenia stosowania praktyk
naruszających ogólne interesy konsumentów i sprawy o roszczenia związane z ich stosowaniem.
Wskutek nowelizacji w postępowaniu grupowym możliwe jest nie tylko dochodzenie stwierdzenia stosowania praktyk
naruszających ogólne interesy konsumentów, lecz również roszczeń o charakterze odszkodowawczym.
Jedną z kwestii odróżniających powództwo przedstawicielskie od klasycznego postępowania grupowego jest
możliwość oparcia dochodzonych roszczeń na tej samej podstawie prawnej. W przypadku postępowań grupowych
roszczenia te muszą być natomiast oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
Kolejne odstępstwo obejmuje wyłączenie wymogu utworzenia grupy i złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy
w przypadku powództw wytaczanych w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy
konsumentów. Co istotne, wyłączenie to nie dotyczy spraw o roszczenia związane ze stosowaniem ww. praktyk,
obejmujących np. roszczenia odszkodowawcze.
Ponadto, w sprawach o roszczenia konsumentów wyłączono wymóg ujednolicenia poprzez zrównanie wysokości
roszczeń dochodzonych przez członków grupy.
Do ustawy wprowadzono także definicję ogólnych interesów konsumentów. W uzasadnieniu projektu ustawy
wyjaśniono, że pojęcie „zbiorowych interesów konsumentów” użyte w OchrKonkurU ma inny zakres, aniżeli to
wykorzystane w implementowanej dyrektywie, które obejmuje obok ogólnego interesu konsumentów również interesy
grupy konsumentów.
Doprecyzowano, że żądanie pozwu w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy
konsumentów obejmuje uznanie praktyki za naruszającą ogólne interesy konsumentów i nakazanie zaniechania jej
stosowania, a w przypadku gdy pozwany zaprzestał stosowania tej praktyki po wytoczeniu powództwa - stwierdzenie
zaniechania jej stosowania. Może również obejmować żądanie złożenia jednokrotnego albo wielokrotnego
oświadczenia w odpowiedniej formie i o odpowiedniej treści o stosowaniu przez pozwanego praktyki naruszającej
ogólne interesy konsumentów. Wskazano, iż roszczenia, które mogą być dochodzone w związku ze stosowaniem
praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, określają odrębne przepisy oraz że wszystkie ww. roszczenia

mogą być dochodzone jednym pozwem. W uzasadnieniu projektu ustawy wyjaśniono, że konsumenci będą mogli np.
dochodzić roszczeń przysługujących im z tytułu niezgodności towaru z umową, czy też roszczeń wynikających
z zamieszczenia klauzul niedozwolonych w umowach zawartych np. z bankiem, ubezpieczycielem, biurem podróży,
czy deweloperem.
Legitymację procesową w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów
lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem przyznano wyłącznie podmiotom upoważnionym, tj.
wpisanym do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Szczegółowa
regulacja dotycząca przedmiotowych podmiotów została wprowadzona do OchrKonkurU. Podmiot upoważniony
prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy.
Podmiot upoważniony został uwzględniony w katalogu podmiotów zwolnionych od kosztów sądowych - art. 96 ust. 1
ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 959). Jedynym kosztem
ponoszonym przez konsumenta jest opłata za przystąpienie do grupy, która nie może przekraczać 5 % wartości
dochodzonego przez członka grupy roszczenia pieniężnego, jednak nie może być wyższa niż 2000 zł, a w przypadku
roszczenia niepieniężnego wyższa niż 1000 zł.
Podmiot upoważniony przed wytoczeniem powództwa wzywa przedsiębiorcę do zaniechania stosowania praktyk,
w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie to nie może obejmować innych żądań lub roszczeń.
W przypadku gdy przedsiębiorca nie zaprzestał w ww. terminie stosowania praktyk, podmiot upoważniony może
wytoczyć powództwo.
Nowelizacja przewiduje również szereg udogodnień procesowych w omawianym postępowaniu, które obejmują m.in.
brak obowiązku udowodnienia przez podmiot upoważniony szkody poniesionej przez konsumentów oraz winy
pozwanego, czy też nakazanie pozwanemu lub osobie trzeciej wyjawienia lub wydania środka dowodowego
znajdującego się w ich posiadaniu i służącego stwierdzeniu faktu istotnego dla rozstrzygnięcia, pod rygorem uznania
za ustalone fakty, które miały zostać ustalone za jego pomocą, obciążenia tej strony obowiązkiem zwrotu kosztów
postępowania niezależnie od wyniku sprawy oraz grzywny w wysokości do 50 000 zł.
W przypadku opóźnienia w wykonaniu prawomocnego wyroku wydanego w sprawie o stwierdzenie stosowania
praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów sąd może nałożyć na pozwanego grzywnę w wysokości do 5
000 000 zł.

Komentarz
Omawiane zmiany mające na celu wzmocnienie pozycji konsumentów ocenić należy jako kierunkowo celowe.
Wątpliwości budzi natomiast sposób ich wprowadzenia. Przed nowelizacją regulacje przewidziane RoszczGrupU
budziły szereg wątpliwości, niejednokrotnie prowadząc do zwrotów czy odrzuceń pozwów, nie wspominając nawet
o daleko idącej przewlekłości tych postępowań. Dokonane zmiany, w negatywny sposób wpływające na klarowność
regulacji, najpewniej tylko pogorszą tę sytuację.

Nowelizacja przynosi szereg udogodnień procesowych, ale budzi także wątpliwości co do klarowności regulacji. Przewlekłość postępowań oraz potencjalne trudności interpretacyjne mogą stanowić wyzwanie dla skutecznej ochrony interesów konsumentów.