Kumulacja kosztów zastępstwa procesowego w procesie i e-postępowaniu

Publikacja omawia kwestie związane z kumulacją kosztów zastępstwa procesowego w procesach i postępowaniach sądowych. Przedstawiono stan faktyczny oraz pytania prawne dotyczące uwzględnienia kosztów zastępstwa procesowego przy wniesieniu pozwu w różnych rodzajach postępowań. Omówiono także problematykę zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz stanowisko Sądu Najwyższego w tej sprawie.

Tematyka: koszty zastępstwa procesowego, proces sądowy, postępowanie upominawcze, Sąd Najwyższy, kumulacja kosztów, elektroniczne postępowanie

W sprawie zainicjowanej pozwem na zasadach określonych w art. 50537 § 2 zd. 1 KPC sąd rozstrzygając
o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie z art. 50537 § 2 zd. 2 KPC uwzględnia jedną opłatę
za czynności pełnomocnika w wysokości odpowiadającej temu postępowaniu – wynika z uchwały Sądu
Najwyższego.
Stan faktyczny
Reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika „C.” S.A. wniosła przeciwko Ł.T. pozew o zapłatę
w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Referendarz sądowy wydał nakaz zapłaty zgodnie z żądaniem
pozwu, ale z uwagi na brak możliwości jego skutecznego doręczenia uchylił nakaz zapłaty, umorzył postępowanie
i orzekł, że powódka ponosi koszty procesu związane ze swym udziałem w sprawie. Zastępowana przez radcę
prawnego „C.” S.A., działając na podstawie art. 505 37 § 2 KPC, wniosła pozew o to samo roszczenie domagając się
uwzględnienia kosztów poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym, gdyż pozew został wniesiony
przed upływem 3-miesięcznego terminu od dnia wydania postanowienia o jego umorzeniu. Referendarz sądowy
uwzględnił żądanie pozwu nakazując pozwanemu zapłacić żądaną kwotę oraz 297 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, w tym 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. „C.” S.A. wniosła skargę na orzeczenie
w przedmiocie kosztów procesu domagając się podwyższenia tej kwoty o dodatkowe 180 zł, czyli koszty zastępstwa
procesowego w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Pytanie prawne
Sąd Rejonowy w W. wystąpił do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego:
1. Czy w przypadku wniesienia przez powoda, w terminie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu
elektronicznego postępowania upominawczego, pozwu przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie
w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze oraz zgłoszenia żądania uwzględnienia
kosztów za reprezentację stron w elektronicznym postępowaniu upominawczym, zgodnie z art. 50537 § 2 KPC,
sąd rozpoznając sprawę jest zobowiązany uwzględnić także koszty zastępstwa procesowego poniesione przez
strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym? (zaś w przypadku odpowiedzi pozytywnej)
2. Czy w przypadku o którym mowa w pkt. 1, sąd rozpoznający sprawę jest zobowiązany uwzględnić koszty
zastępstwa procesowego za reprezentację stron w elektronicznym postępowaniu upominawczym niezależnie od
przyczyny umorzenia postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym?
Koszty w elektronicznym postępowaniu upominawczym
Zgodnie z art. 50537 § 2 zd. 2 KPC, jeżeli powód wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie
w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze, na żądanie stron sąd, rozpoznając
sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Koszty te
obejmują opłatę sądową od pozwu, bowiem na mocy art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144), czwartą część opłaty pobiera się od pozwu w elektronicznym
postępowaniu upominawczym, z tym, że w przypadku, o którym mowa w art. 50537 § 2 KPC, uiszczoną opłatę zalicza
się na poczet opłaty od nowo wniesionego pozwu. Teoretycznie w ramach elektronicznego postępowania
upominawczego mogą również zostać poniesione pewne wydatki, których zwrotu strony mogłyby dochodzić jedynie
w ramach postępowania zwykłego z powołaniem się na art. 50537 § 2 zd. 2 KPC. Jednak w związku z brakiem
prowadzenia w ramach elektronicznego postępowania upominawczego postępowania dowodowego sytuacje takie
będą wyjątkiem.
Problematyczna jest natomiast kwestia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz stron postępowania
poniesionych w ramach tego postępowania. Przepisy o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego, czyli
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2023
r. poz. 1964) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935), zostały oparte na zasadzie kumulacji. Polega ona na tym, że jeśli
postępowanie po wydaniu nakazu zapłaty jest kontynuowane, to w miejsce odrębnego uwzględniania stawki
minimalnej za elektroniczne postępowanie upominawcze należy ustalić jedną opłatę.
Stanowisko SN
SN stwierdził, że sąd nie powinien w razie ponownego wniesienia powództwa zasądzać wynagrodzenia
pełnomocnika podwójnie, czyli raz za elektroniczne postępowanie upominawcze, a drugi raz za

postępowanie zwykłe. W uzasadnieniu uchwały zaznaczono jednak, że na podstawie art. 109 § 2 KPC sąd
może podwyższyć wynagrodzenie pełnomocnika powyżej stawek minimalnych biorąc pod uwagę nakład
pracy związany z wniesieniem wcześniej pozwu w ramach elektronicznego postępowania upominawczego,
ale wymagałoby to wykazania przez niego, że w konkretnym przypadku było to uzasadnione szczególnymi
okolicznościami. Jak wyjaśniono, postępowanie zwykłe jest do pewnego stopnia kontynuacją postępowania
zakończonego przed e-sądem. Elektroniczne postępowanie upominawcze jest traktowane przez ustawodawcę
w zbliżony sposób tak jak tradycyjne postępowanie upominawcze, nakazowe lub europejskie postępowanie
nakazowe, wyróżnia się jedynie formą czynności, które są dokonywane drogą elektroniczną i funkcjonalną
właściwością sądu.
SN uznał, że obowiązek podwójnego uwzględniania kosztów zastępstwa procesowego byłby nie do pogodzenia
z założeniami aksjologicznymi systemu kosztów procesu biorąc pod uwagę potrzebę jednokrotnego uwzględnienia
danego nakładu pracy. Przyjęcie tezy o obowiązkowym zasądzeniu opłaty za elektroniczne postępowanie
upominawcze byłoby też sprzeczne z wynikającą z art. 98 § 1 KPC koniecznością uprzedniej oceny celowości jej
poniesienia. Celowość skierowania pozwu w ramach elektronicznego postępowania upominawczego może bowiem
być oceniona inaczej niż późniejszego pozwu w zwykłym postępowaniu np. w razie wniesienia pozwu o roszczenie
niespełniające warunku określonego w art. 50529a KPC. SN zaznaczył jednocześnie, że z punktu widzenia
stosowania art. 50537 § 2 zd. 2 KPC nie powinno mieć znaczenia, z jakiej przyczyny doszło do umorzenia
elektronicznego postępowania upominawczego. Regulacja ta nie nakłada na sąd obowiązku uwzględnienia żądania
o zasądzenie kosztów złożonego przez strony, a jedynie możliwość uwzględnienia na zasadach ogólnych kosztów
z postępowania elektronicznego w ramach postępowania zwykłego. Przyczyna umorzenia może być natomiast
oceniana przez sąd na zasadach określonych w art. 98-110 KPC co do celowości i zasadności poniesionych
kosztów.
Uchwała SN z 10.4.2024 r.,. III CZP 53/23,

Sąd Najwyższy stwierdził, że podwójne zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego jest niezgodne z zasadami systemu kosztów procesu. Uchwała SN uściśliła, że decyzja o kosztach zastępstwa procesowego powinna być uzależniona od konkretnych okoliczności sprawy oraz celowości skierowania pozwu w ramach elektronicznego postępowania upominawczego.