Ponowna kontrola z urzędu abuzywności
W ustawodawstwie krajowym państwa członkowskiego można wyłączyć, ze względu na prekluzję, możliwość kolejnego badania niedozwolonego charakteru postanowienia umowy kredytu. Sąd odsyłający rozważał czy przy założeniu, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu w postępowaniu nakazowym była niepełna, może on przeprowadzić dodatkową kontrolę. Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które ze względu na prekluzję nie pozwala sądowi na skontrolowanie z urzędu ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu.
Tematyka: prekluzja, kontrola z urzędu, umowa kredytu, TSUE, nieuczciwe warunki umowne, dyrektywa 93/13/EWG, postępowanie nakazowe, skuteczność, Investcapital
W ustawodawstwie krajowym państwa członkowskiego można wyłączyć, ze względu na prekluzję, możliwość kolejnego badania niedozwolonego charakteru postanowienia umowy kredytu. Sąd odsyłający rozważał czy przy założeniu, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu w postępowaniu nakazowym była niepełna, może on przeprowadzić dodatkową kontrolę. Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które ze względu na prekluzję nie pozwala sądowi na skontrolowanie z urzędu ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu.
W ustawodawstwie krajowym państwa członkowskiego można wyłączyć, ze względu na prekluzję, możliwość kolejnego badania niedozwolonego charakteru postanowienia umowy kredytu. Jednakże pod warunkiem, że takie badanie miało miejsce na wcześniejszym etapie postępowania zgodnie z warunkami sformułowanymi w orzecznictwie TSUE. Stan faktyczny Hiszpański spór pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem dotyczył wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego. Sąd nie stwierdził istnienia nieuczciwych warunków umownych i orzeczeniem z 2019 r. postępowanie w sprawie wydania nakazu zapłaty zostało zakończone. Wówczas ten przedsiębiorca złożył wniosek o wszczęcie egzekucji w oparciu o to orzeczenie, uznane za tytuł egzekucyjny. Sąd uznał, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, która miała miejsce w toku postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty, została przeprowadzona bez posiadania wszystkich niezbędnych w tym celu informacji. Sąd odsyłający rozważał czy przy założeniu, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), w postępowaniu nakazowym była niepełna, może on przeprowadzić dodatkową kontrolę, jeżeli uzna, że istnieją nieuczciwe warunki niewykryte w toku wcześniejszego postępowania. Stanowisko TS Prekluzja Trybunał stwierdził, że jeżeli kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych jest przewidziana wyłącznie w ramach postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty, a nie przy egzekucji nakazu wydanego w wyniku tego postępowania, nie stanowi sama w sobie naruszenia zasady skuteczności. Przestrzeganie tej zasady jest bowiem zapewnione, gdy krajowe prawo procesowe przewiduje w ramach postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty, względnie w ramach postępowania egzekucyjnego w przedmiocie nakazu zapłaty, kontrolę z urzędu potencjalnie nieuczciwych warunków umowy, której dotyczą te postępowania (wyrok TS z 18.2.2016 r., Finanmadrid EFC, C-49/14, , pkt 46). Trybunał orzekł już w kontekście postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, w którym sąd był zobowiązany zbadać z urzędu potencjalnie nieuczciwy charakter warunków umownych w chwili wszczęcia tego postępowania, przy czym ta kontrola nie mogła zostać przeprowadzona na kolejnych etapach tego postępowania. W ocenie TS ochrona zapewniona przez dyrektywę 93/13/EWG jest zagwarantowana tylko wtedy, gdy sąd krajowy wyraźnie wskaże, w orzeczeniu zezwalającym na egzekucję wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, że przeprowadził z urzędu badanie nieuczciwego charakteru warunków tytułu stanowiącego podstawę postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Ponadto, że to badanie, uzasadnione choćby zwięźle, nie wykazało istnienia żadnego nieuczciwego warunku i że w sytuacji braku sprzeciwu w terminie określonym w prawie krajowym, konsument nie będzie mógł podnieść potencjalnie nieuczciwego charakteru tych warunków (wyrok TS z 17.5.2022 r., Ibercaja Banco, C-600/19, , pkt 51). Z utrwalonego orzecznictwa TS wynika również, że w sytuacji gdy w ramach wcześniejszego badania umowy, która doprowadziła do wydania orzeczenia korzystającego z powagi rzeczy osądzonej, sąd krajowy ograniczył się do zbadania z urzędu w świetle dyrektywy 93/13/EWG tylko jednego, względnie kilku warunków umowy, ta dyrektywa nakłada na sąd krajowy, do którego zgodnie z prawem zwrócono się w ramach późniejszego postępowania, obowiązek dokonania na wniosek strony lub z urzędu oceny nieuczciwego charakteru innych warunków tej umowy (wyrok TS z 26.1.2017 r., Banco Primus, C-421/14, , pkt 52). Trybunał orzekł już, że uzasadnienie spoczywające na sądzie, który przeprowadził badanie nieuczciwego charakteru warunków umownych powinno umożliwić sądowi rozpoznającemu na dalszym etapie środek zaskarżenia zidentyfikowanie, po pierwsze, warunków lub części warunków, które zostały zbadane w świetle dyrektywy 93/13/EWG w ramach pierwszego postępowania, a po drugie, powodów, choćby zwięźle przedstawionych, dla których sąd rozpoznający sprawę w ramach tego pierwszego postępowania uznał, że te warunki lub części warunków były pozbawione nieuczciwego charakteru (postanowienie TS z 18.12.2023 r., Eurobank Bulgaria, C‑ 231/23, EU:C:2023:1008, pkt 34). W niniejszej sprawie, w ramach postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty, sąd zbadał z urzędu, na podstawie ustawowego obowiązku, warunki umowy kredytu, a powziąwszy wątpliwości co do ewentualnego nieuczciwego charakteru tych warunków, wezwał strony do przedstawienia uwag w tym względzie. Konsument nie odpowiedział na to wezwanie. W konsekwencji TS uznał – z zastrzeżeniem, po pierwsze, że konsument wiedział o istnieniu kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy przeprowadzonej z urzędu w ramach postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty oraz o konsekwencjach wynikających z jego bierności, a po drugie, że nakaz wydany przez sąd w wyniku tej kontroli jest wystarczająco uzasadniony – kontrola dokonywana przez niego w ramach tego postępowania wydaje się spełniać wymóg skuteczności w świetle art. 7 dyrektywy 93/13/EWG. Trybunał wskazał, że zbadanie powyższego należy jednak do sądu odsyłającego. Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG rozpatrywany w świetle zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które ze względu na prekluzję nie pozwala sądowi, przed którym toczy się postępowanie egzekucyjne w przedmiocie nakazu zapłaty, na skontrolowanie z urzędu lub na żądanie konsumenta ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowie kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem. Pod warunkiem, że taka kontrola została już przeprowadzona przez sąd na etapie postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty i z zastrzeżeniem, iż ten sąd wskazał w swoim orzeczeniu warunki będące przedmiotem tej kontroli oraz przedstawił, nawet zwięźle, powody, dla których warunki te były pozbawione nieuczciwego charakteru, i określił, że w sytuacji braku skorzystania w wyznaczonym terminie z przewidzianych w prawie krajowym środków zaskarżenia tego orzeczenia konsument nie będzie mógł ze względu na prekluzję podnieść ewentualnego nieuczciwego charakteru tych warunków. Kompetencje sądu Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS nierówność między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać zrównoważona jedynie poprzez pozytywną interwencję podmiotu niebędącego stroną umowy (wyrok TS z 11.3.2020 r., Lintner, C-511/17, , pkt 25). Jeżeli sąd odsyłający uzna, że w przypadku braku skutecznej kontroli przeprowadzonej na etapie postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty do niego należy dokonanie kontroli ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowie kredytu, TS wskazał, iż powinien on skorzystać z możliwości zarządzenia z urzędu niezbędnych w tym celu środków dowodowych (wyrok TS z 22.9.2022 r., Vicente, C-335/21, , pkt 73). Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG rozpatrywany w świetle zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które nie zezwala sądowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne w przedmiocie nakazu zapłaty na zarządzenie z urzędu środków dowodowych w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do kontroli ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowie kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli kontrola przeprowadzona przez właściwy sąd na etapie postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty nie spełnia wymogów zasady skuteczności w odniesieniu do tej dyrektywy. Komentarz Niniejszy wyrok odnosi się do szczegółowych uregulowań w hiszpańskim ustawodawstwie. Niemniej jednak może on stanowić ważną wskazówkę interpretacyjną dla polskich sądów rozważających kontrolę z urzędu niedozwolonego charakteru postanowienia umownego (art. 385 1 § 1 KC) na różnych etapach postępowania, zgodnie z polskimi przepisami proceduralnymi. W prezentowanym wyroku TS wyjaśnił, w jakiej sytuacji sąd krajowy może uznać, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych znajdujących się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą dokonana przez inny sąd jest zgodna z zasadą skuteczności w świetle dyrektywy 93/13/EWG. A mianowicie powinna ona spełniać dwa kryteria: 1) konsument zostaje poinformowany o istnieniu tej kontroli i konsekwencjach, jakie jego bierność pociąga za sobą w zakresie prekluzji prawa do powołania się na potencjalnie nieuczciwy charakter warunków umownych oraz 2) orzeczenie wydane w wyniku tej kontroli jest uzasadnione w sposób wystarczający, aby umożliwić zidentyfikowanie badanych przy tej okazji warunków oraz powodów, nawet zwięźle przedstawionych, dla których sąd uznał, że warunki te są pozbawione nieuczciwego charakteru. Trybunał uznał, że orzeczenie sądowe spełniające te wymogi może uniemożliwiać przeprowadzenie ponownej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych w ramach późniejszego postępowania. Wyrok TS z 29.2.2024 r., Investcapital, C-724/22,
Wyrok TS z 29.2.2024 r. dotyczy kontroli z urzędu abuzywności postanowień umownych między konsumentem a przedsiębiorcą. Trybunał wskazał, że kontrola potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych musi być uzasadniona i konsument musi być poinformowany o jej istnieniu oraz konsekwencjach bierności. Orzeczenie spełniające te kryteria może uniemożliwiać ponowną kontrolę w przyszłym procesie.