Nowe zasady sporządzania testamentów ustnych

Rządowy projekt nowelizacji KC i KPC wprowadza istotne zmiany dotyczące zasad sporządzania testamentów ustnych i skrócenia terminu skuteczności testamentu szczególnego. Celem zmian jest usprawnienie procesu dziedziczenia oraz zwiększenie bezpieczeństwa prawnego. Propozycje regulacji obejmują m.in. możliwość sporządzania testamentu ustnego za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, likwidację testamentów podróżnych oraz wprowadzenie nowej formy testamentu - audiowizualnego.

Tematyka: testamenty ustne, zmiany KC, zmiany KPC, audiowizualny testament ustny, likwidacja testamentu podróżnego, świadkowie testamentu ustnego, skrócenie terminu testamentu szczególnego, projekt ustawy, Rada Ministrów, dziedziczenie

Rządowy projekt nowelizacji KC i KPC (numer UD30) wprowadza istotne zmiany dotyczące m.in. zasad
sporządzania testamentów ustnych czy skrócenia terminu skuteczności testamentu szczególnego. Celem
zmian jest usprawnienie procesu dziedziczenia oraz zwiększenie bezpieczeństwa prawnego.
• W wykazie prac legislacyjnych i programowych rządu widnieje informacja o opracowywanym projekcie
ustawy o zmianie KC oraz KPC.
• Na gruncie nowych przepisów możliwe będzie sporządzanie testamentu ustnego za pomocą urządzeń
rejestrujących obraz i dźwięk.
• Przedstawiony projekt przewiduje likwidację testamentów podróżnych i skrócenie terminu mocy
testamentu szczególnego z sześciu do trzech miesięcy.
Nowe zasady sporządzania testamentów ustnych
Jedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym jest
testament ustny (art. 952 KC). Ten rodzaj oświadczenia woli spadkodawcy powoduje jednak problemy dowodowe
w praktyce sądowej. Doktryna zwraca również uwagę na częste przypadki fałszowania testamentów ustnych.
Przedstawiony projekt przewiduje zmianę treści art. 952 § 1 KC w zakresie przesłanek umożliwiających sporządzenie
testamentu ustnego. Na gruncie nowych przepisów spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie
przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych
okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu
jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Tym samym przesłanki sporządzenia tego szczególnego testamentu
sprowadzono w istocie do jednej. Proponowana zmiana ma przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób
fałszowania testamentów ustnych.
Projektowane zmiany obejmą także art. 952 § 2 i 3 KC. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów, treść
oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca
od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca
i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego. Pismo
będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Co istotne, jeśli treść
testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projekcie przed otwarciem spadku, można ją
będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku wyłącznie przez zgodne zeznania świadków złożone
przed sądem.
Na gruncie nowych przepisów rozszerzeniu ma ulec krąg osób wyłączonych z możliwości bycia świadkiem przy
sporządzaniu testamentu ustnego. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 957 KC, świadkami nie będą mogły
być także osoby pozostające we wspólnym pożyciu z osobą, dla której w testamencie przewidziana została
korzyść. Powody wyłączenia będą trwały także pomimo ustania małżeństwa, orzeczenia separacji lub rozwiązania
przysposobienia.
Wprowadzenie testamentów audiowizualnych
Testatorzy często decydują się na sporządzenie testamentu w ostatnich chwilach życia, kiedy sporządzenie go
w tradycyjnej formie ustnej może być niemożliwe do zrealizowania z powodu braku świadków. Ze względu na
nagłość zdarzenia powodującego zagrożenie życia, utrudnione może być również sporządzenie testamentu w formie
pisemnej lub notarialnej. Postęp technologiczny umożliwia sporządzanie testamentów ustnych za pomocą urządzeń
audiowizualnych. Obecny stan prawny jednak na to nie pozwala.
Projekt zakłada dodanie art. 952 § 11 KC regulującego nowy sposób sporządzenia testamentu ustnego – testament
ustny audiowizualny. Będzie on utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym
nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie.
Testament ustny audiowizualny będzie zaliczany do formy szczególnej, podobnie jak testament ustny sporządzany
z udziałem świadków. Sąd zbada stan świadomości i swobody testatora w chwili testowania.
Likwidacja instytucji testamentu podróżnego
Jak wynika z projektu, instytucja testamentu podróżnego (art. 953 KC) ma zostać usunięta z systemu prawnego.
Jako powód wskazuje się brak zainteresowania sporządzaniem testamentów podróżnych oraz ich marginalne

znaczenie. Wskazuje się, że ta forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci ma małe zastosowanie w praktyce
oraz - ze względu na wątpliwości interpretacyjne - jest niebezpieczna dla potencjalnych testatorów.
Zmiany dotyczące testamentów wojskowych
Mimo licznych wątpliwości, które wzbudza instytucja testamentu wojskowego (art. 954 KC), opowiedziano się za
utrzymaniem tej formy testamentu jako jednego z testamentów szczególnych.
Przedstawiony projekt rozszerza możliwość sporządzenia testamentu wojskowego na wszelką działalność sił
zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim. Obejmie także międzynarodowe interwencje
zbrojne w ramach sił NATO, działania operacyjne pod flagą ONZ, UE, OBWE czy koalicji państw, a także
międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji.
Skrócenie terminu skuteczności testamentu szczególnego
Projekt zakłada również skrócenie terminu mocy testamentu szczególnego z sześciu do trzech miesięcy (art.
955 KC). Proponowana zmiana ma na celu zabezpieczenie precyzyjnego powołania rzeczywistej woli spadkodawcy.
Z kolei testament ustny audiowizualny straci moc z upływem miesiąca od ustania okoliczności, które uzasadniały
niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
Etap legislacyjny
Projekt ustawy o zmianie KC oraz KPC został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Planowany
termin przyjęcia jej przez rząd to IV kwartał 2024 r.

Projektowane zmiany KC i KPC mają na celu ograniczenie fałszowania testamentów ustnych, rozszerzenie kręgu osób wyłączonych z bycia świadkiem testamentu ustnego oraz wprowadzenie nowej formy testamentu - audiowizualnego. Przewiduje się także skrócenie terminu mocy testamentu szczególnego. Projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów, a jego przyjęcie planowane jest na IV kwartał 2024 r.