Dopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawie o wynagrodzenie za ustanowienie służebności
Sprawa o ustanowienie służebności dotyczy rozstrzygnięcia w sprawie wynagrodzenia, które skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości sporu. Orzecznictwo SN prezentuje rozbieżne poglądy w tym zakresie, lecz Sąd Najwyższy odmówił rozpatrzenia skargi kasacyjnej w sprawie ustanowienia służebności drogi koniecznej. Brak progowej wartości przedmiotu zaskarżenia warunkującej dopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawach z zakresu prawa rzeczowego sprawia, że skarga kasacyjna przysługuje w każdej sprawie tego rodzaju.
Tematyka: skarga kasacyjna, ustanowienie służebności, wynagrodzenie, wartość sporu, orzecznictwo SN, art. 519 1 § 1 KPC, art. 3982 § 1 KPC, art. 145 § 1 KC, postanowienie SN, dopuszczalność skargi kasacyjnej
Sprawa o ustanowienie służebności dotyczy rozstrzygnięcia w sprawie wynagrodzenia, które skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości sporu. Orzecznictwo SN prezentuje rozbieżne poglądy w tym zakresie, lecz Sąd Najwyższy odmówił rozpatrzenia skargi kasacyjnej w sprawie ustanowienia służebności drogi koniecznej. Brak progowej wartości przedmiotu zaskarżenia warunkującej dopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawach z zakresu prawa rzeczowego sprawia, że skarga kasacyjna przysługuje w każdej sprawie tego rodzaju.
Sprawa o ustanowienie służebności jest sprawą z zakresu prawa rzeczowego i również od samego rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu sporu na mocy art. 519 1 § 1 KPC – uznał Sąd Najwyższy. Przedmiot zaskarżenia Z.F. wniósł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego w O., wydanego na skutek apelacji uczestnika A.Ż. od postanowienia Sądu I instancji w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej. Z.F. zaskarżył wyłącznie rozstrzygnięcie o wysokości wynagrodzenia zasądzonego od wnioskodawcy na rzecz uczestników, których nieruchomości obciążone zostały służebnościami. Rozbieżności w orzecznictwie SN W orzecznictwie SN prezentowane są dwa poglądy dotyczące tego, czy gdy w sprawie o ustanowienie służebności przedmiotem zaskarżenia jest jedynie orzeczenie dotyczące wysokości wynagrodzenia związanego z ustanowieniem tego prawa, dopuszczalność skargi kasacyjnej jest uzależniona od wartości przedmiotu sporu. Pierwsze z nich opiera się na założeniu, że sprawa dotyczy roszczenia pieniężnego, które może być dochodzone odrębnie na ogólnych zasadach. Dlatego przyjmuje się, że w takim przypadku o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu sporu związana z wysokością roszczenia pieniężnego, która musi przekraczać wysokość określoną w art. 3982 § 1 zd. 1 KPC (zob. postanowienie SN z 5.7.2023 r., I CSK 6035/22, ; postanowienie SN z 2.7.2019 r., V CSK 56/19, ). Według drugiego stanowiska sprawa dotycząca samego tylko rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności pozostaje sprawą z zakresu prawa rzeczowego co oznacza, że skarga kasacyjna na mocy art. 519 1 § 1 KPC przysługuje w niej niezależnie od wartości przedmiotu sporu (zob. postanowienie SN z 9.7.2021 r., II CSKP 138/21, ; postanowienie SN z 17.2.2021 r., V CNP 19/20, ). Wynagrodzenie za ustanowienie służebności Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że sprawa o ustanowienie służebności drogi koniecznej jest sprawą z zakresu prawa rzeczowego. Zgodnie z art. 145 § 1 KC, jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej. Oznacza to, że w jednym postępowaniu są rozstrzygane dwie powiązane ze sobą kwestie: obciążenia nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym oraz zasądzenia wynagrodzenia, które dla właściciela gruntu stanowi ekwiwalent za dokonywane obciążenie nieruchomości służebnością drogi koniecznej. SN stwierdził, że błędne jest twierdzenie, iż wynagrodzenia za sądowe ustanowienie służebności można dochodzić na drodze procesu. Wynagrodzenie to jest zasądzane jednorazowo i tylko w postępowaniu o ustanowienie służebności. W rezultacie dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej powinna być w tym przypadku odnoszona do sprawy jako całości, bez odrębnego i odmiennego traktowania rozstrzygnięcia o ustanowieniu służebności oraz o zasądzeniu wynagrodzenia. W art. 5191 § 2 KPC, inaczej niż w sprawach procesowych, ustawodawca nie wskazał progowej wartości przedmiotu zaskarżenia warunkującej dopuszczalność skargi. Zatem skarga kasacyjna przysługuje w każdej sprawie z zakresu prawa rzeczowego. Skoro przedmiotem sprawy prowadzonej na podstawie art. 145 KC jest ustanowienie służebności drogi koniecznej za wynagrodzeniem, to w odniesieniu do każdego z tych rozstrzygnięć, jako objętego ramami sprawy z zakresu prawa rzeczowego, istnieje możliwość wniesienia skargi kasacyjnej. SN zaznaczył, że stosowanie w takim przypadku art. 3982 § 1 zd. 1 KPC jest nieuzasadnione, gdyż regulacja ta dotyczy postępowania procesowego, natomiast zasądzenie wynagrodzenia należy do przedmiotu sprawy nieprocesowej o ustanowienie służebności. Jednocześnie art. 3982 § 1 zd. 1 KPC nie może być stosowany odpowiednio na podstawie odesłania z art. 13 § 2 KPC, gdyż przepis szczególny - art. 5191 § 2 KPC - stanowi inaczej. Oczywista zasadność skargi Zgodnie z art. 3989 § 1 KPC SN przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne; istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów; zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Z.F. jako przyczynę kasacyjną wskazał oczywistą zasadność skargi dowodząc, że zasądzenie wynagrodzenia było nieprawidłowe, gdyż skarżący jest osobą ubogą i jego sytuacja nie pozwala na uiszczenie wynagrodzenia. Wskazywał też, że przez kilkadziesiąt lat bez przeszkód korzystał z drogi dojazdowej, która została następnie zagrodzona przez jednego z uczestników postępowania. Skarżący w rzeczywistości nie kwestionuje samej tylko wysokości wynagrodzenia i nie wskazuje z jakich powodów jest ona nieodpowiednia, lecz wyraża niezadowolenie z konieczności uiszczenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności, gdyż jego zdaniem droga konieczna powinna zostać ustanowiona nieodpłatnie. SN wyjaśnił, że oparcie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na przyczynie z art. 3989 § 1 pkt 4 KPC wymaga wykazania niewątpliwej, widocznej od razu sprzeczności przyjętej przez Sąd II instancji wykładni lub zastosowania prawa z brzmieniem przepisów lub powszechnie przyjętymi regułami interpretacji prawa. Wnoszący skargę powinien więc zawrzeć w uzasadnieniu wniosku wywód prawny wyjaśniający, w czym wyraża się ta oczywista zasadność skargi i przedstawić odpowiednie argumenty (zob. postanowienie SN z 5.9.2008 r., I CZ 64/08, ). Przytoczone przez skarżącego okoliczności powinny zatem jednoznacznie wskazywać na to, że w zasadniczym postępowaniu skarga kasacyjna zostanie rozstrzygnięta na korzyść strony, która ją wniosła (zob. postanowienie SN z 10.5.2019 r., I CSK 768/18, ). W ocenie SN w tej sprawie argumentacja skarżącego nie przekonuje o oczywistej zasadności wniesionej skargi kasacyjnej. Z.F. nie wyjaśnił jak brak środków na wykonanie obowiązku zapłaty wynagrodzenia bądź subiektywne postrzeganie zaskarżonego orzeczenia jako nieprawidłowego, przekładają się na naruszenie przez Sąd II instancji art. 145 § 1 KC mające skutkować oczywistą koniecznością uchylenia zaskarżonego orzeczenia. Postanowienie SN z 14.12.2023 r., I CSK 6243/22,
Doprowadzenie skargi kasacyjnej do rozpoznania wymaga wykazania istotnego zagadnienia prawego, potrzeby wykładni przepisów prawa lub nieważności postępowania. W tej konkretnej sprawie argumentacja skarżącego nie przekonuje o oczywistej zasadności wniesionej skargi kasacyjnej, co skutkuje odmową przyjęcia skargi do rozpoznania przez Sąd Najwyższy.