Kredytobiorcy nie muszą razem występować przeciwko bankowi w sprawie kredytu frankowego

Sąd Najwyższy stwierdził, że kredytobiorcy nie muszą razem występować przeciwko bankowi w sprawie kredytu frankowego. Sprawa dotyczyła ustalenia nieważności umowy kredytu oraz zwrotu nienależnych świadczeń. E.K. wystąpiła z powództwem przeciwko Bankowi „A.” S.A., a drugi kredytobiorca, A.K., dołączył do sprawy miesiąc później. Sąd I instancji uznał umowę za nieważną, co zostało potwierdzone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie. SN rozstrzygnął, że współuczestnictwo konieczne nie zachodzi po stronie powodowej, a każdy zainteresowany może samodzielnie występować w sprawie.

Tematyka: Sąd Najwyższy, kredyt frankowy, umowa kredytu, nieważność umowy, współuczestnictwo konieczne, SN, kredytobiorcy, rozstrzygnięcie, uchwała

W sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej
podstawie po stronie powodowej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne kredytobiorców – stwierdził Sąd
Najwyższy.
Stan faktyczny
E.K. wystąpiła z powództwem przeciwko Bankowi „A.” S.A. domagając się ustalenia nieważności umowy kredytu
frankowego, gdyby zaś Sąd uznał ważność umowy, powódka domagała się zasądzenia od pozwanego kwot
pobranych tytułem: nadpłat rat kapitałowo-odsetkowych, zwiększenia marży do czasu wpisu hipoteki oraz obciążenia
powódki kosztami ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Sąd zawiadomił A.K. - drugiego kredytobiorcę w trybie
art. 195 § 1 KPC o możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze powoda w terminie 2 tygodni od dnia
zawiadomienia. Jednak A.K. dopiero miesiąc później oświadczył, że przystępuje do sprawy w zakresie ustalenia, iż
umowa kredytu jest w całości nieważna i popiera powództwo E.K. Jednocześnie kredytobiorcy oświadczyli, że raty
kapitałowo-odsetkowe i inne płatności związane z umową kredytu były dokonywane wyłącznie przez powódkę z jej
majątku, a A.K. nie posiada żadnych roszczeń związanych z tą umową.
Sąd I instancji ustalił, że umowa zawarta pomiędzy Bankiem „A.” S.A. a E.K. i A.K. jest w całości nieważna i zasądził
od pozwanego na rzecz powódki dochodzone roszczenie pieniężne w całości. Sąd nie odniósł się jednak do kwestii
współuczestnictwa procesowego po stronie powodowej. Bank „A.” S.A. wniósł apelacje, w której twierdził, że
niedopuszczalne było orzekanie w zakresie roszczenia o ustalenie nieważności umowy bo w takim przypadku po
stronie kredytobiorców zachodzi współuczestnictwo konieczne, a jedna ze stron umowy nie przystąpił do sprawy.
Zdaniem pozwanego zgłoszenie A.K. było bezskuteczne z powodu przekroczenia terminu.
Pytanie prawne
Sąd Apelacyjny w Warszawie przedstawił SN do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne:
1. Czy w sprawie, w której dochodzone są roszczenia wywodzone z abuzywności klauzul umownych
o ustalenie nieważności umowy kredytu i zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej podstawie,
zachodzi po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne kredytobiorców?
w razie pozytywnej odpowiedzi:
2. Czy przystąpienie do sprawy osoby zawiadomionej w trybie art. 195 § 2 zd. drugie KPC po upływie terminu
wskazanego w art. 195 § 2 zd. trzecie KPC jest bezskuteczne (art. 167 KPC), czy też należy je potraktować
jako wystąpienie z nowym powództwem?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w kwestii charakteru współuczestnictwa kredytobiorców w sprawie
o ustalenie nieważności umowy kredytu prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym między stronami
umowy zachodzi współuczestnictwo jednolite konieczne w rozumieniu art. 73 § 2 KPC. Stroną powodową powinni
być wszyscy kredytobiorcy, niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, w której jeden z kredytobiorców potwierdzi
postanowienia abuzywne, a drugi zażąda ochrony wynikającej z art. 3851 § 1 KC. Sąd nie może więc orzec, że
w stosunku do jednego z kredytobiorców umowa jest ważna, a w stosunku do drugiego nieważna. Tego typu
rozbieżność nie jest możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego (zob. wyrok SA w Warszawie z 27.4.2022 r.,
V ACa 805/21,
; uchwała SN [7] z 7.5.2021 r., III CZP 6/21,
)
Drugi pogląd opiera się na założeniu, że każdy z kredytobiorców ma legitymację do samodzielnego wystąpienia
o ustalenie nieważności umowy. Podkreśla się, że kwestia współuczestnictwa procesowego powinna być określana
odrębnie dla każdego stanu faktycznego i odpowiadającego mu stanu prawnego. Z istoty umowy kredytu i przepisów
go dotyczących nie wynika, że wyrok musi dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników. Dodatkowo odmowa
przyznania każdemu kredytobiorcy samodzielnej legitymacji procesowej uniemożliwiałaby mu skorzystanie z prawa
do sądu (zob. wyrok SA w Warszawie z 7.9.2022 r., I ACa 364/22,
; wyrok SA w Warszawie z 25.2.2022 r., V
ACa 418/21,
).
Warunki współuczestnictwa koniecznego
Przyjmuje się, że współuczestnictwo konieczne jest kwalifikowanym rodzajem współuczestnictwa materialnego
i istnieje wtedy, gdy po danej stronie procesowej występuje kilka podmiotów razem, ponieważ przysługuje im łączna
legitymacja procesowa. Współuczestnictwo konieczne może wynikać z istoty stosunku prawnego lub z przepisu

ustawy. W takiej sytuacji występowanie poszczególnych podmiotów indywidualnie jest niedopuszczalne. Jeżeli brak
pełnej legitymacji procesowej nie zostanie uzupełniony, czyli do sprawy nie przystąpią wszyscy uprawnieni, wówczas
powództwo należy, według różnych poglądów, oddalić lub odrzucić.
Stanowisko SN
SN w uchwale uznał, że legitymowanym czynnie w sprawach o ustalenie nieważności umowy kredytu
i o zwrot nienależnych spełnionych świadczeń na jej podstawie jest każdy zainteresowany w ustaleniu tej
nieważności bez względu na to, czy zainteresowanymi w takim ustaleniu są w tym samym stopniu również
inne podmioty. Z tego powodu po stronie zainteresowanych w ustaleniu nieważności bezwzględnej
czynności prawnej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne. Natomiast współuczestników występujących
wspólnie w procesie wiąże współuczestnictwo materialne jednolite. Wydany bowiem w takiej sprawie wyrok
dotyczy niepodzielnie ich wszystkich (zob. uchwała SN z 7.8.1970 r., III CZP 49/70,
). W uzasadnieniu
uchwały wyjaśniono, że z istoty stosunku obligacyjnego kredytu wynika, że zobowiązanie to jest podzielne.
Współuczestnictwo konieczne nie zachodzi przy braku nierozerwalnej więzi opartej na istocie stosunku prawnego,
przy równoczesnym braku przepisu, który wskazywałby na konieczność łącznego występowania podmiotów.
Sytuacja każdego z kredytobiorców jest oceniana odrębnie
SN stwierdził, że status poszczególnych kredytobiorców może być zróżnicowany, co nie pozwala na jednolite
rozstrzygnięcie i ocenę interesu prawnego po ich stronie przy powództwie ustalającym. Odmienna sytuacja
i pozycja prawna poszczególnych kredytobiorców może prowadzić do tego, że w stosunku do jednego z nich
wystąpi skutek związania umową, a do innego taki skutek nie zajdzie. Przykładowo nie każdy z kredytobiorców
musi mieć status konsumenta, co w przypadku osób, które takiego statusu nie posiadają np. przedsiębiorców -
wyłącza badanie abuzywności i powoływanie się na skutek w postaci nieważności umowy z tego tytułu. Dodatkowo
w konkretnym stanie faktycznym może się okazać, że każdy z kredytobiorców był odmiennie pouczony o treści
postanowień umownych, jeden z nich w sposób wadliwy, a drugi w sposób prawidłowy, lub jeden z nich mógł działać
w stanie wyłączającym świadome dokonanie czynności, podczas gdy w przypadku drugiego taka wada nie wystąpiła.
Może się też okazać, że stanowiska poszczególnych współkredytobiorców co do woli związania się postanowieniem
okażą się rozbieżne.
W ocenie SN w sytuacji gdy z pozwem nie występują wszyscy dłużnicy z umowy kredytu, żądanie powinno dotyczyć
ustalenia nieważności nie tyle umowy, co raczej wynikającego z umowy zobowiązania czy też np. umowy w części
obejmującej zobowiązanie konkretnego dłużnika występującego po stronie powodowej. SN podkreślił, że ze
względu na sposób rozumienia legitymacji czynnej po stronie powodowej na gruncie prawa procesowego,
wymaganie łącznego dochodzenia praw, ustalenia związania stosunkiem prawnym z natury podlegającego
odrębnej ocenie w stosunku do każdego z kredytobiorców, mogłoby prowadzić do ograniczenia, a nawet
wyłączenia ochrony materialnoprawnej i prawa do sądu oraz wyłączenia skutecznej ochrony prawnej.
Jednocześnie zaznaczono, że odpowiedź na zagadnienie prawne dotyczy wyłącznie kwestii legitymacji łącznej
i współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej. Nie rozstrzygano kwestii współuczestnictwa stron umowy po
stronie pozwanej.
Uchwała SN z 26.10.2023 r., III CZP 156/22,

Sąd Najwyższy wydał uchwałę potwierdzającą możliwość samodzielnego występowania kredytobiorców w sprawach dotyczących nieważności umowy kredytu. Decyzja ta zapewnia każdemu zainteresowanemu możliwość działania niezależnie od innych współkredytobiorców. SN podkreślił konieczność indywidualnego rozpatrywania sytuacji każdego kredytobiorcy i brak współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej.