Kwalifikacja spraw dotyczących obowiązku zapobiegania mobbingowi

Dopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli określona sprawa jest sprawą cywilną. Każda sprawa z zakresu prawa pracy, w tym dotycząca obowiązku zapobiegania mobbingowi i roszczeń pracowników wynikających z mobbingu, jako jedna ze spraw cywilnych, podlega rozpoznaniu przez sąd pracy - stwierdził Sąd Najwyższy. Stanowisko SA we Wrocławiu wskazało, że kompetencja do kształtowania stosunków prawnych musi wynikać z bezpośredniego przepisu prawa materialnego, a żaden przepis nie przyznaje sądowi powszechnemu kompetencji do uchylania aktów wewnętrznych pracodawcy o charakterze abstrakcyjnym.

Tematyka: mobbing, roszczenia pracowników, sąd pracy, kompetencja sądów, przepisy prawa pracy, procedury antymobbingowe, związki zawodowe, Państwowa Inspekcja Pracy, droga sądowa

Dopuszczalność drogi sądowej zachodzi, jeżeli określona sprawa jest sprawą cywilną. Każda więc sprawa
z zakresu prawa pracy, w tym dotycząca obowiązku zapobiegania mobbingowi i roszczeń pracowników
wynikających z mobbingu, jako jedna ze spraw cywilnych, podlega rozpoznaniu przez sąd pracy - stwierdził
Sąd Najwyższy.
Stanowisko SA we Wrocławiu
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z 1.7.2021 r., III APz 6/21, w sprawie z powództwa Związku
Zawodowego Pracowników Urzędu Miejskiego W. (dalej: Powód) przeciwko Urzędowi Miejskiemu W. (dalej:
Pozwany) oddalił zażalenie Powoda od postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 30.11.2020 r., VIII P 1/20,
którym odrzucono pozew o uchylenie aktu wewnątrzzakładowego Zarządzenia nr (...) Prezydenta Miasta W.
z 2.10.2017 r. w sprawie „Polityki antymobbingowej w Urzędzie Miejskim W.” (dalej: Zarządzenie), z uwagi na
niedopuszczalność drogi sądowej. SO we Wrocławiu powołał art. 199 § 1 pkt 1 KPC i stwierdził, że kompetencja do
kształtowania stosunków prawnych musi wynikać z bezpośredniego przepisu prawa materialnego, a żaden przepis
nie przyznaje sądowi powszechnemu kompetencji do uchylania aktów wewnętrznych pracodawcy o charakterze
abstrakcyjnym. W zakładzie pracy zobowiązanym do podejmowania działań o charakterze antymobbingowym jest
pracodawca i jego zadaniem jest zapobieganie wystąpieniu przemocy psychicznej w miejscu pracy i pomoc ofierze
przez wyeliminowanie mobbingu występującego w środowisku pracy. Działanie to może polegać na opracowaniu
zasad przeciwdziałania zjawiskom mobbingowym, gdzie jasno i jednoznacznie określone zostaną zasady podległości
służbowej pracowników, ich kompetencje i zakres obowiązków, sposoby podejmowania decyzji oraz rozwiązywania
ewentualnych konfliktów i zasady przepływu informacji (można wykorzystać do tego regulamin pracy lub zakładowy
układ zbiorowy). Sprawa o uchylenie aktu wewnątrzzakładowego nie jest według art. 1 KPC sprawą cywilną i nie
podlega z mocy art. 2 § 1 KPC rozpoznaniu na drodze sądowej. Zarządzenie nie mieści się w pojęciu „aktu
prawnego” z art. 87 Konstytucji RP. Akty prawa wewnętrznego są skierowane do grupy adresatów organizacyjnie
podporządkowanych organowi wydającemu ten akt. Zarządzenie nie jest skierowane do ogółu mieszkańców, nie
tworzy dla nich żadnych reguł postępowania ani nie nakłada na mieszkańców obowiązków. Ma dla nich jedynie
znaczenie informacyjne.
Istota sporu
Spór w sprawie dotyczy kwestii oceny prawidłowości legalności Zarządzenia. Powód stoi na stanowisku, że
Zarządzenie rażąco narusza prawo, gdyż wdrożona przez Pozwanego procedura antymobbingowa stanowi
zaprzeczenie zasady demokratycznego państwa prawa oraz pozbawia pracownika oskarżonego o mobbing
jakichkolwiek praw, przez całkowite pozbawienie go możliwości obrony, a także pozbawia go możliwości
przeprowadzenia wniosków dowodowych, w tym wniosków o przesłuchanie świadków.
Stanowisko SN
SN wskazał na domniemanie właściwości sądów powszechnych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości,
oznaczające, że sądy powszechne są właściwe do rozpoznania każdej sprawy, chyba że ustawa w zakresie
określonej kategorii spraw kompetencję do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przyznaje innym sądom
(art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i art. 177 Konstytucji RP). Z powyższym koreluje art. 2 § 1 i § 3 KPC, zgodnie z którymi
do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów
szczególnych, oraz SN. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne
przekazują je do właściwości innych organów. Zatem dopuszczalność drogi sądowej (rozpoznanie sprawy przez
sąd powszechny) zachodzi, jeżeli określona sprawa jest sprawą cywilną. Każda więc sprawa z zakresu prawa
pracy (jako jedna ze spraw cywilnych) podlega rozpoznaniu przez sąd pracy, chyba że przepis szczególny
przekazuje ją do właściwości innych organów.
SN zauważył, że zgodnie z art. 476 § 1 pkt 1 KPC przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy
o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane. Sprawy z zakresu prawa pracy obejmują prawa i obowiązki stron
stosunku pracy wynikające z KP oraz między innymi z pragmatyk służbowych, a także sprawy związane ze
stosunkiem pracy, a więc dotyczące zdarzeń prawnych, praw i obowiązków nie wynikających bezpośrednio ze
stosunku pracy, jeżeli mają wpływ na prawa i obowiązki stron stosunku pracy lub są pochodnymi tych praw. Pojęcie
„sprawy cywilnej” (art. 1 KPC) jest rozumiane szeroko. Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności
faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia. Jeżeli powód opiera roszczenie na zdarzeniach
prawnych wywołujących skutki w zakresie stosunków prawa pracy, to droga sądowa jest dopuszczalna, choćby
powoływane przez powoda zdarzenia były fikcyjne lub w rzeczywistości nie rodziły skutków prawnych (postanowienie
SN z 4.2.2009 r., II PK 226/08,
).

Sprawy dotyczące obowiązku zapobiegania mobbingowi, roszczeń pracowników wynikających z mobbingu
są sprawami z zakresu pracy, co wynika z art. 943 § 1-5 KP oraz art. 94 pkt 4 i 10 KP. Wprowadzenie właściwych
procedur antymobbingowych u poszczególnych pracodawców nie zostało objęte ustawodawstwem, jednak SN
wskazuje, że pracodawca powinien przeciwdziałać mobbingowi, w szczególności: szkoląc pracowników, informując
o niebezpieczeństwie i konsekwencjach mobbingu, czy stosując procedury, które umożliwią wykrycie i zakończenie
tego zjawiska (wyrok SN z 3.8.2011 r., I PK 35/11,
).
Zgodnie z art. 6 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 854; dalej: ZwZawU)
związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. W art. 23
ZwZawU zostało zawarte uprawnienie do wystąpienia do odpowiedniego organu z żądaniem usunięcia
nieprawidłowości, a w art. 29 ZwZawU prawo do wnioskowania do pracodawcy o przeprowadzenie na jego koszt
odpowiednich badań czynników szkodliwych w razie uzasadnionego podejrzenia, że w zakładzie pracy występuje
zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników. Znaczenie ma art. 26 ZwZawU, w myśl którego do zakresu działania
zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności:
1. zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach
prawa pracy oraz w indywidualnych sprawach osób wykonujących pracę zarobkową w zakresie związanym
z wykonywaniem tej pracy;
2. zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy lub organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych
interesów i praw osób wykonujących pracę zarobkową;
3. sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zatem, sprawy dotyczące stosowania przez pracodawcę właściwych procedur antymobbingowych, również
w aspekcie uprawnień związków zawodowych, jako sprawy z zakresu prawa pracy, objęte są drogą sądową
i kognicją sądu pracy (art. 2 § 1 KPC). Nie można uznać, że sprawa taka należy do kompetencji innego organu lub
podlega rozpoznaniu w trybie postępowania sądowoadministracyjnego.
Na podstawie art. 23 ust. 2 ZwZawU, jeżeli związek zawodowy stwierdzi, że postępowanie pracodawcy prowadzi do
niezgodnego z prawem procedowania skarg związanych z mobbingiem, może wystąpić do właściwej miejscowo
jednostki Państwowej Inspekcji Pracy (dalej: PIP) z żądaniem spowodowania usunięcia stwierdzonej
nieprawidłowości. Stosownie do art. 1 ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz.
97; dalej: PIPU) PIP jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy,
w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności
zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Art. 14 PIPU precyzuje, że PIP przy realizacji zadań współdziała m.in. ze
związkami zawodowymi.
Rozstrzygnięcie SN
Zgodnie z art. 464 § 1 KPC odrzucenie pozwu z zakresu prawa pracy nie może nastąpić z powodu
niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym przypadku sąd
przekaże sprawę temu organowi. Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę.
Z ww. przepisów nie wynika, aby ocena prawidłowości wprowadzonej u pracodawcy procedury antymobbingowej
podlegała rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym lub uzasadniała kognicję sądów administracyjnych.
Sprawa dotycząca właściwej procedury antymobbingowej u konkretnego pracodawcy nie została wyłączona
z drogi sądowej przed sądem powszechnym - sądem pracy. Uzasadniony był zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
art. 199 § 1 KPC. SO we Wrocławiu nie mógł odrzucić powództwa, zaś SA we Wrocławiu nie był uprawniony do
zaakceptowania tego. Mając na uwadze powyższe SN, na mocy art. 398 15 § 1 KPC, uchylił postanowienia sądów obu
instancji i przekazał sprawę do rozpoznania SO we Wrocławiu.

Komentarz
Na tle stanu faktycznego ustalonego w rozpatrywanej sprawie SN wypowiedział się na temat dopuszczalności drogi
sądowej w sprawie dotyczącej obowiązku zapobiegania mobbingowi, a mianowicie w sprawie o uchylenie aktu
wewnątrzzakładowego dotyczącego polityki antymobbingowej. Zdaniem SN z analizy przepisów prawa, a także
dotychczasowego orzecznictwa SN wynika, że sprawa ta należy do kategorii spraw cywilnych i jako taka podlega
rozpatrzeniu w postępowaniu przed sądem powszechnym.

Postanowienie SN z 19.3.2024 r., III PSKP 8/23,

Na podstawie analizy przepisów prawa oraz dotychczasowego orzecznictwa SN wynika, że sprawa dotycząca obowiązku zapobiegania mobbingowi należy do kategorii spraw cywilnych i podlega rozpatrzeniu przed sądem powszechnym. Postanowienie SN z 19.3.2024 r. potwierdza tę interpretację.