Tożsamość roszczenia w postępowaniu upominawczym

Publikacja omawia problem tożsamości roszczenia w postępowaniu upominawczym, zwracając uwagę na sytuacje, gdy wierzytelność powoda częściowo wygasa po wydaniu nakazu zapłaty. Analizowane są zagadnienia prawne dotyczące interpretacji 'tego samego roszczenia' oraz możliwość dochodzenia kosztów procesu po częściowej spłacie zadłużenia przez dłużnika.

Tematyka: roszczenie, postępowanie upominawcze, nakaz zapłaty, koszty procesu, spełnienie świadczenia, interpretacja prawa, Sąd Najwyższy

Jeśli wierzytelność powoda w części wygasła po wydaniu nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu
upominawczym na skutek dokonania przez dłużnika częściowej zapłaty długu, „tym samym roszczeniem”w
rozumieniu art. 50537 § 2 KPC może być roszczenie w pozostałej do spłaty wysokości - uznał Sąd Najwyższy.
Pytanie prawne
W sprawie z powództwa „K.” sp. z o.o. sp.k. przeciwko „C.” sp. z o.o. o zapłatę wniesiono skargę na postanowienie
referendarza sądowego dotyczące kosztów postępowania zawarte w nakazie zapłaty wydanym w postępowaniu
upominawczym. Sąd przedstawił SN następujące zagadnienie prawne:
1. Czy przez „to samo roszczenie” w rozumieniu art. 50537 § 2 KPC należy rozumieć roszczenie w wysokości
wskazanej w pozwie w elektronicznym postępowaniu upominawczym, nawet jeśli wierzytelność powoda w części
wygasła po wydaniu nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym wskutek dokonania przez
dłużnika częściowej zapłaty długu?
2. Czy w przypadku, gdy po wydaniu nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym dłużnik
spłaca część zobowiązania i wnosi sprzeciw co do całości nakazu, co prowadzi do umorzenia postępowania (art.
50536 KPC), a powód następnie wytacza powództwo przed sądem właściwym o zapłatę kwoty odpowiadającej
wysokości roszczenia, które aktualnie istnieje (po uwzględnieniu dokonanej zapłaty) i wnosi o zwrot kosztów
zastępstwa procesowego poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 505 37 § 2 KPC),
sąd powinien:
a) odmówić uwzględnienia w ramach rozliczenia kosztów procesu (art. 108 § 1 KPC) kosztów zastępstwa
procesowego poniesionych przez powoda w elektronicznym postępowaniu upominawczym,
b) czy też uwzględnić w ramach rozliczenia kosztów procesu (art. 108 § 1 KPC) koszty zastępstwa procesowego
poniesione przez powoda w elektronicznym postępowaniu upominawczym wyliczone według wartości przedmiotu
sprawy wskazanej w tym postępowaniu?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że pozwy wnoszone po zakończeniu elektronicznego postępowania
upominawczego są formułowane w różny sposób. W części spraw powództwa obejmują całą należność dochodzoną
wcześniej w elektronicznym postępowaniu upominawczym, nawet jeśli dłużnik dokonał częściowej zapłaty długu.
W innych żądanie pozwu jest ograniczane do kwoty, która nie została jeszcze spłacona. Różnice te wynikają
z odmiennej interpretacji zawartego w art. 50537 § 2 KPCpojęcia „tego samego roszczenia”. Pierwsza ze
stosowanych wykładni opiera się na założeniu, że skuteczne żądanie zasądzenia kosztów poniesionych
w elektronicznym postępowaniu upominawczym jest możliwe jedynie w przypadku objęcia żądaniem pozwu tej samej
kwoty, która była dochodzona w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Zgodnie z drugim
stanowiskiem,dochodzenie kosztów powstałych w elektronicznym postępowaniu upominawczym,po częściowej
spłacie zadłużenia przez dłużnika, jest możliwe także w przypadku, gdy w nowo wniesionym pozwie dochodzona
należność zostaje ograniczona do kwoty pozostałej do zapłaty.
Koszty postępowania sądowego
Dochodzenie kosztów postępowania sądowego jest co do zasady możliwe tylko w tym postępowaniu, w którym te
koszty powstały. Art. 50537 § 2 KPC jest przepisem szczególnym, pozwalającym na uwzględnienie kosztów
poniesionych przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym, jeżeli powództwo o to samo roszczenie
zostanie wytoczone w terminie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu elektronicznego
postępowania upominawczego. Jeśli dłużnik spłaci część należności, to w tym zakresie wierzytelność wygasa.
W konsekwencji wystąpienie na drogę sądową o zasądzenie tego rodzaju świadczenia byłoby zatem pozbawione
podstawy prawnej wynikającej z przepisów prawa materialnego. Również przepisy postępowania nie mogą stanowić
podstawy do dokonania odmiennej oceny zasadności roszczenia o zasądzenie świadczenia pieniężnego, które nie
przysługuje wierzycielowi już w chwili wniesienia pozwu z uwagi na jego spełnienie świadczenia przez dłużnika.
Stanowisko SN
SN stwierdził, że tym samym roszczeniem w rozumieniu art. 50537 § 2 KPC może być roszczenie w wysokości
niższej niż jego wysokość dochodzona w elektronicznym postępowaniu upominawczym. W uzasadnieniu
uchwały stwierdzono, że użyte w art. 50537 § 2 KPC pojęcie roszczenia odnosi się do roszczenia w znaczeniu
procesowym, czyli żądania pozwu. Roszczenie określają: osoba powoda i pozwanego oraz przedmiot postępowania,
który wyznacza podstawa faktyczna żądania pozwu i rodzaj dochodzonego roszczenia opartego na przepisach prawa

materialnego. Jeśli więc w postępowaniu, toczącym się po zakończeniu elektronicznego postępowania
upominawczego, nie ulegała zmianie relacja podmiotowa, rodzaj roszczenia i jego podstawa faktyczna wówczas
należy uznać, że w obu postępowaniach chodzi o to samo. Zdaniem SN, biorąc pod uwagę cel regulacji zawartej
w art. 50537 § 2 KPC, nie można przyjąć, że częściowe spełnienie świadczenia przez dłużnika, po wydaniu nakazu
zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym, sprzeciwia się uznaniu roszczenia ograniczonego
o wysokość zapłaconego długu za to samo roszczenie w rozumieniu tego przepisu. Częściowe spełnienie
świadczenia przez dłużnika nie zmienia bowiem relacji podmiotowa stron w procesie, rodzaju dochodzonego
roszczenia czy jego podstawy faktycznej i prawnej. Spłata części długu ogranicza jedynie zakres odpowiedzialności
dłużnika w ramach tego samego stosunku prawnego, co potwierdza, że w tym zakresie roszczenie objęte żądaniem
pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym było zasadne. W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że
pozbawienie powoda możliwości uwzględnienie kosztów poniesionych w elektronicznym postępowaniu
upominawczym, pogarszałoby sytuację powoda, który wytoczył powództwo w elektronicznym postępowaniu
upominawczym.
Kumulacja kosztów zastępstwa procesowego w procesie i e-postępowaniu
Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie z uwagi na brak przytoczenia w uzasadnieniu
pytania prawnego odpowiedniej argumentacji wskazującej na wystąpienie zagadnienia prawnego budzącego
poważne wątpliwości. Dodatkowo wskazano, że zagadnie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia musi mieć także
charakter abstrakcyjny. Nie może być to zatem pytanie o sposób rozstrzygnięcia, tak jak to zrobił Sąd formułując
drugie z przedstawionych zagadnień prawnych.
SN wyjaśnił tę kwestię w innej uchwale, w której przyjęto, że w sprawie zainicjowanej pozwem na zasadach
określonych w art. 50537 § 2 zd. 1 KPC sąd rozstrzygając o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie
z art. 50537 § 2 zd. 2 KPC uwzględnia jedną opłatę za czynności pełnomocnika w wysokości odpowiadającej temu
postępowaniu (zob. uchwała SN z 10.4.2024 r., III CZP 53/23,
).
Uchwała SN z 12.4.2024 r., III CZP 66/23,

Sąd Najwyższy stwierdził, że roszczenie w postępowaniu upominawczym może być niższe niż wysokość dochodzona w procesie. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla możliwości uwzględnienia kosztów procesu oraz interpretacji pojęcia 'tego samego roszczenia' w praktyce sądowej.