O żądaniu ewentualnym musi orzekać sąd I instancji

Sąd II instancji, który na skutek apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uzna to żądanie za niezasadne, nie może rozpoznać żądania ewentualnego. Sąd Najwyższy stwierdził, że żądanie ewentualne powinno zostać rozpoznane przez sąd I instancji. Artykuł omawia zagadnienia związane z orzekaniem o żądaniu ewentualnym, analizując interpretacje sądów oraz specyfikę spraw frankowych.

Tematyka: sąd II instancji, żądanie ewentualne, apelacja, postępowanie sądowe, zasada dwuinstancyjności, rozpoznanie sprawy, orzecznictwo, zaskarżony wyrok, Sąd Najwyższy

Sąd II instancji, który na skutek apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uzna to żądanie za niezasadne, nie może rozpoznać żądania ewentualnego. Sąd Najwyższy stwierdził, że żądanie ewentualne powinno zostać rozpoznane przez sąd I instancji. Artykuł omawia zagadnienia związane z orzekaniem o żądaniu ewentualnym, analizując interpretacje sądów oraz specyfikę spraw frankowych.

Sąd II instancji, który na skutek apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uzna to żądanie za
niezasadne, nie może rozpoznać żądania ewentualnego. W takich okolicznościach może jedynie zmienić
zaskarżony wyrok, oddalając żądanie główne i oznaczając ten wyrok jako częściowy. Żądanie ewentualne
powinno zostać rozpoznane przez sąd I instancji – stwierdził Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny
W sprawie z powództwa D.M. przeciwko Bankowi „A.” S.A. w sprawie dotyczącej kredytu denominowanego we
frankach szwajcarskich, Sąd Apelacyjny w W. uchylił wyrok Sądu Okręgowego w J. i przekazał mu sprawę do
ponownego rozpoznania. Sąd II instancji przyjął, że niedozwolone postanowienia umowy kredytu nie prowadziły do
nieważności całej umowy, a po ich wyeliminowaniu umowa dalej może być wykonywana. Nie ma zatem podstaw, tak
jak to zrobił Sąd I instancji, do uwzględnienia żądania głównego, czyli ustalenia nieważności umowy i zwrotu
spełnionych na jej podstawie świadczeń. Do rozpoznania pozostało zatem zgłoszone przez powoda żądanie
ewentualne – o zapłatę, o którym Sąd I instancji uwzględniając żądanie główne nie orzekł.
Pytanie prawne
Sąd Najwyższy rozpoznając zażalenie D.M. zdecydował się przekazać powiększonemu składowi zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości: czy sąd II instancji, rozpoznając apelację od wyroku uwzględniającego
żądanie główne, oparte na założeniu nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy (zwłaszcza na
założeniu nieważności umowy), i uznając żądanie główne za nieuzasadnione, powinien rozpoznać żądanie
ewentualne, oparte na założeniu abuzywności niektórych postanowień tej umowy, nieprowadzącej jednak do
nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z tej umowy, o którym to żądaniu sąd I instancji nie orzekł, czy
też powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 KPC)?
Żądanie ewentualne
Instytucja żądania ewentualnego nie została ustawowo uregulowana, ale w orzecznictwie akceptowany jest taki
sposób konstruowania powództwa. Powód może więc zgłosić w pozwie obok żądania głównego, na wypadek jego
nieuwzględnienia, żądanie ewentualne. Jeśli żądanie podstawowe zostanie uwzględnione, sąd nie wydaje żadnego
orzeczenia w zakresie żądania ewentualnego (zob. wyrok SN z 3.7.2019 r., II CSK 306/18, 
; uchwała SN
z 18.10.2013 r., III CZP 58/13, 
). Jeśli natomiast sąd oddali żądanie zgłoszone na pierwszym miejscu,
wówczas orzeka o żądaniu ewentualnym, uwzględniając je albo oddalając (zob. postanowienie SN z 4.10.2012 r.,
I CSK 100/12, 
). Za celowe uznaje się rozstrzygnięcie wyrokiem częściowym o oddaleniu żądania głównego,
a dopiero po uprawomocnieniu się tego wyroku wydanie orzeczenia o żądaniu ewentualnym (zob. uchwała SN
z 9.11.2021 r., III CZP 70/20, 
).
Czy sąd II instancji może orzec o żądaniu ewentualnym?
Na tle zagadnienia przedstawionego w pytaniu prawnym prezentowane są dwa poglądy. Według pierwszego z nich
sąd II instancji, uwzględniając apelację od wyroku uwzględniającego żądanie główne i uznając je za nieuzasadnione,
powinien orzec merytorycznie o zasadności żądania ewentualnego, uprzednio oddalając żądanie główne (zob.
postanowienia SN z 8.2.2023 r., III CZ 470/22, 
; postanowienie SN z 23.11.2022 r., III CZ 307/22, 
;
wyrok SN z 3.7.2019 r., II CSK 306/18, 
). Wskazuje się, że zgodnie z art. 386 § 4 KPC, z zastrzeżeniem
sytuacji określonych w art. 386 § 2 i 3 KPC, sąd może uchylić zaskarżony apelacją wyrok i przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. O nierozpoznaniu istoty sprawy można mówić
wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on
zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. postanowienie SN z 4.9.2014 r., II CZ
43/14, 
). Natomiast w razie uwzględnienia przez sąd I instancji żądania głównego nie można twierdzić, że
doszło do nierozpoznania istoty sprawy.
Drugie stanowisko zakłada, że sąd II instancji nie może orzekać o żądaniu ewentualnym, jeżeli uzna żądanie główne,
uwzględnione przez sąd I instancji, za nieuzasadnione. W takiej sytuacji sąd II instancji powinien uchylić zaskarżony
wyrok sądu I instancji i przekazać mu sprawę do ponownego rozpoznania (zob. postanowienie SN z 14.12.2022 r., III
CZ 318/22, 
; postanowienie SN z 16.11.2022 r., III CZ 284/22, 
; wyrok SN z 25.2.2021 r., V CSKP
16/21, 
).
Specyfika spraw frankowych



W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w sytuacji, gdy żądanie ewentualne opierałoby się na odmiennym
stanie faktycznym niż żądanie główne, sąd II instancji, uznając żądanie główne za niezasadne, byłby uprawniony do
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. SN stwierdził jednak, że w sprawach dotyczących roszczeń kredytobiorców na tle umów
zawierających niedozwolone postanowienia rozpoznanie żądania ewentualnego z reguły nie wymaga dokonywania
dodatkowych ustaleń faktycznych. Dla rozstrzygnięcia o zasadności obu żądań istotny jest zespół tych samych
faktów, czyli zawarcie umowy o określonej treści i spełnienie na jej podstawie przez strony świadczeń wzajemnych
w konkretnej wysokości i czasie. Ocena prawna skutków prawnych usunięcia niedozwolonych postanowień
umownych z umowy stron przesądza o tym, które z żądań – główne czy ewentualne – powinno zostać uwzględnione.
Zasada dwuinstancyjności
Art. 176 ust. 1 Konstytucji RP przewiduje, że postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne, co
oznacza, że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję
odwoławczą. W orzecznictwie podkreśla się, że zasada ta nie może być jednak interpretowana jako nakaz badania
każdej kwestii dwukrotnie przez sądy obu instancji. Takie stanowisko wykluczałoby dokonanie przez sąd II instancji
własnych, nowych ustaleń faktycznych lub odmiennej oceny prawnej, co jest istotą obowiązującej w postępowaniu
cywilnym apelacji pełnej. Sąd II instancji ma nie tylko możliwość, ale także, wynikający z art. 378 § 1 KPC, obowiązek
rozpoznania sprawy, orzekając na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed sądem I instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym (zob. uchwała SN [7] z 31.1.2008 r., III CZP 49/07, 
).
W orzeczeniach wykluczających dopuszczalność orzekania przez sąd II instancji o żądaniu ewentualnym podnosi
się, że odmienna ocena zasadności żądania głównego w postępowaniu apelacyjnym prowadzi do nierozpoznania
istoty sprawy przez sąd I instancji. Jeśli sąd II instancji zakwestionował podstawy prawne uwzględnienia powództwa
w zakresie roszczenia głównego, aktualizuje się konieczność rozpoznania przez sąd I instancji roszczeń
ewentualnych, co do których ten sąd nie orzekał (zob. postanowienie SN z 25.3.2022 r., III CZ 123/22, 
).
Dokonanie przez sąd II instancji niezbędnych ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych, dotyczących roszczenia
ewentualnego skutkowałoby uniemożliwieniem realizacji kontrolnej funkcji postępowania apelacyjnego (zob.
postanowienie SN z 10.8.2022 r., III CZ 209/22, 
).
Stanowisko SN
SN orzekając w składzie 7 sędziów wyjaśnił, że jeżeli sąd II instancji, w wyniku rozpoznania apelacji od
wyroku uwzględniającego żądanie główne, uznaje to żądanie za niezasadne, powinien zmienić zaskarżony
wyrok, oddalając żądanie główne i oznaczając zmieniony wyrok jako częściowy, oraz uchylić zawarte w nim
rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W takim wypadku sąd II instancji pozostawia rozpoznanie żądania
ewentualnego sądowi I instancji.
Uchwała SN (7) z 3.7.2024 r., III CZP 61/23, 








Sąd II instancji może różnie rozstrzygać o żądaniu ewentualnym - jedna interpretacja zakłada orzekanie merytoryczne, druga sugeruje przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Istotne jest również podkreślenie zasady dwuinstancyjności w postępowaniu sądowym.