Wznowienie postępowania cywilnego
Wyrok prejudycjalny TSUE, odmiennie niż wyrok polskiego Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego. TSUE orzekł, że sąd ma obowiązek zapewnić konsumentowi skuteczny środek prawnego w przypadku abuzywności umowy konsumenckiej pominiętej w orzeczeniu zaocznym. Sprawa dotyczy umowy pożyczki między FY a PCP oraz braku badania nieuczciwych warunków umownych. FY złożyła skargę o wznowienie postępowania, argumentując błędną wykładnię dyrektywy UE. TS wskazał, że sąd krajowy ma obowiązek ocenić zgodność prawa krajowego z unijnym, a wyroki TSUE w trybie prejudycjalnym służą jedynie interpretacji prawa UE.
Tematyka: TSUE, wyrok prejudycjalny, wznowienie postępowania cywilnego, umowa konsumencka, abuzywność umowy, skarga o wznowienie, dyrektywa UE, zgodność prawa krajowego z unijnym, ochrona konsumentów, wykładnia prawa, skuteczne środki prawne, Trybunał Sprawiedliwości UE, prawo Unii Europejskiej
Wyrok prejudycjalny TSUE, odmiennie niż wyrok polskiego Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego. TSUE orzekł, że sąd ma obowiązek zapewnić konsumentowi skuteczny środek prawnego w przypadku abuzywności umowy konsumenckiej pominiętej w orzeczeniu zaocznym. Sprawa dotyczy umowy pożyczki między FY a PCP oraz braku badania nieuczciwych warunków umownych. FY złożyła skargę o wznowienie postępowania, argumentując błędną wykładnię dyrektywy UE. TS wskazał, że sąd krajowy ma obowiązek ocenić zgodność prawa krajowego z unijnym, a wyroki TSUE w trybie prejudycjalnym służą jedynie interpretacji prawa UE.
Wyrok prejudycjalny TSUE, odmiennie niż wyrok polskiego Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego. TSUE orzekł, że jeżeli w trakcie postępowania sąd nie badał abuzywności umowy konsumenckiej i został wydany prawomocny wyrok, to na sądzie ciąży obowiązek zapewnienia konsumentowi skutecznego środka prawnego i takie badanie powinno być dokonane np. na etapie postępowania egzekucyjnego. Stan faktyczny FY (konsumentka) zawarła z Profi Credit Polska S.A. (dalej: PCP) umowę pożyczki. Przy zawarciu tej umowy FY wystawiła weksel in blanco. W związku z zaległościami w spłacie PCP wystąpił z powództwem o zapłatę. Do pozwu dołączono jedynie weksel i wypowiedzenie umowy pożyczki. Sąd wydał wyrok zaoczny, który opatrzył rygorem natychmiastowej wykonalności, zasądzając od FY na rzecz PCP wnioskowaną kwotę. Wyrok ten został wydany wyłącznie na podstawie ww. weksla i twierdzeń zawartych w pozwie PCP. FY nie wniosła sprzeciwu od wyroku zaocznego, który uprawomocnił się po upływie 2 tygodni. Po roku FY złożyła do sądu skargę o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem zaocznym. FY oparła to żądanie na art. 401 pkt 2 KPC, uznając, że sąd dokonał błędnej wykładni dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), uwzględniając żądania PCP na podstawie weksla, który wystawił, bez zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy pożyczki, którą zawarła z PCP, w szczególności w odniesieniu do pozaodsetkowych kosztów kredytu. W tym względzie FY powołała się w szczególności na wyrok z 13.9.2018 r., Profi Credit Polska, C-176/17, . Stanowisko TS Skutki wyroków Z orzecznictwa TS wynika, że prawo Unii nie zobowiązuje sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych reguł proceduralnych nadających powagę rzeczy osądzonej danemu orzeczeniu, nawet jeśli umożliwiłoby to konwalidację sytuacji w porządku krajowym, która jest niezgodna z prawem UE (wyrok TS z 6.10.2015 r., Târşia, C- 69/14, , pkt 29). W ocenie TS jego wyroki wydane w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni różnią się od orzeczeń polskiego TK dotyczących zgodności polskiego przepisu z Konstytucją. Trybunał w ramach postępowania prejudycjalnego dokonuje wiążącej wykładni prawa Unii, o tyle konsekwencje wynikające z tej wykładni dla konkretnego przypadku wchodzą w zakres odpowiedzialności sądów krajowych. Zatem do TS nie należy orzekanie w przedmiocie zgodności przepisu krajowego z prawem UE. Dokonanie takiej oceny w świetle wskazówek interpretacyjnych przedstawionych przez Trybunał należy do sądu krajowego (wyrok TS z 20.4.2021 r., Repubblika, C-896/19, , pkt 30). Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 3 TUE i zasadę równoważności należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy nadzwyczajny środek zaskarżenia ustanowiony mocą krajowego przepisu proceduralnego pozwala podmiotowi prawa na złożenie skargi o wznowienie postępowania – które doprowadziło do wydania prawomocnego orzeczenia, z powołaniem się na późniejsze orzeczenie sądu konstytucyjnego danego państwa członkowskiego stwierdzające niezgodność przepisu prawa krajowego z konstytucją lub z inną normą wyższego rzędu, czy też określonej wykładni takiego przepisu, na podstawie której orzeczenie to zostało wydane – nie wymagają one, aby ten środek zaskarżenia był dostępny również z powodu powołania się na wyrok wydany w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni. O ile konkretne skutki takiego orzeczenia sądu konstytucyjnego w odniesieniu do przepisu prawa krajowego lub wykładni takiego przepisu, na której opiera się ten prawomocny wyrok, wynikają bezpośrednio z tego orzeczenia. Wykładnia Trybunał stwierdził, że do sądu odsyłającego należy ocena, czy możliwa jest wykładnia zgodna art. 401 pkt 2 KPC z prawem UE. Co do polskiego orzecznictwa dotyczącego podstawy wznowienia danego postępowania, zgodnie z którym okoliczność, że strona została pozbawiona możliwości działania z powodu naruszenia prawa w rozumieniu art. 401 pkt 2 KPC, dotyczy jedynie naruszeń przepisów proceduralnych. Zdaniem TS, wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego obejmuje w szczególności obowiązek zmiany utrwalonego orzecznictwa przez sądy krajowe, jeżeli opiera się ono na wykładni prawa krajowego, której nie można pogodzić z celami dyrektywy. Trybunał wskazał, że zasady proceduralne dotyczące wniesienia sprzeciwu, którego przedmiotem mógł być wyrok zaoczny w niniejszej sprawie, wykazują duże podobieństwo do zasad proceduralnych badanych w pkt 64–68 (wyrok C-176/17). Co do tych zasad TS orzekł w pkt. 70 tego wyroku, że mają one taki charakter, iż mogą powodować znaczne ryzyko, że zainteresowani konsumenci nie zgłoszą sprzeciwu. Odnosząc się do zasady skuteczności, TS podkreślił, że gdyby sąd odsyłający uznał, że polskie przepisy regulujące wykonywanie prawa do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, jakie konsumenci wywodzą z dyrektywy 93/13/EWG, to oznacza, że są one zgodne z prawem konsumentów do skutecznego środka prawnego. W konsekwencji, gdyby sąd odsyłający uznał, że rozpatrywana sytuacja nie może być objęta zakresem zastosowania podstawy z art. 401 pkt 2 KPC, dotyczącej niezgodnego z prawem pozbawienia strony możliwości działania z powodu naruszenia prawa, należałoby uznać, że konsument taki jak FY powinien dysponować innym środkiem prawnym, aby można było uznać, że zapewniono mu skuteczną ochronę przewidzianą w dyrektywie 93/13/EWG. Zdaniem TS powaga rzeczy osądzonej wyroku zaocznego, wydanego bez zbadania ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy, nie może temu stać na przeszkodzie. Trybunał orzekł, że zasadę wykładni zgodnej prawa krajowego należy interpretować w ten sposób, iż do sądu krajowego należy ocena, czy przepis prawa krajowego ustanawiający nadzwyczajny środek zaskarżenia, umożliwiający stronie złożenie skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem, jeżeli ta strona została pozbawiona możliwości działania ze względu na naruszenie prawa, może być przedmiotem rozszerzającej wykładni. A mianowicie polegającej na włączeniu do jego zakresu stosowania sytuacji, w której sąd, uwzględniający w drodze wydanego zaocznie prawomocnego orzeczenia żądanie przedsiębiorcy na podstawie umowy zawartej z konsumentem, nie zbadał z urzędu tej umowy pod kątem istnienia ewentualnych nieuczciwych warunków umownych, naruszając swoje obowiązki wynikające z dyrektywy 93/13/EWG, i w której okazałoby się, że zasady proceduralne dotyczące wykonywania przez tego konsumenta przysługującego mu prawa do wniesienia sprzeciwu od tego wyroku zaocznego mogą spowodować wysokie ryzyko zrzeczenia się przez tego konsumenta tego prawa i w konsekwencji nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, które wywodzi z tej dyrektywy. Jeżeli przyjęcie takiej rozszerzającej wykładni nie jest możliwe ze względu na ograniczenia, jakie stanowią ogólne zasady prawa i brak możliwości dokonania wykładni contra legem, to zgodnie z zasadą skuteczności poszanowanie tych praw powinno zostać zapewnione w ramach postępowania egzekucyjnego w przedmiocie wykonania wyroku zaocznego lub późniejszego odrębnego postępowania. Komentarz W niniejszym wyroku TS (wielka izba), rozpatrując wniosek prejudycjalny warszawskiego Sądu Okręgowego, odniósł się do znaczenia zasady powagi rzeczy osądzonej w kontekście stosowania wznowienia postępowania w przypadku braku badania abuzywności umowy konsumenckiej przez sąd. Bezsporne jest, że w polskim prawie nie ma przepisu przewidującego, że wyrok TS stanowi podstawę do wznowienia postępowania, ponadto prawo Unii nie nakłada na sądy krajowe obowiązku wznowienia postępowania, w wyniku którego wydano prawomocne orzeczenie, w celu uwzględnienia prejudycjalnego wyroku Trybunału. W niniejszym wyroku TS trafnie uznał, że nie można stwierdzić równoważności pomiędzy orzeczeniem prejudycjalnym TS a wyrokiem TK dotyczącym zgodności z Konstytucją RP lub inną normą wyższego rzędu. Odmienna jest bowiem rola tych orzeczeń. Wydane przez TS w trybie prejudycjalnym wyroki w przedmiocie wykładni mają na celu jedynie dostarczenie wskazówek co do interpretacji unijnych przepisów, a nie orzeczenia zgodności przepisu krajowego z prawem Unii. Tym samym polski sąd nie może powołać się na uregulowane w art. 4011 KPC prawo do zaskarżenia prawomocnego wyroku, w przypadku wydanego na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47) orzeczenia TS, takiego jak w niniejszej sprawie (wyrok z 13.9.2018 r., C-176/17, ). W prezentowanym wyroku Trybunał wyjaśnił również, bardzo szczegółowo, na jakich zasadach sądy krajowe powinny dokonywać wykładni zgodnej prawa krajowego z prawem UE, jeśli w trakcie postępowania sąd nie badał z urzędu spornej umowy z konsumentem pod kątem istnienia ewentualnych niedozwolonych postanowień umownych (art. 3851 § 1 KC). W szczególności TS podkreślił, że sąd nie może twierdzić, iż nie dokona wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z prawem Unii jedynie ze względu na utrwalone stanowisko w krajowym orzecznictwie, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie co do art. 401 pkt 2 KPC. Z analizowanego wyroku wynika, że stosując wykładnię zgodną polski sąd powinien zapewnić konsumentowi prawo do skutecznego środka prawnego, którym jednak nie musi być wznowienie postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 KPC. Wyrok TS z 9.4.2024 r., Profi Credit Polska, C-582/21,
Wyrok TSUE dotyczący wznowienia postępowania cywilnego wskazuje na konieczność zapewnienia konsumentom skutecznych środków prawnych w przypadku abuzywnych umów. TS podkreślił, że orzeczenia TSUE a polskiego TK mają inną rolę i zasady interpretacji. Sądy krajowe powinny dokonywać zgodnej wykładni prawa krajowego z unijnym, zapewniając konsumentom skuteczne środki ochrony. Wyrok TS z 2024 r. Profi Credit Polska, C-582/21, stanowi istotne rozstrzygnięcie w tej kwestii.