Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej

Osoba prawna może domagać się zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych na podstawie art. 448 § 1 KC. W przypadku sporu, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Stan faktyczny obejmuje spór między N. sp. z o.o. a M.K. dotyczący negatywnej opinii w Internecie i żądania zadośćuczynienia. Pytanie prawne dotyczyło możliwości żądania zadośćuczynienia przez osobę prawną na podstawie art. 448 KC. SN wskazał, że art. 448 KC może być stosowany także do osób prawnych w przypadku naruszenia ich dóbr osobistych.

Tematyka: zadośćuczynienie, dobra osobiste, osoba prawna, KC, Sąd Najwyższy, ochrona dóbr osobistych, zmiana stanu prawnego

Osoba prawna może domagać się od podmiotu, który naruszył jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 § 1 KC w zw. z art. 43 KC – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
„N.” sp. z o.o. wniosła pozew przeciwko M.K. o ochronę dóbr osobistych w związku z zamieszczoną przez
pozwanego w Internecie negatywną opinią o prowadzonej przez powódkę działalności w zakresie sprzedaży pomp
ciepła oraz jakości oferowanych produktów. Powódka domagała się nakazania pozwanemu złożenia oświadczenia
o treści i formie sprecyzowanej w pozwie, usunięcia krytycznej opinii z portalu internetowego oraz zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę w kwocie 22 tys. zł. Sąd I instancji uwzględnił częściowo powództwo ograniczając jednak kwotę
zadośćuczynienia do 5 tys. zł.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił SN zagadnienie prawne: Czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła
jej dobra osobiste, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 KC w zw. z art. 43 KC?
Zgodnie z art. 43 KC, przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób
prawnych. Przepis ten odsyła więc, bez czynienia jakichkolwiek ograniczeń w zakresie środków ochrony dóbr
osobistych osób prawnych, do art. 23 i 24 KC (zob. wyrok SN z 24.9.2008 r., II CSK 126/08,
). W związku
z tym w orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że art. 448 KC może być stosowany także do osób prawnych w razie
naruszenia ich dobra osobistego.
Stanowisko odmienne opiera się na twierdzeniu, że osoba prawna nie odczuwa krzywdy, nie można więc wykazać
analogicznego do krzywdy stanu osoby prawnej. W rezultacie osobom prawnym nie przysługuje roszczenie
o zadośćuczynienie pieniężne (zob. wyrok SA w Krakowie z 28.9.999 r., I ACa 464/99,
).
Zmiana stanu prawnego
SN zaznaczył, że po wydaniu przez Sąd II instancji postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne, na
podstawie ustawy z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r.
poz. 1615), uległ zmianie stan prawny dotyczący ochrony dóbr osobistych. Zmieniła się treść art. art. 24 § 1 zd. 3 KC,
również art. 448 KC otrzymał nowe brzmienie i został podzielony na trzy paragrafy.
Dobra osób prawnych
Sąd Najwyższy uznał, że art. 448 § 1 KC ma poprzez art. 43 KC odpowiednie zastosowanie do osób
prawnych. Prawo cywilne przyznaje ochronę określonym wartościom o charakterze niemajątkowym mającym
znaczenie nie dla pojedynczego człowieka, lecz dla określonej wyodrębnionej prawnie jednostki
organizacyjnej. Mimo to korzystanie przez uprawnionego z prawa na dobrach osobistych może odgrywać również
istotną rolę w zakresie praw majątkowych tej osoby. Przy osobach prawnych, których zadaniem jest prowadzenie
działalności gospodarczej, występuje szczególnie wyraźne powiązanie niektórych dóbr osobistych ze sferą
majątkową.
W orzecznictwie uznaje się, że w przypadku osoby prawnej dobra osobiste to niemajątkowe wartości, dzięki którym
osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań (zob. wyrok SN z 20.2.2020 r., IV CSK
518/18,
). Katalog dóbr osobistych osób prawnych ma charakter otwarty, są nimi m.in.: nazwa czy firma,
nietykalność pomieszczenia związanego z prowadzoną działalnością, wolność prowadzenia działalności statutowej,
prawo do niezakłóconego komunikowania. Osobie prawnej przysługuje również ochrona z powodu naruszenia
dobrego imienia (dobrej sławy, reputacji, renomy, goodwill), która jest odpowiednikiem czci osoby fizycznej w jej
aspekcie zewnętrznym (zob. np. wyrok SN z 27.3.2013 r., I CSK 518/12,
). Dobre imię osoby prawnej narusza
np. publikacja materiałów powodujących pogorszenie jej wizerunku i narażających ją na utratę zaufania, czy też
podważająca jej wiarygodność.
Osobie prawnej przysługują też roszczenia majątkowe
SN zaznaczył, że odesłanie z art. 43 KC, zgodnie z regułą wykładni prawa lege non distinguente nec nostrum est
distinguere, obejmuje wszystkie przepisy KC określające środki ochrony dóbr osobistych osób fizycznych. Obejmuje
zatem zarówno środki ochrony za pomocą roszczeń niemajątkowych przewidziane w art. 24 § 1 KC, czyli roszczenia
o zaniechanie i usunięcie skutków naruszenia, jak również środki ochrony o charakterze majątkowym art. 24 § 2 KC -
roszczenie o zadośćuczynienie oraz o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny, jak również o odszkodowanie

z tytułu szkody majątkowej wynikłej z naruszenia dobra osobistego. Zdaniem SN skoro ustawodawca posłużył się
w odniesieniu do osób prawnych jednym przepisem odsyłającym do całego reżimu prawnego ochrony dóbr
osobistych osób fizycznych, to powinien jednoznacznie wskazać, który z tych środków nie ma zastosowania do osób
prawnych albo sprecyzować odrębnie do osób prawnych przysługujące im środki ochrony z tytułu naruszenia ich
dóbr osobistych.
„Krzywda” w odniesieniu do osoby prawnej
W uzasadnieniu uchwały wyjaśniono, że odpowiednie stosowanie art. 43 KC do osób prawnych uzasadnia
zdefiniowanie krzywdy, o której mowa w art. 448 KC, jako uszczerbku niemajątkowego, będącą następstwem
naruszenia dobra osobistego osoby prawnej, polegającego na braku możliwości albo na utrudnieniu w
prawidłowym prowadzeniu jej działalności w dotychczasowy sposób. Zasądzenie zadośćuczynienia
pieniężnego na rzecz osoby prawnej nie ma na celu zapewnienia jej satysfakcji czy wyrównania cierpień
fizycznych lub psychicznych, lecz ochronę obiektywnie rozumianych jej interesów związanych z jej dobrami
osobistymi.
SN zaznaczył, że konieczne jest zachowanie ostrożności w zastosowaniu art. 448 KC w odniesieniu do osoby
prawnej dochodzącej zasądzenia pieniężnego zadośćuczynienia z powodu naruszenia jej dóbr osobistych. Dla
możliwości udzielenia ochrony prawnej na tej podstawie prawnej istotnymi okolicznościami powinny być m.in.: rodzaj
prowadzonej działalności, rodzaj naruszonego dobra osobistego czy skala tego naruszenia. Jeżeli osoba prawna
zajmuje się prowadzeniem działalności gospodarczej skutki naruszenia jej dóbr osobistych zazwyczaj będą dotykały
jej sfery majątkowej. Dla jej ochrony, oprócz środków ochrony niemajątkowej przewidzianych w art. 24 § 1 KC zd. 1
i 2 KC, właściwsze wydają się środki ochrony majątkowej przewidziane w art. 24 § 2 KC. SN wskazał, że część osób
prawnych nie prowadzi działalności gospodarczej, zajmując się innego rodzaju działalnością ważną dla jednostek
i społeczeństwa. Naruszenie ich dóbr osobistych niekiedy nie wywołuje szkody majątkowej, ale prowadzi do istotnego
ograniczenia albo uniemożliwienia prowadzonej dotychczas i społecznie użytecznej działalności, co również może
uzasadniać zastosowanie art. 448 w zw. z art. 43 KC.
Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym
SN podkreślił, że rozstrzygając zagadnienie prawne miał także na względzie skutki, jakie dla ochrony dóbr osobistych
spowodowała obowiązująca od 15.4.2023 r. nowelizacja art. 1050 KPC, regulującego egzekucję czynności
niezastępowalnej dłużnika. Następstwem obowiązywania art. 1050 § 4 KPC może być znaczne ograniczenie
efektywnej ochrony dóbr osobistych za pomocą niemajątkowych środków ich ochrony wskazanych w art. 24 § 1 KC.
Sposób publikacji nakazanego przez sąd oświadczenia w odpowiedniej formie, może bowiem zostać zmodyfikowany
na etapie postępowania egzekucyjnego. W konkretnym przypadku może to spowodować, że pomimo uzyskania
ochrony sądowej nie zostaną odwrócone albo zostaną odwrócone w nieznacznym stopniu skutki dokonanego
naruszenia dóbr osobistych. Zdaniem SN efektywna ochrona dóbr osobistych osób prawnych, zwłaszcza
nieprowadzących działalności gospodarczej, realizowana tylko za pomocą niemajątkowych środków ochrony oraz
środków majątkowych przewidzianych w art. 24 § 2 KC, mogłaby mieć niekiedy charakter iluzoryczny.
Uchwała SN z 3.10.2023 r., III CZP 22/23,

Sąd Najwyższy uznał, że osoby prawne mają prawo do zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych zgodnie z przepisami KC. Wskazano, że ochrona dóbr osobistych osób prawnych ma istotne znaczenie dla ich działalności, zwłaszcza gospodarczej. Zmiana stanu prawnego wprowadziła nowe brzmienie przepisów dotyczących ochrony dóbr osobistych osób prawnych. Konieczne jest precyzyjne rozróżnienie środków ochrony niemajątkowej i majątkowej w przypadku naruszenia dóbr osobistych osób prawnych.