Dopuszczalność zażalenia na wyrok kasatoryjny w postępowaniu uproszczonym
Sąd Najwyższy postanowił oddalić zażalenie na wyrok kasatoryjny wydany w postępowaniu uproszczonym, podkreślając kwestię dopuszczalności tego środka zaskarżenia. W uzasadnieniu przedstawiono różne stanowiska dotyczące tej kwestii, szczegółowo analizując zmiany w przepisach oraz orzecznictwie. Decyzja SN ma istotne znaczenie dla prawa procesowego, uwypuklając prawo stron do sądu.
Tematyka: Sąd Najwyższy, zażalenie, wyrok kasatoryjny, postępowanie uproszczone, dopuszczalność, orzecznictwo, zmiany w przepisach, interpretacja prawa, prawo do sądu
Sąd Najwyższy postanowił oddalić zażalenie na wyrok kasatoryjny wydany w postępowaniu uproszczonym, podkreślając kwestię dopuszczalności tego środka zaskarżenia. W uzasadnieniu przedstawiono różne stanowiska dotyczące tej kwestii, szczegółowo analizując zmiany w przepisach oraz orzecznictwie. Decyzja SN ma istotne znaczenie dla prawa procesowego, uwypuklając prawo stron do sądu.
Sąd Najwyższy postanowieniem oddalił zażalenie na wyrok kasatoryjny wydany w postępowaniu uproszczonym. W uzasadnieniu rozstrzygnął zagadnienie wstępne związane z dopuszczalnością wniesienia tego środka zaskarżenia i opowiedział się za poglądem, zgodnie z którym na wyrok kasatoryjny w postępowaniu uproszczonym stronie służy zażalenie. Stan faktyczny Sąd Okręgowy w Bydgoszczy (dalej: SO), na skutek apelacji uchylił w całości wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy (dalej: SR) w sprawie o zapłatę z powództwa apelantki przeciwko pozwanym T.M. i P.K. W uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że SR nie rozpoznał istoty sprawy. Oddalenie powództwa nastąpiło z powodu braku legitymacji czynnej powódki, ocenionej na podstawie umowy powierniczego przelewu wierzytelności dochodzonej w sprawie. Ocena umowy w tym zakresie nie została podzielona przez SO. Pozwany P.K. wniósł zażalenie na wyrok SO. Stanowisko Sądu Najwyższego SN orzekł, że zażalenie podlegało oddaleniu. W sprawie zagadnieniem wstępnym była kwestia dopuszczalności zaskarżenia wyroku kasatoryjnego wydanego w postępowaniu uproszczonym. Zagadnienie to było poruszane w orzecznictwie SN, w którym ukształtowały się następujące stanowiska. 1. Pierwsze wskazuje, że zażalenie, o którym mowa w art. 3941 § 11 KPC (zażalenie do SN w razie uchylenia przez sąd II instancji wyroku sądu I instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania) w postępowaniu uproszczonym jest dopuszczalne, tyle że – wobec specyfiki tego postępowania – w toku kontroli zaskarżonego orzeczenia SN ocenia, czy uwzględniono art. 505 12 § 1 KPC, a nie tylko to, czy uchylenie wyroku sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było uzasadnione na gruncie art. 386 § 2 lub 4 KPC. 2. Drugie (przeważające w orzecznictwie) stanowi, że wniesienie zażalenia na wyrok kasatoryjny zapadły w postępowaniu uproszczonym nie jest dopuszczalne. Uzasadnienie odwołuje się do względów systemowych i celowościowych związanych tym, że w postępowaniu uproszczonym ustawodawca odszedł od modelu apelacji pełnej. W razie stwierdzenia zasadności apelacji regułą jest orzekanie kasatoryjne, zatem zażalenie na taki wyrok, nie przystaje do postępowania uproszczonego. Jako analogiczne wskazano postępowanie rejestrowe, w którym zgodnie z art. 6947 zd. 1 KPC zasadą jest orzekanie kasatoryjne. 3. Trzeci pogląd zakłada, że zażalenie na wyrok kasatoryjny wydany w postępowaniu uproszczonym jest dopuszczalne, z tym zastrzeżeniem, że do SN należy tylko weryfikacja, czy sąd II instancji prawidłowo zastosował art. 386 § 2 KPC (nieważność postępowania). SN uznał za prawidłowy pierwszy z opisanych wyżej poglądów. Przedstawione stanowiska odnosiły się do stanu prawnego sprzed zmian dotyczących modelu orzekania przez sąd II instancji w postępowaniu uproszczonym, dokonanej 7.11.2019 r. Zmiana art. 505 12 KPC przemawia za podaniem w wątpliwość przeważającego dotąd stanowiska (drugie). Treść art. 505 12 § 11 KPC wskazywała, że w sprawach określonych w art. 5058 § 4 KPC, przepisu § 1 nie stosuje się, a zaskarżony wyrok może zostać uchylony tylko w przypadkach określonych w art. 386 § 2 i 3. Z kolei po dokonaniu kolejnej zmiany art. 505 12 § 11 KPC, przepis ten wskazuje, że w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych, przepisu § 1 nie stosuje się, a zaskarżony wyrok może zostać uchylony tylko w przypadkach określonych w art. 386 § 2 i 3 KPC. SN wskazał, że w orzecznictwie zostało zauważone zagadnienie, czy zmiana stanu prawnego z 7.11.2019 r. ma wpływ na ocenę dopuszczalności złożenia zażalenia w postępowaniu uproszczonym, o którym mowa w art. 3941 § 11 KPC. Kwestia zmiany dotychczasowego poglądu nie była podejmowana. Jednostkowo (postanowienie SN z 14.9.2023 r., III CZ 71/23, ) zajęto stanowisko, że w dalszym ciągu aktualny jest pogląd wskazany jako drugi. Jest tak ponieważ, nadal obowiązuje założenie, że kontrola przez SN prawidłowości wydania orzeczenia kasatoryjnego jest nieadekwatna do modelu apelacji ograniczonej przyjętego w postępowaniu uproszczonym w art. 50512 § 1 KPC. Zakłada on większa swobodę co do uwzględnienia apelacji przez uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w każdym przypadku, gdzie sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają podstaw do zmiany wyroku. Zatem – jak wskazał SN – źródłem dominującego obecnie poglądu (drugiego) jest stwierdzenie, że sądowi w postępowaniu uproszczonym pozostawiono szerszy (powiększony o zakres art. 50512 § 1 KPC) zakres podstaw uchylenia zaskarżonego wyroku. SN wskazał, że dokonana z dniem 7.11.2019 r. zmiana art. 50512 KPC, przemawia za zakwestionowaniem dominującego stanowiska i ponownym rozważaniem zagadnienia dopuszczalności wniesienia zażalenia na wyrok kasatoryjny wydany przez sąd II instancji w postępowaniu uproszczonym. Odnosząc się do obecnego brzmienia przepisu SN, wskazał, że do spraw, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych możliwość wydania orzeczenia kasatoryjnego jest bardzo wąska i ogranicza się tylko do przyczyn wskazanych w art. 386 § 2 i 3 KPC (nieważność postępowania lub wystąpienie podstaw do odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania). Natomiast w sprawach rozpatrywanych w postępowaniu uproszczonym o wartości przedmiotu sporu powyżej czterech tysięcy złotych, sąd II instancji nadal ma szersze możliwości uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Wynika z tego, że w odniesieniu do tzw. spraw bagatelnych, nie jest już aktualne założenie, że model apelacji w postępowaniu uproszczonym daje sądowi znacznie większy zakres swobody w wydawaniu orzeczeń kasatoryjnych. Założenie to było podstawą dotychczasowego poglądu o niedopuszczalności zażalenia, a jego zakwestionowanie, przemawia obecnie za tym, że nie jest już ono adekwatne i nie może obowiązywać. SN, podkreślił, że jeżeli poprzednio decydujące znaczenie miał argument o szeroko ujętej kompetencji do uchylenia wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, to w obecnym stanie prawnym należy stwierdzić, że zażalenie jest dopuszczalne w sprawach bagatelnych, a niedopuszczalne w sprawach pozostałych rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych. Takie stanowisko nie jest możliwe do zaakceptowania, z uwagi na to, że zaprzecza prawidłowemu założeniu, że bardziej celowa jest kontrola zażaleniowa orzeczeń kasatoryjnych o większej a nie niższej wartości. Zatem podstawowy argument poglądu o niedopuszczalności zażalenia z art. 3941 § 11 KPC na wyrok kasatoryjny w postępowaniu uproszczonym, jakim był zakres podstaw uprawniających sąd II instancji do wydania orzeczenia kasatoryjnego jest nieaktualny. SN podkreślił, że sprawa toczy się według obecnie obowiązujących przepisów i wskazał argumenty, które również w poprzednim stanie prawnym (wskazującym na niedopuszczalność zażalenia), przemawiały jednak za tezą odwrotną, czyli jego dopuszczalnością. Argumenty te wskazują, że nawet w poprzednim stanie prawnym i zmianą art. 50512 KPC, racje systemowe i funkcjonalne nie powinny przeważać nad jednoznacznym brzemieniem art. 3941 § 11 KPC, który wprost przyznaje stronom możliwość wniesienia określonego środka prawnego. Regulacja ta w postępowaniu uproszczonym ma zastosowanie wprost, a nie odpowiednio. Odnosząc się do podstawowego założenia poprzedniego, dominującego poglądu (nieadekwatność kontroli zażaleniowej) wskazał, że uchylenie wyroku nie jest w postępowaniu uproszczonym zasadą, ale następuje w określonych przypadkach, ujętych szerzej niż w postępowaniu zwykłym (art. 386 § 2, 3 i 4 oraz art. 50512 KPC). Zasadnicze znaczenie ma również fakt, że przyjęcie modelu apelacji ograniczonej samo w sobie nie uzasadnia niedopuszczalności zażalenia. W modelu apelacji w postępowaniu uproszczonym, wobec szerszych i mających oceny charakter przesłanek uchylenia wyroku w art. 50512 § 1 KPC, ma miejsce ograniczenie sfery kontroli SN. W praktyce może oznaczać to to niewielką skutecznością zażaleń. Jednak nie może mieć to przełożenia na wniesienie środka zaskarżenia. Niezastosowanie art. 3941 § 11 KPC w tym postępowaniu winno mieć uzasadnienie jurydyczne a nie opierać się na niecelowości wnoszenia środka zaskarżenia. Za nietrafione SN uznał też zrównanie zakresu kompetencji sądu II instancji w postępowaniu uproszczonym z kompetencjami tego sadu w postępowaniu rejestrowym, bowiem w tym drugim postępowaniu, orzeczenie kasatoryjne jest jedynym dopuszczalnym orzeczeniem. Odnosząc się do meritum sprawy, SN wskazał, że w postępowaniu wywołanym zażaleniem, o którym mowa w art. 3941 § 11 KPC, ocenie podlega jedynie prawidłowość zakwalifikowania przez Sąd II instancji określonej sytuacji procesowej jako odpowiadającej podstawie orzeczenia kasatoryjnego (art. 386 § 2 KPC oraz art. 386 § 4 KPC, także w zw. z art. 50512 § 1 KPC). W konsekwencji poza zakresem oceny SN pozostawało zbadanie, czy powódce przysługiwało dochodzone w sprawie roszczenie. Jedynym elementem poddawanym kontroli było to, czy – wobec dokonanych w sprawie ustaleń i przyjętych ocen prawnych – SR nie rozpoznał istoty sprawy. Komentarz Postanowienie SN jest istotne ponieważ przedstawia i uzasadnia kwestię wniesienia środka zaskarżenia, a zatem realizację jednego z podstawowych praw procesowych jakim jest prawo do sądu. SN przedstawia dotychczasowe stanowiska orzecznicze i dokonuje zmiany dominującego poglądu o niedopuszczalności zażalenia na wyrok kasatoryjny w postępowaniu uproszczonym, opowiadając się za przysługiwaniem stronie tego środka zaskarżenia. Powołuje się na zmianę brzmienia art. 505 12 KPC po 9.11.2019 r., a przede wszystkim wskazuje, że wyniki wykładni funkcjonalnej nie powinny przeważać nad jednoznacznym brzmieniem przepisu w sytuacji rozważania możliwości wniesienia środka zaskarżenia. Postanowienie SN z 12.2.2024 r., III CZ 271/23,
Postanowienie Sądu Najwyższego z 12.2.2024 r. III CZ 271/23 dotyczące zażalenia na wyrok kasatoryjny w postępowaniu uproszczonym wprowadza istotne zmiany w interpretacji dopuszczalności środka zaskarżenia. Decyzja ta stanowi ważny krok dla ochrony praw stron i prawidłowego funkcjonowania systemu sądowego.