Skład sądu w postępowaniu apelacyjnym w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku

Apelacja w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po 27.9.2023 r. jest rozpatrywana przez sąd w składzie jednego sędziego, co wywołało wątpliwości co do właściwego składu sądu. Sąd Najwyższy podjął decyzję dotyczącą składu sądu II instancji oraz wartości przedmiotu zaskarżenia. Sprawa dotycząca nabycia spadku ma charakter majątkowy, co wpływa na ustalenie składu sądu oraz konieczność wskazania wartości przedmiotu zaskarżenia.

Tematyka: apelacja, stwierdzenie nabycia spadku, sąd apelacyjny, skład sądu, wartość przedmiotu zaskarżenia, postępowanie apelacyjne, charakter majątkowy, Sąd Najwyższy, ustalenie spadkobierców, wartość majątku spadkowego

Apelację w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po 27.9.2023 r. sąd rozpoznaje w składzie jednego
sędziego – stwierdził Sąd Najwyższy.
Pytanie prawne
Sąd I instancji stwierdził nabycie spadku po zmarłej E.A. jednak uczestnicy postępowania zaskarżyli to
postanowienie. Sąd II instancji przed skierowaniem sprawy do merytorycznego rozpoznania powziął wątpliwości co
do właściwego składu sądu i przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści:
1. W jakim składzie: jednego sędziego zgodnie z art. 3671 § 1 KPC, czy trzech sędziów zgodnie z art. 3671 §
1 pkt. 1 KPC, po 28.9.2023r., tj. po wejściu w życie art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 7.7.2023 r. o zmianie ustawy
- Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1860), sąd okręgowy
rozpoznaje apelację uczestnika postępowania od postanowienia sądu rejonowego o stwierdzeniu
nabycia spadku?;
2. Czy skład sądu II instancji w takiej sprawie determinuje wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 367 1 § 1 pkt
1 KPC), a jeśli tak, czy jej wskazanie stanowi wymóg formalny apelacji zgodnie z art. 368 § 2 w zw. z art.
13 § 2 KPC, a nieuzupełnienie takiego braku skutkuje odrzuceniem apelacji na podstawie art. 373 § 1
w zw. z art. 13 § 2 KPC, czy też wezwanie do podania wartości przedmiotu zaskarżenia winno nastąpić
pod rygorem zawieszenia postępowania apelacyjnego na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 w zw. z art. 391 § 1
i art. 13 § 2 KPC z uwagi na niewykonanie zobowiązania sądu skutkujące niemożnością nadania sprawie
dalszego prawidłowego biegu (niemożnością wyznaczenia składu sądu)?;
3. Przy pozytywnej odpowiedzi na pytanie drugie - co wyznacza wartość przedmiotu zaskarżenia w sprawie
o stwierdzenie nabycia spadku, a w szczególności czy chodzi o wartość majątku spadkowego lub
udziału w spadku przypadającego apelującemu uczestnikowi postępowania, a jeśli tak - na jaki moment
winna być ona określona: na datę otwarcia spadku, na datę postanowienia sądu rejonowego, czy też na
datę wniesienia apelacji?
Wątpliwości Sądu wynikały z dodania art. 3671 KPC, zgodnie z którym sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego
sędziego z wyjątkiem m.in. spraw o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej
z wniesionych apelacji przekracza 1 mln zł. W ocenie Sądu przedstawiającego pytanie prawne sprawa o stwierdzenie
nabycia spadku jest sprawą o prawa majątkowe. Zwrócono jednak uwagę, że poza wyjątkowymi przypadkami
wskazanymi w art. 961, art. 9811 KC oraz art. 670 § 2 i art. 677 § 2 KPC, sąd spadku nie bada składu i wartości
majątku spadkowego. Jego zadaniem jest bowiem określenie kręgu spadkobierców oraz ewentualnie wysokości ich
udziałów w spadku. Przyjęcie, że sprawa o stwierdzenie nabycia spadku ma charakter majątkowy powoduje, że
w celu określenie prawidłowego składu sądu II instancji należy wezwać wnoszącego apelację do wskazania wartości
przedmiotu zaskarżenia.
Skład sądu w postępowaniu apelacyjnym
Przed nowelizacją KPC, która weszła w życie 28.9.2023 r., w postępowaniu apelacyjnym sąd rozpoznawał sprawę
w składzie trzech sędziów na mocy art. 367 § 3 KPC. Przepis ten został jednak uchylony a w jego miejsce
wprowadzono art. 3671 § 1 in principio KPC, w którym przyjęto jako regułę rozpoznawanie spraw przez sąd II
instancji w składzie jednego sędziego. Od zasady tej przewidziano wyjątki, sąd II instancji w składzie trzech sędziów
obligatoryjnie rozpoznaje sprawy:
• o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza
1 mln zł;
• rozpoznawane w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo, z uwzględnieniem pkt 1
• rozpoznawane w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów na podstawie art. 47 § 4 KPC.
Fakultatywnie sąd II instancji w składzie trzech sędziów może rozpoznać sprawę szczególnie zawiłą lub mającą
charakter precedensowy.
Istota sprawy o stwierdzenie nabycia spadku

SN wyjaśnił, że postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku niewątpliwie dotyczy praw i obowiązków
majątkowych zmarłego (art. 922 § 1 KC). Jednak przedmiotem tego postępowania nie jest realizacja roszczenia
materialno prawnego, dlatego żądanie jego przeprowadzenia nie ulega przedawnieniu i może zostać zgłoszone
w każdym czasie (zob. uchwała SN z 27.7.1955 r., I CO 51/54, niepubl.). Kluczowe znaczenie dla określenia
charakteru sprawy o stwierdzenia nabycia spadku ma jego cel, który jest powiązany z zakresem kognicji sądu
orzekającego w tej sprawie. Zgodnie z art. 670 § 1 KPC, sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą
testamentowym oraz spadkobiercą ustawowym, o którym mowa w art. 669 zd. 2 KPC. W szczególności bada, czy
spadkodawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie
uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje; jeżeli testament zostanie złożony, dokonuje jego otwarcia
i ogłoszenia. SN podkreślił, że w tym postępowaniu, poza ściśle określonymi wyjątkami, badaniu nie podlega skład
i wartość majątku spadkowego a nawet jego istnienie (zob. postanowienie SN z 29.1.2002 r., V CKN 712/00,
). Co do zasady zadaniem sądu jest jedynie ustalenie, kto jest spadkobiercą oraz na jakiej podstawie
i w jakich udziałach dziedziczy spadek co wynika z art. 677 KPC.
Stanowisko SN
SN stwierdził, że w postępowaniu apelacyjnym w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po 27.9.2023 r. sąd
orzeka w składzie jednego sędziego. Za słuszną uznano praktykę zgodnie z którą, określenie wartość przedmiotu
sprawy nie stanowi wymogu formalnego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i brak jego podania nie stanowi
przeszkody do nadania mu biegu bez wdrażania postępowania sanacyjnego. SN zaznaczył, że wskazanie wartości
przedmiotu sprawy jest irrelewantne dla procedowania wniosku. Nie wpływa bowiem na ustalenie sądu właściwego
rzeczowo do jego rozpoznania, określenie wysokości należnej opłaty sądowej ani na treść rozstrzygnięcia, również
w zakresie odnoszącym się do ewentualnych kosztów zastępstwa prawnego.
Kolejny argument przemawiający za przyjętym stanowiskiem wynika z ustalonego przez ustawodawcę kręgu
podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Legitymacja taka przysługuje
nie tylko spadkobiercom, ich następcom prawnym oraz zapisobiercom z tytułu zapisu windykacyjnego, ale również
innym osobom mającym interes prawny w wykazaniu następstwa po spadkodawcy (zob. postanowienie SN
z 28.1.2009 r., IV CSK 361/08,
). Z uwagi na to, że podmioty te mogą nie mieć wiedzy co do składu masy
spadkowej oraz jej wartości, nałożenie na nie wymogu wskazania wartości przedmiotu sprawy mogłoby być
niewykonalne. W konsekwencji SN stwierdził, że szczególny charakter postępowania o stwierdzenie nabycia spadku,
w toku którego stwierdzenie to może nastąpić nawet w przypadku braku jakiegokolwiek majątku spadkowego,
przemawiają za uznaniem, że nie jest ono typowym postępowaniem w sprawie o prawa majątkowe w rozumieniu art.
3671 § 1 pkt 1 KPC.
Uchwała SN z 12.4.2024 r., III CZP 55/23,

Sąd Najwyższy stwierdził, że postępowanie apelacyjne w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po 27.9.2023 r. odbywa się w składzie jednego sędziego. Określenie wartości przedmiotu sprawy nie jest wymogiem formalnym i brak jej podania nie stanowi przeszkody dla wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Decyzja ta uwzględnia specyfikę postępowania oraz potrzeby różnych podmiotów uczestniczących w sprawie.