Postępowanie cywilne z udziałem małoletniego na nowych zasadach

Tematyka: Postępowanie cywilne, udział małoletnich, zmiany ustawowe, reprezentant dziecka, wysłuchanie dziecka, prawa osób niepełnosprawnych, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks karny wykonawczy, PrzestSekU, ochrona małoletnich, Ustawa ZmKRO23

Zmiana zasad obowiązujących w postępowaniu cywilnym toczącym się z udziałem dziecka poprzez
wprowadzenie instytucji reprezentanta dziecka i uszczegółowienie reguł wysłuchania dziecka, a także
zwiększenie poziomu poszanowania praw osób niepełnosprawnych biorących udział w takim postępowaniu
to tylko niektóre z ustawowych zmian, które wejdą w życie 15.2.2024 r.
Z uzasadnienia ustawy z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2023 r. poz. 1606; dalej: ZmKRO23), dostępnego na stronie internetowej Sejmu RP (druk nr 3309), wynika,
że ma ona na celu: (i) podwyższenie standardów uczestnictwa małoletnich w procedurach sądowych, (ii)
wzmocnienie ich ochrony, w tym także systemowej ochrony przed skrzywdzeniem, oraz (iii) podwyższenie poziomu
poszanowania praw osób z niepełnosprawnością.
Z tych względów ZmKRO23 wprowadza zmiany w:
• ustawie z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO);
• ustawie z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1550; dalej: KPC);
• ustawie z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1375; dalej: KPK);
• ustawie z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 127; dalej: KKW);
• ustawie z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 217; dalej: PrUSP);
• ustawie z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249; dalej: PrzemDomU);
• ustawie z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich
(t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1304; dalej: PrzestSekU).
Wprowadzone zmiany
Zdaniem ustawodawcy konieczne do realizacji ww. celów ustawy było:
1. wprowadzenie instytucji reprezentanta dziecka zamiast kuratora reprezentującego dziecko, określenie jego
obowiązków (w tym także obowiązków wobec dziecka, które tym samym zyskuje podmiotowość
w postępowaniu), a także określenie zasad przyznawania wynagrodzenia reprezentantowi dziecka i jego
wysokości (art. 99-992 KRO);
2. uszczegółowienie zasad wysłuchania dziecka w toku postępowania cywilnego przez wskazanie osób
uczestniczących w czynności, miejsca oraz przesłanek wysłuchania (art. 2161 -2162 KPC i 576 § 3 KPC), a także
procedurę ustanowienia reprezentanta dziecka (art. 583 1 KPC);
3. wzmocnienie poziomu bezpieczeństwa osoby pokrzywdzonej przestępstwem o ciężkim charakterze oraz osoby
małoletniej poprzez obowiązek zawiadomienia jej o planowanym zwolnieniu sprawcy popełnionego na jej szkodę
przestępstwa z odbywania kary pozbawienia wolności (art. 11 § 1b KKW);
4. określenie rodzaju i zakresu obowiązkowego szkolenia i doskonalenia zawodowego sędziego orzekającego
w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (art. 82a ust. 3 PrUSP);
5. dookreślenie obowiązków pracownika socjalnego w przypadku zaistnienia okoliczności uzasadniających
odebranie dziecka z rodziny (art. 12a ust. 4a i 4b PrzemDomU);
6. uszczegółowienie zasad wyboru i ustanowienia kuratora dla osoby z niepełnosprawnością oraz doprecyzowanie
jego obowiązków (art. 600 KPC), a także uwzględnienie indywidualnych uwarunkowań dotyczących osoby
z niepełnosprawnością i jej praw (art. 183 KRO);
7. zmiana tytułu, a także rozszerzenie zakresu przedmiotowego PrzestSekU i zapewnienie kompleksowej dbałości
o bezpieczeństwo osób poniżej 18. roku życia. PrzestSekU obowiązuje od 1.10.2017 r., zaś jej głównym celem
jest umożliwienie realnej kontroli sprawców przestępstw na tle seksualnym, a w konsekwencji ograniczenie
sytuacji popełnienia przez te osoby kolejnych przestępstw podobnych.
PrzestSekU wprowadziła instrumenty, takie jak:
1. rejestr sprawców przestępstw na tle seksualnym;

2. obowiązki pracodawców i innych organizatorów w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją,
leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi;
3. określenie miejsc szczególnego zagrożenia.
Po kilku latach obowiązywania PrzestSekU ustawodawca uznał, że jej zakres przedmiotowy powinien być szerszy
i obejmować ochronę również przed innymi przestępstwami, nie tylko tymi z rozdziału XXV ustawy z 6.6.1997 r. –
Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138). Dlatego dokonano zmiany polegającej na uznaniu, że PrzestSekU
określa zarówno środki szczególne przeciwdziałające zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, których
katalog wskazano w art. 3 pkt 1 PrzestSekU, jak i szczególne środki ochrony małoletnich. PrzestSekU zmieniono
także przez:
• wprowadzenie regulacji dotyczących ochrony małoletnich, w tym standardów ochrony małoletnich przez organ
zarządzający lub nadzorujący placówkę oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną,
artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo
w której przebywają lub mogą przebywać małoletni, oraz przez organizatorów takiej działalności, a także podmioty
świadczące usługi hotelarskie i turystyczne, oraz
• wprowadzenie regulacji dotyczących analizy zdarzeń, na skutek których małoletni poniósł śmierć lub doznał
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przez zespół powoływany przez ministra sprawiedliwości. Analiza określonego
zdarzenia jest prowadzona niezależnie i odrębnie od postępowania karnego, a w jej toku nie ustala się winy
i odpowiedzialności osób za popełnienie innego czynu zabronionego lub przewinienia dyscyplinarnego związanego
z okolicznościami analizowanego zdarzenia ani odpowiedzialności instytucji lub innych organów. Raport z ww.
analizy zawiera wskazania organizacyjne i systemowe w zakresie ochrony małoletnich przed krzywdzeniem, a także,
w miarę potrzeby, propozycje wydania lub zmiany określonych aktów normatywnych,
• ustanowienie Krajowego Planu Przeciwdziałania Przemocy na Szkodę Małoletnich, a także Krajowego Planu
Przeciwdziałania Przestępstwom przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich,
• zwiększenie uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli wykonywania przez pracodawców
obowiązku weryfikacji, czy zatrudnione osoby, zajmujące się między innymi opieką nad małoletnimi, ich
wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym,
uprawianiem sportu lub realizacją, są zamieszczone w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym
z dostępem ograniczonym lub w rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw
przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w rejestrze.
Etap legislacyjny
ZmKRO23 wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia (art. 12 ZmKRO23), które nastąpiło 14.8.2023
r. Tym samym zaproponowane przez ustawodawcę propozycje zaczną obowiązywać od 15.2.2024 r.
Wyjątkiem są między innymi przepisy, które dotyczą: (i) analizy zdarzeń, na skutek których małoletni poniósł śmierć
lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, (ii) pozostałych szczególnych środków ochrony małoletnich przed
krzywdzeniem, a także (iii) utworzenia określonych zespołów. Przepisy te weszły w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia ZmKRO23, co oznacza, że obowiązują od 29.8.2023 r.

ZmKRO23 wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, które nastąpiło 14.8.2023 r. Ustawa przynosi istotne zmiany dotyczące uczestnictwa małoletnich w procedurach sądowych, wzmocnienia ochrony oraz podwyższenia poziomu poszanowania praw osób z niepełnosprawnością. Zaplanowane zmiany zaczną obowiązywać od 15.2.2024 r., z wyjątkiem niektórych przepisów, które weszły w życie wcześniej.