Skargę nadzwyczajną można wnieść bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia

Sąd Najwyższy stwierdził, że skargę nadzwyczajną można wnieść niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia. Sprawa dotyczyła nakazu zapłaty na rzecz E.B. i M.O. Prokurator Generalny złożył skargę nadzwyczajną, argumentując nieważność umowy pożyczki. Skład sędziowski SN przedstawił zagadnienia dotyczące wartości przedmiotu sporu i możliwości cofnięcia skargi nadzwyczajnej.

Tematyka: Skarga nadzwyczajna, wartość przedmiotu zaskarżenia, odrzucenie skargi, interes publiczny, zasada skargowości

Niedopuszczalne jest odrzucenie skargi nadzwyczajnej wyłącznie z powodu niskiej wartości przedmiotu
zaskarżenia – stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale, której nadał moc zasady prawnej.
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy w Z. w 2005 r. wydał nakaz zapłaty, na mocy którego nakazano B.R. zapłatę na rzecz E.B. i M.O.
ponad 1,2 tys. zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości 12% za każdy miesiąc zwłoki. Prokurator Generalny
wniósł skargę nadzwyczajną, podkreślając dysproporcję między realną kwotą pożyczki wynoszącą 1 tys. zł a kwotą
26 tys. zł, wyegzekwowaną już od B.R. na podstawie kwestionowanego nakazu. W ocenie prokuratora treść
i lichwiarski charakter pożyczki świadczą o nieważności tej umowy. Oznacza to, że wydanie orzeczenia
nakładającego obowiązek zapłaty kwoty kilkadziesiąt razy przekraczającej kwotę pożyczki jest oczywiście sprzeczne
z zasadą praworządności. B.R. zwróciła się jednak do Prokuratora Generalnego o cofnięcie skargi nadzwyczajnej,
twierdząc, że między stronami umowy została zawarta ugoda, na mocy której wierzyciel wypłacił jej 15 tys. zł, co
w całości zaspokoiło jej roszczenia. Prokurator Generalny poinformował o tym fakcie SN, podtrzymując jednocześnie
skargę nadzwyczajną i wnosząc o jej rozpoznanie.
Pytania prawne
Sąd Najwyższy przedstawił składowi 7 sędziów następujące zagadnienia prawne:
1. Czy w postępowaniu zainicjowanym skargą nadzwyczajną wartość przedmiotu zaskarżenia może stanowić
samoistną przyczynę odrzucenia skargi nadzwyczajnej?
2. Jakie skutki procesowe należy wiązać z wystąpieniem przez osobę, na rzecz której podmiot uprawniony wniósł
skargę nadzwyczajną, z wnioskiem o cofnięcie tej skargi, zwłaszcza gdy inicjujący kontrolę nadzwyczajną
podmiot uprawniony odmawia uwzględnienia tego wniosku?
W odniesieniu do pierwszego pytania wskazano, że przepisy ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U.
z 2023 r. poz. 1093; dalej: SNU) regulujące instytucję skargi nadzwyczajnej nie uzależniają możliwości jej wniesienia
od wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia. Zgodnie z art. 95 pkt 1 SNU w zakresie nieuregulowanym przepisami
SNU do skargi nadzwyczajnej, w tym postępowania w sprawie tej skargi, stosuje się w zakresie spraw cywilnych
przepisy KPC dotyczące skargi kasacyjnej. Ustawodawca wskazał też przepisy, których nie należy w tym
postępowaniu stosować, nie wymieniając jednak wśród nich art. 398 2 § 1 KPC, uzależniającego dopuszczalność
skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu zaskarżenia.
Na tle tego zagadnienia w orzecznictwie prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym wartość przedmiotu
zaskarżenia nie ma znaczenia przy ocenie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej. Przyjmuje się, że art. 89 § 1 SNU
samodzielnie i wyczerpująco wyznacza bowiem zakres orzeczeń zaskarżalnych skargą nadzwyczajną, nie odwołując
się do wartości przedmiotu zaskarżenia (zob. postanowienie SN z 22.12.2021 r., I NSNc 83/21,
; wyrok SN
z 19.1.2021 r., I NSNc 50/20,
). Natomiast drugi pogląd opiera się na założeniu, że skarga nadzwyczajna,
choć co do zasady wolna od ograniczeń natury ratione valoris, nie powinna być wnoszona w sprawach o skrajnie
niewielkiej wartości przedmiotu zaskarżenia przy braku innego niż finansowy interesu strony (zob. postanowienie SN
z 21.12.2022 r., I NSNc 312/22,
; postanowienie SN z 30.11.2022 r., I NSNc 315/22,
).
Drugie pytanie sprowadza się do wątpliwości, czy podmiot wnoszący skargę nadzwyczajną może ingerować
w sytuację prawną podmiotu prywatnego wbrew jego woli. W ocenie SN, jeśli podmiot uprawniony do wniesienia
takiej skargi nie chce przychylić się do wniosku strony i wycofać środka zaskarżenia, powinien dodatkowo wykazać
racje, w których wyraża się potrzeba ochrony interesu publicznego wymagająca rozpoznania skargi nadzwyczajnej.
Rola skargi nadzwyczajnej
SN w uzasadnieniu uchwały wyjaśnił, że skarga nadzwyczajna nie stanowi instrumentu ponownej kontroli
instancyjnej, lecz jest środkiem zaskarżenia o wyjątkowym charakterze (zob. wyrok SN z 21.4.2021 r., I NSNc 89/20,
). Rolą kontroli nadzwyczajnej nie jest eliminowanie wszelkich wadliwych orzeczeń, a tylko tych, które nie
dadzą się pogodzić z podstawowymi zasadami demokratycznego państwa prawnego, gdyż są orzeczeniami
elementarnie niesprawiedliwymi (zob. postanowienie SN z 3.4.2019 r., I NSNk 2/19,
). Choć w postępowaniu
ze skargi nadzwyczajnej należy uwzględnić zarówno interes prywatny, jak i interes publiczny, to skarga ta ma
służyć przede wszystkim ochronie interesu publicznego, co przejawia się w dopuszczalności korygowania

przez SN orzeczeń wyłącznie rażąco niesprawiedliwych, obarczonych wadami prawnymi o fundamentalnym
znaczeniu.
Wartość przedmiotu sporu
W ocenie SN w art. 89 § 1 SNU ustawodawca w sposób autonomiczny i wyczerpujący określił zakres orzeczeń
zaskarżalnych skargą nadzwyczajną, znacznie szerszy niż w przypadku skargi kasacyjnej. W przepisie tym również
w sposób samodzielny, odmienny niż w postępowaniu kasacyjnym, zdefiniowano przesłanki skargi nadzwyczajnej.
Dlatego w postępowaniu wywołanym skargą nadzwyczajną nie mogą mieć zastosowania ani art. 398 3 KPC, ani art.
3981 § 1 KPC. Oznacza to, że w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej wniesienie skargi nadzwyczajnej jest
dopuszczalne od każdego orzeczenia wskazanego w art. 89 § 1 SNU, bez względu na wartość przedmiotu
zaskarżenia. SN zastrzegł jednak, że znikoma wartość przedmiotu zaskarżenia może mieć znaczenie przy
ocenie stopnia pokrzywdzenia strony skutkami wydania zaskarżonego orzeczenia. Jest to istotne
w kontekście ustalenia ziszczenia się w danej sprawie przesłanki funkcjonalnej skargi nadzwyczajnej,
określonej w art. 89 § 1 in principio SNU, co powoduje w konsekwencji konieczność oddalenia tej skargi.
Dlatego jeśli podmiot inicjujący kontrolę nadzwyczajną uważa, że pomimo znikomej wartości przedmiotu zaskarżenia
zachodzi potrzeba przełamania zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych, musi w tym zakresie
przedstawić w skardze nadzwyczajnej spójną argumentację (zob. wyrok SN z 23.6.2022 r., I NSNc 567/21,
).
Zasada skargowości
SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie, uznając, że drugie z przedstawionych zagadnień nie rodzi
żadnych wątpliwości interpretacyjnych. W art. 89 § 2 SNU ustawodawca przyznał legitymację do wniesienia skargi
nadzwyczajnej wyłącznie Prokuratorowi Generalnemu i Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej
właściwości, Prezesowi Prokuratorii Generalnej RP, Rzecznikowi Praw Dziecka, Rzecznikowi Praw Pacjenta,
Przewodniczącemu Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznikowi Finansowemu, Rzecznikowi Małych i Średnich
Przedsiębiorców oraz Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W przepisie tym nie wymieniono stron
pierwotnego postępowania, a przepisy SNU nie regulują nawet sposobu komunikacji stron postępowania
zakończonego zaskarżonym orzeczeniem z podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi nadzwyczajnej. Na
gruncie procedury cywilnej strony nie dysponują żadnymi prawnymi instrumentami, za pomocą których mogłyby
wywierać wpływ na przebieg postępowania wywołanego wniesieniem nadzwyczajnego środka zaskarżenia przez
uprawniony podmiot.
W konsekwencji SN stwierdził, że podmiot, któremu przysługuje legitymacja do wniesienia skargi
nadzwyczajnej, nie jest związany wnioskiem strony o wystąpienie ze skargą nadzwyczajną w danej sprawie,
może też wnieść ten środek zaskarżenia nawet wbrew woli strony. Oznacza to, że wniosek o cofnięcie skargi
skierowany przez stronę, w której interesie skarga nadzwyczajna została wniesiona, do podmiotu, który ją
złożył, nie wywiera żadnych skutków procesowych. Z formalnego punktu widzenia za bezskuteczny należałoby
uznać również wniosek strony zawierający żądanie cofnięcia tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jeżeli
zostałby on skierowany do SN. Zgodnie z zasadą dyspozycyjności uprawnienie w tym zakresie przysługuje jedynie
podmiotowi legitymowanemu do wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Uchwała SN (7) z 5.9.2023 r., I NZP 2/23,

Skarga nadzwyczajna jest środkiem zaskarżenia o wyjątkowym charakterze, służącym ochronie interesu publicznego. SN uznał, że wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest przesłanką do odrzucenia skargi, lecz może wpłynąć na ocenę skutków wydania orzeczenia. Podmiot legitymowany do skargi nadzwyczajnej może wnosić ten środek zaskarżenia niezależnie od woli strony.