Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Tematyka: spadek, spadkobierca, oświadczenie, przyjęcie, odrzucenie, termin, ogłoszenie, Sąd Najwyższy, kurator, nabycie spadku

Jeśli sąd wzywa spadkobierców przez ogłoszenie, to publikacja takiego ogłoszenia nie powoduje, że
spadkobiercom nieznanym z miejsca pobytu rozpoczyna bieg termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu
lub o odrzuceniu spadku – stwierdził w uchwale Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny
W trakcie postępowania w sprawie dotyczącej stwierdzenia nabycia spadku po A.B. część krewnych zmarłej
odrzuciła spadek. Z uwagi na nieustalenie miejsca pobytu dwóch sióstr A.B. Sąd Rejonowy w K. bezskutecznie
wezwał spadkobierców przez ogłoszenie. Zgodnie z art. 673 KPC ogłoszenie takie powinno zawierać: imię, nazwisko,
zawód oraz ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy; datę śmierci spadkodawcy; wskazanie majątku
pozostałego po spadkodawcy; wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu 3 miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu
zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzeniu
nabycia spadku. Również działania ustanowionego przez sąd kuratora nie przyniosły rezultatu. Kurator oświadczył,
że nie zdołał ustalić, czy siostry A.B. dowiedziały się o śmierci spadkodawczyni, a w związku z tym ‒ czy rozpoczął
bieg i czy nadal biegnie dla nich 6-miesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
W konsekwencji Sąd Rejonowy w K. zawiesił postępowanie. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w razie
braku zgodnego oświadczenia wszystkich potencjalnych spadkobierców sąd musi ustalić, czy wszyscy z nich wiedzą
o sprawie, a następnie odebrać od nich oświadczenia, czy przyjmują spadek, a jeśli tak ‒ to w jaki sposób. Zgodnie
z art. 1015 KC spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania, może
złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, przy czym dowiedzenie się o tytule powołania do spadku to
powzięcie przez spadkobiercę wiarygodnej informacji o tym, że został on do danego spadku powołany z ustawy albo
z testamentu. Spadek może zostać przyjęty wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, lub
z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości
ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Pytanie prawne
Rozpoznający zażalenie na postanowienie o zawieszeniu postępowania Sąd Okręgowy w K. skierował do SN pytanie
prawne: Czy wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie wywołuje skutek w postaci rozpoczęcia biegu
terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu i odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca
pobytu, a w razie odpowiedzi negatywnej ‒ od kiedy należy liczyć termin określony w art. 1015 § 1 KC do
złożenia przez kuratora oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że możliwe są dwa rozwiązania wskazanego zagadnienia. Można
przyjąć, tak jak sąd I instancji, że pomimo zarządzenia o wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie termin do
złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie otwiera się dla nieznanego z miejsca pobytu
uczestnika, co do którego nie wykazano, by uzyskał wiedzę o otwarciu spadku. Sąd II instancji przedstawił również
drugie stanowisko, zgodnie z którym bieg takiego terminu rozpoczyna się z datą publikacji ogłoszenia o wezwaniu
spadkobierców, o ile nie zostanie wykazane, że nieznani z miejsca pobytu uczestnicy uzyskali wiedzę o otwarciu
spadku wcześniej. Za tym rozwiązaniem przemawia wnioskowanie a maiore ad minus, gdyż zgodnie z art. 676 KPC
konsekwencją niezgłoszenia się i nieudowodnienia praw do spadku w terminie wskazanym w tym przepisie jest
rozstrzygnięcie przez sąd wniosku na rzecz spadkobierców, których prawa zostały ustalone, z pominięciem innych.
Zatem możliwe jest przy zastosowaniu art. 1015 KC stwierdzenie nabycia spadku na rzecz spadkobierców, których
uprawnienia zostały wykazane.
Uprawnienia kuratora
Sąd II instancji zaznaczył, że wątpliwości budzi również zakres uprawnień kuratora, o którym mowa w art. 143-147
KPC. Z aktualnych regulacji wynika, że jest on umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze
sprawą. W uzasadnieniu pytania prawnego stwierdzono, że wykładnie językowa i historyczna przemawiają za
przyjęciem, iż kurator ustanowiony na podstawie wskazanych przepisów może podejmować także czynności
wywołujące skutki o charakterze materialnym. Jednak procesowy charakter ustanowienia kuratora może uzasadniać
przyjęcie, że wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie nie może wywołać dla spadkobierców nieznanych z miejsca
pobytu skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu i odrzuceniu spadku.
Trudno bowiem zaakceptować, że procesowe zachowanie kuratora może wywołać skutek materialnoprawny
wynikający z art. 1015 KC. Jak stwierdzono, uprawnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu
spadku przysługuje jedynie kuratorowi ustanowionemu na podstawie art. 184 KRO w zw. z art. 601 KPC. Chociaż
zakres uprawnień kuratora nie jest określony ustawowo i zależy od potrzeb i rodzaju kurateli, to dokładny zakres jego
praw i obowiązków ustala każdorazowo sąd opiekuńczy.

Jednocześnie podkreślono, że w świetle stanowiska wyrażonego w uchwale SN kurator ustanowiony w toku
postępowania o stwierdzenie nabycia spadku przez sąd orzekający dla uczestnika postępowania, którego miejsce
pobytu nie jest znane, nie jest uprawniony do złożenia wniosku o ustanowienie dla tego uczestnika kuratora, o którym
mowa w art. 184 KRO (zob. uchwała SN z 24.1.2020 r., III CZP 41/19,
). Oznacza to, że termin przewidziany
w art. 1015 § 1 KC nie może się rozpocząć przed datą ustanowienia kuratora absentis i analogicznie jak w przypadku
przyjęcia spadku przez małoletnich ‒ nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania
o zezwolenie na złożenie przez kuratora oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego
postępowania oświadczenie powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął (zob.
uchwała SN [7] z 22.5.2018 r., III CZP 102/17,
).
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 w zw. z art. 673 KPC) nie
wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu
spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu, i odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Wskazany w art. 673 KPC 3-miesięczny okres jest przeznaczony na poszukiwanie spadkobierców i umożliwienie im
udziału w sprawie, natomiast termin 6-miesięczny na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
liczony jest od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu do dziedziczenia. Sama zaś publikacja
ogłoszenia nie oznacza, że spadkobierca faktycznie zapozna się z nim i uzyska wiedzę o dziedziczeniu spadku.
Uchwała SN z 20.10.2023 r., III CZP 155/22,

Sąd Najwyższy stwierdził, że wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie nie wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu. Termin 6-miesięczny na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku liczony jest od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu do dziedziczenia.