Zakaz stosowania klauzuli jurysdykcyjnej
Reguły dotyczące wyznaczania sądu właściwego uregulowane w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) mają pierwszeństwo przed odpowiednimi regulacjami zawartymi w rozporządzeniu 1215/2012/UE (Bruksela I bis). Sprawa dotyczyła sporu o kradzież ładunku podczas przewozu z Niderlandów na Litwę. Ubezpieczyciel domagał się odszkodowania od przewoźnika na Litwie, powołując się na umowę dotyczącą jurysdykcji, jednak wcześniej przewoźnik wszczął postępowanie w Niderlandach. Sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 31 Konwencji CMR ma zastosowanie w przypadkach objętych zakresem CMR i rozporządzenia 1215/2012/UE, oraz wykładni pojęcia 'porządek publiczny' przywołanego w rozporządzeniu.
Tematyka: jurysdykcja, Konwencja CMR, rozporządzenie 1215/2012/UE, spór międzynarodowy, porządek publiczny
Reguły dotyczące wyznaczania sądu właściwego uregulowane w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) mają pierwszeństwo przed odpowiednimi regulacjami zawartymi w rozporządzeniu 1215/2012/UE (Bruksela I bis). Sprawa dotyczyła sporu o kradzież ładunku podczas przewozu z Niderlandów na Litwę. Ubezpieczyciel domagał się odszkodowania od przewoźnika na Litwie, powołując się na umowę dotyczącą jurysdykcji, jednak wcześniej przewoźnik wszczął postępowanie w Niderlandach. Sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 31 Konwencji CMR ma zastosowanie w przypadkach objętych zakresem CMR i rozporządzenia 1215/2012/UE, oraz wykładni pojęcia 'porządek publiczny' przywołanego w rozporządzeniu.
Reguły dotyczące wyznaczania sądu właściwego uregulowane w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) mają pierwszeństwo przed odpowiednimi regulacjami zawartymi w rozporządzeniu 1215/2012/UE (Bruksela I bis). Tym samym w przypadkach, w których spór objęty jest zakresem obu tych aktów prawnych, nie podlega on uzgodnionej wcześniej przez strony umowy zawartej w niej klauzuli jurysdykcyjnej, ale odpowiednim postanowieniom CMR. Stan faktyczny Spór powstał w wyniku kradzieży ładunku podczas przewozu z Niderlandów na Litwę. Ubezpieczyciel domagał się odszkodowania od przewoźnika – na Litwie, powołując się na umowę dotyczącą jurysdykcji zawartą w umowie przewozu. Jednakże, zanim do tego doszło, przewoźnik wszczął już wcześniej w Niderlandach postępowanie sądowe w celu stwierdzenia, że jego odpowiedzialność w tym konkretnym kontekście była ograniczona. Przed uwzględnieniem tego roszczenia niderlandzki sąd potwierdził swoją jurysdykcję, powołując się na jedną z zasad ustalania jurysdykcji zawartych w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów z 19.5.1956 r. (dalej: Konwencja CMR), pomimo umowy dotyczącej jurysdykcji. W następstwie uznania tego wyroku przez litewskie sądy, ubezpieczyciel wniósł skargę kasacyjną do litewskiego Sądu Najwyższego (sąd odsyłający). Twierdzi on, że uznanie orzeczenia niderlandzkiego sądu jest sprzeczne z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 351, s. 1), ponieważ to rozporządzenie przewiduje, co do zasady, wyłączność jurysdykcji wynikającej z umowy. Sąd odsyłający dąży do ustalenia, po pierwsze, czy art. 31 Konwencji CMR ma zastosowanie także w przypadkach, w których spór objęty zakresem Konwencji CMR i rozporządzenia 1215/2012/UE podlega umowie jurysdykcyjnej; po drugie, czy art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE można interpretować szerzej, jako odnoszący się nie tylko do sekcji 6, lecz także do sekcji 7 rozdziału II owego rozporządzenia oraz po trzecie, wykładni pojęcia „porządek publiczny” przywołanej w tym rozporządzeniu. Stanowisko TS Stosowanie CMR Zgodnie z art. 71 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012/UE nie narusza ono konwencji, których państwa członkowskie są stronami i które w sprawach szczególnych regulują jurysdykcję, uznawanie lub wykonywanie orzeczeń. Ponadto art. 71 ust. 2 rozporządzenia 1215/2012/UE wskazuje, że jeżeli zarówno państwo członkowskie pochodzenia, jak i wezwane państwo członkowskie są stronami konwencji dotyczącej spraw szczególnych, która reguluje warunki uznawania i wykonywania orzeczeń, wówczas obowiązują te warunki. Tym samym na wypadek kolizji norm prawodawca Unii przewidział stosowanie tych konwencji. Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konwencji CMR, jeżeli wyrok wydany przez sąd umawiającego się państwa stał się wykonalny w tym państwie, staje się on również wykonalny w każdym z pozostałych umawiających się państw, natychmiast po dopełnieniu formalności wymaganych w tym celu w danym państwie, przy czym te formalności nie mogą obejmować rewizji sprawy. Jednakże zdaniem TS, po pierwsze, zakładając, że art. 31 ust. 3 Konwencji CMR, który dotyczy wykonalności, można również potraktować jako zasadę uznawania, którą należy stosować na podstawie art. 71 ust. 1 i 2 rozporządzenia 1215/2012/UE. Odmowa uznania orzeczenia Z treści art. 45 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 1215/2012/UE wynika, że na wniosek każdej zainteresowanej strony odmawia się uznania orzeczenia, jeżeli to uznanie jest oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym wezwanego państwa członkowskiego. W art. 45 ust. 3 zdanie drugie rozporządzenia 1215/2012/UE uściślono, że kryterium porządku publicznego, o którym mowa w tym przepisie nie może być stosowane do przepisów dotyczących jurysdykcji. Z art. 45 ust. 1 lit. a) w zw. z art. 45 ust. 3 zd. 2 rozporządzenia 1215/2012/UE wynika zatem, że art. 45 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 1215/2012/UE nie zezwala sądowi państwa członkowskiego na odmowę uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego ze względu na to, że ten ostatni sąd stwierdził swoją jurysdykcję, pomimo istnienia klauzuli jurysdykcyjnej na rzecz sądów państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym sąd ten ma siedzibę. Przepis art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE przewiduje, że na wniosek każdej zainteresowanej strony odmawia się uznania orzeczenia, jeżeli to orzeczenie narusza sekcję 6 rozdziału II tego rozporządzenia, dotyczącą jurysdykcji wyłącznej. Sąd odsyłający rozważał, czy nie należy interpretować szerzej tego przepisu, a w konsekwencji odmówić uznania orzeczenia również wtedy, gdy narusza ono przepisy sekcji 7 rozdziału II tego rozporządzenia, w tym art. 25 rozporządzenia 1215/2012/UE, dotyczącego prorogacji jurysdykcji na podstawie klauzuli jurysdykcyjnej. Trybunał stwierdził, że jasna i jednoznaczna treść art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE pozwala stwierdzić, że taka szeroka wykładnia tego przepisu jest wykluczona, gdyż w przeciwnym razie doszłoby do jego wykładni contra legem. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS wykładnia unijnego przepisu nie może skutkować pozbawieniem wszelkiej skuteczności jasnego i precyzyjnego brzmienia tego przepisu. W związku z tym jeżeli znaczenie unijnego przepisu wynika jednoznacznie z samej jego treści, Trybunał nie może odejść od tej wykładni (wyrok TS z 23.11.2023 r., Ministarstvo financija, C-682/22, , pkt 31). Trybunał podkreślił, że wykładnia językowa art. 45 ust. 1 lit. a) i art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE dokonywana w ten sposób, że te przepisy nie pozwalają sądowi państwa członkowskiego na odmowę uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego ze względu na to, że ten sąd stwierdził swoją jurysdykcję z naruszeniem umowy jurysdykcyjnej, znajduje potwierdzenie w kontekście, w jaki wpisują się owe przepisy oraz w celach realizowanych przez to rozporządzenie. W niniejszej sprawie sąd odsyłający zauważa, po pierwsze, że rozporządzenie 1215/2012/UE ma na celu, jak wynika z jego motywu 22, wzmocnienie skuteczności umów dotyczących właściwości sądu. Po drugie, sąd odsyłający wskazuje, że naruszenie klauzuli jurysdykcyjnej może skutkować zastosowaniem prawa innego niż to, które byłoby stosowane, gdyby ta umowa była przestrzegana. W niniejszej sprawie okoliczność, że niderlandzki sąd stwierdził swoją jurysdykcję do orzekania, skutkowała tym, że to powództwo zostało rozstrzygnięte zgodnie z niderlandzkim prawem. W rezultacie wynik postępowania był dla ubezpieczyciela jako pozwanego mniej korzystny, niż gdyby powództwo zostało rozstrzygnięte zgodnie z litewskim prawem, tzn. zgodnie z prawem państwa, którego sądy zostały wyznaczone jako mające jurysdykcję w klauzuli jurysdykcyjnej zawartej w rozpatrywanej umowie przewozu międzynarodowego. Jednakże TS wskazał, że w systemie ustanowionym przez rozporządzenie 1215/2012/UE wzajemne uznawanie stanowi zasadę, podczas gdy art. 45 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012/UE wymienia w sposób wyczerpujący podstawy odmowy uznania orzeczenia. Tymczasem należy stwierdzić, że prawodawca Unii nie wymienił naruszenia przepisów sekcji 7 rozdziału II rozporządzenia 1215/2012/UE, o umowie dotyczącej jurysdykcji, wśród podstaw odmowy uznania orzeczenia. Tym samym ochrona umów jurysdykcyjnych, o której mowa w tym rozporządzeniu, nie skutkuje tym, że ich naruszenie stanowi jako takie podstawę odmowy uznania. Ponadto, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 117 opinii, w odniesieniu do konkretnych konsekwencji uznania orzeczenia niderlandzki sądu, nic w aktach sprawy nie pozwala stwierdzić, że uznanie to naruszałoby w sposób niedopuszczalny litewski porządek prawny, ponieważ naruszałoby jedną z zasad podstawowych. Trybunał orzekł, że art. 45 ust. 1 lit. a) i art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie zezwala on sądowi państwa członkowskiego na odmowę uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego ze względu na to, że ten ostatni sąd stwierdził swoją jurysdykcję do rozpoznania powództwa wytoczonego na podstawie umowy przewozu międzynarodowego z naruszeniem zawartej w tej umowie klauzuli dotyczącej jurysdykcji w rozumieniu art. 25 rozporządzenia 1215/2012/UE. Komentarz Niniejszy wyrok TS dotyczący określania jurysdykcji międzynarodowej może budzić kontrowersje, zwłaszcza w świetle stanowiska przyjętego już w wyroku TS z 4.5.2010 r., C-533/08, TNT Express Nederland, . W prezentowanym wyroku TS, powołując się na art. 71 rozporządzenia 1215/2012/UE uznał, że w tym zakresie postanowienia Konwencji CMR mają pierwszeństwo przed rozporządzeniem 1215/2012/UE. Następnie TS dokonał szczegółowej analizy przesłanek odmowy uznania orzeczenia uregulowanych w art. 45 ust. 1 lit. a) i art. 45 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) rozporządzenia 1215/2012/UE. Trybunał, powołując się zwłaszcza na wykładnię językową, systemową i celowościową, zanegował szerszą wykładnię przepisów rozporządzenia 1215/2012/UE, która pozwoliłaby – zasadniczo – zabezpieczyć intencje stron udokumentowane w spornej umowie dotyczącej jurysdykcji. W konsekwencji Trybunał przyjął w niniejszym wyroku, że takie pierwszeństwo Konwencji CMR, umożliwia zignorowanie umowy dotyczącej jurysdykcji w świetle wzmocnionej ochrony przyznanej tym umowom w rozporządzeniu 1215/2012/UE. Powyższy wyrok ma zastosowanie również do polskich przedsiębiorców. Wyrok TS z 7.3.2024 r., Endemol Shine Finland, C-740/22,
Wyrok TS z 7.3.2024 r. dotyczący określania jurysdykcji międzynarodowej może budzić kontrowersje. Trybunał uznał, że postanowienia Konwencji CMR mają pierwszeństwo przed rozporządzeniem 1215/2012/UE. Decyzja TS zanegowała szerszą wykładnię przepisów, co doprowadziło do zignorowania umowy dotyczącej jurysdykcji w świetle ochrony przewidzianej w rozporządzeniu 1215/2012/UE. Wyrok ma zastosowanie również do polskich przedsiębiorców.