Zaskarżenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia spadku

Sąd Najwyższy uznał, że na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia spadku przysługuje zażalenie. Pytanie prawne dotyczyło możliwości zaskarżenia takiego postanowienia za pomocą zażalenia czy apelacji. Analiza przepisów KPC wykazała, że zgodnie z art. 635 § 6 zd. 1 KPC zażalenie przysługuje na postanowienia w sprawach zabezpieczenia spadku. Nowelizacja art. 635 § 6 zd. 1 KPC wprowadziła jasne brzmienie, potwierdzające przysługujące zażalenie. SN podkreślił, że zabezpieczenie spadku jest instytucją proceduralną i wyjaśnił, że postanowienie o zabezpieczeniu lub oddaleniu wniosku podlega zażaleniu na podstawie art. 635 § 6 KPC.

Tematyka: postanowienie, zabezpieczenie spadku, zażalenie, apelacja, art. 635 § 6 KPC, nowelizacja, Sąd Najwyższy, skarga kasacyjna

Na postanowienie sądu w przedmiocie zabezpieczenia spadku orzekające co do istoty sprawy przysługuje
zażalenie – uznał w uchwale Sąd Najwyższy.
Pytanie prawne
Sąd Rejonowy w W. oddalił wniosek o zabezpieczenie spadku. Rozpoznając zażalenie wnioskodawczyni, Sąd
Okręgowy w W. powziął wątpliwości co do tego jaki środek odwoławczy przysługuje od takiego postanowienia
i przedstawił SN pytanie prawne: Czy na postanowienie sądu w przedmiocie zabezpieczenia spadku orzekające co
do istoty sprawy przysługuje środek zaskarżenia w postaci zażalenia czy apelacji?
Zgodnie z art. 635 § 6 zd. 1 KPC na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia spadku przysługuje zażalenie. Na
mocy art. 518 KPC od postanowień sądu I instancji orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja, zaś na
inne postanowienia sądu I instancji, w wypadkach wskazanych w ustawie, przysługuje zażalenie. Do 18.10.2015 r.
z art. 635 § 6 zd. 1 KPC wynikało, że „na postanowienie sądu w sprawie zabezpieczenia spadku przysługuje
zażalenie”. Na gruncie takiego brzmienia tej regulacji SN podjął uchwałę, w uzasadnieniu której przyjęto, że od
postanowienia w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza, wydanego na podstawie art. 644 w zw. z art. 637 § 2
KPC, przysługuje apelacja. Stanowisko to uzasadniono tym, że od postanowienia sądu co do istoty sprawy w sprawie
o zabezpieczenie spadku na podstawie art. 518 KPC przysługuje apelacja (uchwała SN z 23.8.2006 r., III CZP 52/06,
). Pogląd ten wspiera też treść art. 5191 § 4 pkt 3 KPC, gdyby bowiem ustawodawca nie przewidywał apelacji
jako środka odwoławczego od postanowień w sprawach dotyczących spisu inwentarza, to ograniczenie
dopuszczalności skargi kasacyjnej ustanowione w tym przepisie byłoby zbędne.
Nowelizacja art. 635 § 6 zd. 1 KPC
Na mocy ustawy z 20.3.2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz.
539) od 18.10.2015 r. art. 635 § 6 zd. 1 KPC otrzymał brzmienie „Na postanowienie sądu w przedmiocie
zabezpieczenia spadku przysługuje zażalenie”. Zdaniem Sądu II instancji z uzasadnienia projektu nowelizacji nie
wynika, że ustawodawca miał zamiar dokonać zmiany w sposobie zaskarżenia postanowień dotyczących
zabezpieczenia spadku. W jego ocenie określenia „w sprawie” oraz „w przedmiocie” są tożsame, zaś inne przepisy,
będące podstawą tezy o przysługiwaniu w tym postępowaniu apelacji, a nie zażalenia, nie uległy zmianie. Dodatkowo
ustawodawca nie zrezygnował ze wskazania w art. 5191 § 4 pkt 3 KPC, że skarga kasacyjna nie przysługuje
w sprawach dotyczących: zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, wyjawienia przedmiotów spadkowych, zarządu
spadku nieobjętego oraz zwolnienia wykonawcy testamentu. W konsekwencji Sąd II instancji stwierdził, że pomimo
nowelizacji art. 635 § 6 zd. 1 KPC wskazana wyżej uchwała SN z 23.8.2006 r. pozostaje aktualna.
SN – Art. 635 § 6 zd. 1 KPC to wyjątek od zasady
SN wskazał, że istota problemu sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy art. 635 § 6 zd. 1 KPC ustanawia wyjątek od
art. 518 zd. 1 KPC, czyli reguluje zaskarżanie postanowień co do istoty sprawy, czy też jest jednym z przepisów
przewidzianych w art. 518 zd. 2 KPC, regulującym zaskarżanie postanowień innych niż orzekających co do istoty
sprawy. W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że racjonalnym celem ustawodawcy w art. 635 § 6 KPC,
zarówno w poprzednim, jak i aktualnym brzmieniu, jest odformalizowanie zaskarżania postanowień co do
istoty sprawy w postępowaniu o zabezpieczenie spadku przez wprowadzenie zażalenia w miejsce apelacji.
Jak podkreślono zabezpieczenie spadku jest instytucją wyłącznie proceduralną, niemającą oparcia w prawie
materialnym. Postępowanie o zabezpieczenie spadku jest postępowaniem szczególnym w stosunku do
postępowania zabezpieczającego, w którym jak wynika z art. 741 KPC, postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia
podlegają zaskarżeniu zażaleniem.
SN wyjaśnił, że postanowieniem co do istoty w sprawie o zabezpieczenie spadku jest postanowienie
o udzieleniu zabezpieczenia lub o oddaleniu wniosku o zabezpieczenie. Zasadą jest, że sąd dokonując
zabezpieczenia określa środek zabezpieczenia, choć art. 636 § 1 KPC dopuszcza pominięcie orzeczenia
o środku zabezpieczenia i wówczas orzeka o nim komornik. Na postanowienie sądu rejonowego wydane
w wyniku rozpoznania skargi na wybór środka zabezpieczenia przez komornika przysługuje zażalenie na podstawie
art. 635 § 6 KPC. Na podstawie art. 6361 KPC sąd, który zastosował zabezpieczenie, może je uchylić lub zmienić
środek zabezpieczenia, co również na podstawie art. 635 § 6 KPC podlega zaskarżeniu zażaleniem. Nieracjonalne
byłoby więc przyjęcie, że jeśli skarżący kwestionuje tylko sam środek zabezpieczenia, to przysługuje zażalenie,
a jeśli jednocześnie skarży samo udzielenie zabezpieczenia spadku, to musi wnieść apelację (uchwała SN
z 17.6.1998 r., III CZP 19/98,
).

SN podkreślił, że wbrew twierdzeniom Sądu II instancji określenia „w sprawie” oraz „w przedmiocie” nie
zawsze są tożsame. Postanowienie „w sprawie” może, w zależności od kontekstu, oznaczać każde
postanowienie wydane w sprawie. Natomiast postanowienie „w przedmiocie” zawsze jest postanowieniem
rozstrzygającym kwestię objętą zakresem określenia następującego po określeniu „w przedmiocie”. Zdaniem
SN ustawodawca dostrzegł błędną praktykę sądową i doprecyzował przepis. O ile bowiem art. 635 § 1 zd. 1 KPC
w brzmieniu obowiązującym do 18.10.2015 r. mógł rodzić wątpliwości co do tego, czy dotyczy postanowień innych
niż orzekających co do istoty sprawy, to zmiana jego treści jednoznacznie wskazuje wolę ustawodawcy wyłączenia
apelacji w postępowaniu o zabezpieczenie spadku.
Wyłączenie dopuszczalności skargi kasacyjnej
SN zaznaczył, że powoływanie się art. 5191 § 4 pkt 3 KPC wyłączający skargę kasacyjną w sprawach
o zabezpieczenie spadku nie stanowi wystarczającego argumentu za przyjęciem, że tezy o apelacji w miejsce
zażalenia. Art. 5191 § 4 pkt 3 KPC warunkuje dopuszczalność skargi kasacyjnej w zależności nie od rodzaju środka
zaskarżenia orzeczenia do sądu II instancji, lecz od przedmiotu orzeczenia sądu II instancji. Skarga kasacyjna
przysługuje bowiem od postanowień sądu II instancji co do istoty sprawy, a nie w zależności od tego czy sąd II
instancji rozpoznawał zażalenie czy apelację. Dlatego w celu wyłączenia skargi kasacyjnej w sprawach
o zabezpieczenie spadku ustawodawca musiał ustanowić art. 519 1 § 4 pkt 3 KPC. Przykładowo w postępowaniach
upadłościowych i restrukturyzacyjnych są postanowienia zaskarżalne zażaleniem, a mimo to od postanowienia sądu
II instancji przysługuje skarga kasacyjna.
Uchwała SN z 26.10.2023 r., III CZP 158/22,

Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 635 § 6 zd. 1 KPC stanowi wyjątek od zasady apelacji, regulując zaskarżanie postanowień co do istoty sprawy za pomocą zażalenia. Wyłączenie skargi kasacyjnej w sprawach o zabezpieczenie spadku uzasadniono koniecznością precyzyjnego uregulowania środków odwoławczych. Uchwała SN z 26.10.2023 r. potwierdziła interpretację dotyczącą zaskarżania postanowień w postępowaniu o zabezpieczenie spadku.