Powództwo przeciwko konsumentowi będącemu obywatelem państwa trzeciego

Powództwo przeciwko konsumentowi, nieznanemu z miejsca zamieszkania, będącemu obywatelem państwa trzeciego, stanowi przedmiot sporu w postępowaniu sądowym. Artykuł przedstawia kontekst prawny oraz stan faktyczny sprawy, w tym działania podejmowane przez sąd odsyłający oraz strony postępowania. Omawia również interpretację Trybunału Sprawiedliwości dotyczącą jurysdykcji w sytuacji, gdy miejsce zamieszkania pozwanego jest nieznane. Istotne jest ustalenie właściwego sądu do rozstrzygnięcia sporu oraz zasady określania jurysdykcji w przypadku konsumentów obywateli państw trzecich.

Tematyka: powództwo, konsument, obywatel państwa trzeciego, jurysdykcja, miejsce zamieszkania, Trybunał Sprawiedliwości, Bruksela I bis, umowa konsumencka

Powództwo przeciwko konsumentowi, nieznanemu z miejsca zamieszkania, będącemu obywatelem państwa
trzeciego, który posiadał ostatnie znane miejsce pobytu w Polsce – powinno być wniesione do sądu
właściwego ze względu na ostatnie znane miejsce zamieszkania tego konsumenta. Jurysdykcja do
rozpoznania sporu w takiej sprawie jest bowiem określana zgodnie z art. 18 ust. 2 rozporządzenia
1215/2012/UE, a nie przez prawo państwa członkowskiego tego sądu.

Stan faktyczny
Pozwem wniesionym w 2021 r. do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie (sąd odsyłający),
Bank żąda zasądzenia od AB, (konsument) będącego obywatelem państwa trzeciego, zapłaty na swą rzecz kwoty 10
591,64 zł, powiększonej o odsetki, oraz koszty procesowe. Podstawą tego pozwu jest umowa o kredyt konsumencki
zawarta miedzy tymi stronami. Wskazany w pozwie adres AB odpowiadał temu zawartemu w umowie.
W 2022 r. referendarz sądowy w sądzie odsyłającym wydał wobec AB nakaz zapłaty, w którym nakazał mu zapłacić
Bankowi kwotę 10 591,64 zł, powiększoną o odsetki umowne oraz koszty procesu wraz z odsetkami ustawowymi.
Przesyłka zawierająca odpis pozwu wraz z odpisem nakazu zapłaty i pouczeniami dla AB została przesłana pod
adres wskazany w pozwie. Poczta zwróciła przesyłkę jako nieodebraną przez adresata. Referendarz sądowy
zobowiązał pełnomocnika Banku do doręczenia odpisów: pozwu oraz nakazu zapłaty za pośrednictwem komornika
pod rygorem zawieszenia postępowania. Pełnomocnik ten poinformował, że doręczenie to nie doszło do skutku, gdyż
nikt pod wskazanym adresem nie znał takiej osoby. Referendarz sądowy ustanowił dla AB kuratora, który złożył
sprzeciw od nakazu zapłaty i wskazał, że nie udało mu się ustalić miejsca pobytu strony pozwanej, lecz nie złożył
jednak zarzutu braku jurysdykcji międzynarodowej sądu odsyłającego do rozpoznania sporu, w zastosowaniu art. 17
i 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji
i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2012 r.
Nr 351, s. 1; dalej: Bruksela I bis). Kolejne czynności podejmowane przez ten sąd, pełnomocnika Banku oraz
kuratora AB nie pozwoliły na ustalenie jego miejsca pobytu czy też zamieszkania. Zdaniem sądu odsyłającego nie
jest wykluczone, że pozwany opuścił terytorium Polski, ale nie można tego ustalić z całą pewnością.
Sąd odsyłający powziął wątpliwości, czy uwzględniając art. 6 Bruksela I bis, powinien rozstrzygnąć zagadnienie swej
jurysdykcji wyłącznie w oparciu o przepisy polskiego prawa czy też zgodnie z określonymi w tym rozporządzeniu
jednolitymi zasadami określania jurysdykcji.
Stanowisko TS
„Miejsce zamieszkania”
Trybunał wskazał, że sąd odsyłający odnosi się we wniosku prejudycjalnym na przemian do miejsca pobytu i miejsca
zamieszkania AB. Trybunał podkreślił, że w rozporządzeniu Bruksela I bis mowa jest jedynie o pojęciu „miejsce
zamieszkania”, które stanowi ogólny łącznik umożliwiający ustalenie międzynarodowej jurysdykcji sądu, zgodnie
z art. 4 ust. 1 Bruksela I bis.
W rozporządzeniu Bruksela I bis nie zdefiniowano pojęcia „miejsca zamieszkania względnie siedziby”. Artykuł 6
Bruksela I bis, dla celów ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium danego państwa
członkowskiego, odsyła bowiem do prawa państwa członkowskiego, przed którego sądy wniesiono pozew.
Zgodnie z art. 6 Bruksela I bis „jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy
rozpoznają sprawę (przed którego sądy wniesiono pozew), sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce
zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego”. Trybunał wskazał, że
to do sądu odsyłającego należy ustalenie swej jurysdykcji do rozpoznania sporu w postępowaniu głównym
z uwzględnieniem pojęcia „miejsca zamieszkania względnie siedziby” tak, jak jest ono ustalane w polskim prawie.
Jurysdykcja
Trybunał przypomniał, że rozporządzenie Bruksela I bis ma na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji w sprawach
cywilnych i handlowych, ustanawiając w wysokim stopniu przewidywalne przepisy o jurysdykcji. Celem
realizowanym przez to rozporządzenie jest wzmocnienie pewności prawa polegające na poprawie ochrony prawnej
osób zamieszkałych w Unii Europejskiej poprzez to, iż powód może bez trudu stwierdzić, do jakiego sądu może lub

powinien się zwrócić, a pozwany może przewidzieć, przed jakim sądem może zostać wniesione przeciwko niemu
powództwo (wyrok TS z 4.10.2018 r., Feniks, C-337/17, EU:C:2018:805, pkt 34,
).
Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 Bruksela I bis, jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa
członkowskiego, jurysdykcja sądów każdego z państw członkowskich jest określana przez prawo tego
państwa członkowskiego, z zastrzeżeniem zastosowania jego art. 18 ust. 1, art. 21 ust. 2 oraz art. 24 i 25
Bruksela I bis.
W zakresie, w jakim art. 6 Bruksela I bis przewiduje możliwość stosowania, zamiast wskazanych w nim jednolitych
zasad określania jurysdykcji, przepisów prawa poszczególnych państw członkowskich, zdaniem TS, przyjmowana do
celów stosowania tego przepisu przesłanka, a mianowicie brak miejsca zamieszkania na terytorium danego
państwa członkowskiego, powinna być interpretowana w sposób ścisły. Przyjmowanie takiej ścisłej interpretacji
jest uzasadnione tym bardziej w przypadku, gdy strona pozwana ma status konsumenta i z tego względu jest
objęta, zgodnie z art. 18 Bruksela I bis, ochroną zwiększoną wskutek ustanowienia szczególnej reguły jurysdykcyjnej
powierzającej spory, których jest ona stroną, sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium ma on miejsce
zamieszkania. Trybunał zaznaczył, że nie można wykluczyć, że taki konsument mógłby utracić tę ochronę
w przypadku zastosowania reguł jurysdykcyjnych ustalonych w prawie krajowym.
Jest to powód, dla którego, w przypadku gdy miejsce zamieszkania będącego konsumentem pozwanego pozostaje
nieznane, Trybunał rozstrzygnął, że art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L
z 2001 r. Nr 12, s. 1), który został sformułowany w sposób w istocie równoważny brzmieniu art. 6 Bruksela I bis, ma
zastosowanie tylko wtedy, gdy sąd krajowy dysponuje poszlakami pozwalającymi stwierdzić, że ów pozwany
zamieszkuje w rzeczywistości poza terytorium Unii (wyrok TS z 15.3.2012 r., G, C-292/10, EU:C:2012:142, pkt
42,
). Trybunał uznał natomiast, iż, w sytuacji gdy sąd krajowy nie dysponuje poszlakami pozwalającymi
stwierdzić, że ów pozwany konsument zamieszkuje w rzeczywistości poza terytorium Unii i nie jest w stanie ustalić
aktualnego miejsca zamieszkania tego konsumenta, przewidziana obecnie w art. 18 ust. 2 Bruksela I bis szczególna
reguła jurysdykcyjna, zgodnie z którą powództwo skierowane wobec danego konsumenta przez drugą stronę umowy
należy wnieść przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium ten konsument ma miejsce zamieszkania,
odnosi się również do ostatniego znanego miejsca zamieszkania tego konsumenta (wyrok TS z 17.11.2011 r.,
Hypoteční banka, C-327/10, EU:C:2011:745, pkt 42,
).
Trybunał orzekł, że art. 6 Bruksela I bis należy interpretować w ten sposób, iż, w sytuacji gdy ostatnie znane
miejsce pobytu będącego konsumentem pozwanego obywatela państwa trzeciego znajduje się na terytorium
państwa członkowskiego sądu, przed który wniesiono pozew, a ten sąd nie jest w stanie ustalić aktualnego
miejsca zamieszkania tego pozwanego ani też nie dysponuje poszlakami pozwalającymi stwierdzić, że
zamieszkuje on w rzeczywistości na terytorium innego państwa członkowskiego czy też opuścił terytorium
UE – jurysdykcja do rozpoznania sporu w tej sprawie nie jest określana przez prawo państwa
członkowskiego tego sądu, lecz przez art. 18 ust. 2 Bruksela I bis. Zgodnie tym przepisem właściwy do
rozpoznania sporu w tej sprawie jest sąd okręgu, w którym znajduje się ostatnie znane miejsce zamieszkania
tego pozwanego.

Komentarz
Ważny wyrok dla określania właściwości polskich sądów dla rozstrzygnięcia sporu wynikającego z umowy
konsumenckiej.
Trybunał wyjaśnił reguły określania sądu właściwego do rozpoznania sporu wynikającego z umowy kredytu zawartej
z konsumentem, którego aktualnego miejsca zamieszkania sąd nie jest w stanie ustalić oraz brak jest przesłanek
świadczących o tym, że rzeczywiście opuścił on terytorium Unii. Z przedstawionego wyroku wynika, że jurysdykcja do
rozpoznania sporu w takiej sprawie wyznaczana jest zgodnie z art. 18 ust. 2 Bruksela I bis, a mianowicie właściwy
jest wówczas sąd okręgu, w którym znajduje się ostatnie znane miejsce zamieszkania tego pozwanego konsumenta.
W tym zakresie nie mogą być stosowane reguły jurysdykcyjne uregulowane w polskim prawie.
Trybunał doprecyzował również, że jako ogólny łącznik umożliwiający ustalenie międzynarodowej jurysdykcji sądu,
zgodnie z art. 4 Bruksela I bis, stosowane jest pojęcie „miejsca zamieszkania” konsumenta, a nie jego " miejsce
pobytu" czy też oba te kryteria łącznie. Trybunał trafnie uzasadnia to koniecznością uniknięcia mnożenia się
możliwych jurysdykcji. Ponadto, to rozporządzenie opiera się na kryterium miejsca zamieszkania pozwanego, nie zaś
– na kryterium jego obywatelstwa. Zatem reguła jurysdykcyjna opierająca się na ostatnim znanym miejscu
zamieszkania pozwanego konsumenta na terytorium jednego z państw członkowskich ma zastosowanie niezależnie
od obywatelstwa tego konsumenta.

Wyrok TS z 11.4.2024 r., Credit Agricole Bank Polska, C-183/23,

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości stanowi istotne wyjaśnienie reguł określania sądu właściwego w przypadku sporów z konsumentami obywatelami państw trzecich, których miejsce zamieszkania jest nieznane. Decyzja ta wprowadza pewność prawna dla stron umów konsumenckich oraz precyzuje zasady jurysdykcji w kontekście prawa unijnego i krajowego. Interpretacja Trybunału podkreśla, że pojęcie "miejsca zamieszkania" ma kluczowe znaczenie dla ustalenia właściwego sądu oraz chroni interesy konsumentów w Unii Europejskiej.