Zażalenie na koszty w postępowaniu cywilnym
Sąd Najwyższy w uchwale stwierdził, że wniesienie skargi kasacyjnej nie może skutkować odrzuceniem zażalenia na koszty postępowania apelacyjnego. Sprawa dotyczyła kosztów postępowania apelacyjnego przeciwko syndykowi masy upadłości. W wyniku zmian w KPC istnieją wątpliwości co do relacji między zażaleniem a skargą kasacyjną. Nowe przepisy wprowadziły istotne ograniczenia w zaskarżeniu postanowienia o kosztach procesu.
Tematyka: Zażalenie, koszty postępowania apelacyjnego, skarga kasacyjna, zmiany w KPC, interpretacja przepisów, ograniczenia w zaskarżeniu, Sąd Najwyższy, SN, ZmKPC19
Sąd Najwyższy w uchwale stwierdził, że wniesienie skargi kasacyjnej nie może skutkować odrzuceniem zażalenia na koszty postępowania apelacyjnego. Sprawa dotyczyła kosztów postępowania apelacyjnego przeciwko syndykowi masy upadłości. W wyniku zmian w KPC istnieją wątpliwości co do relacji między zażaleniem a skargą kasacyjną. Nowe przepisy wprowadziły istotne ograniczenia w zaskarżeniu postanowienia o kosztach procesu.
Sąd Najwyższy w uchwale stwierdził, że wniesienie skargi kasacyjnej przez stronę nie stanowi podstawy odrzucenia złożonego przez nią zażalenia na postanowienie sądu II instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, jeżeli Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia tej skargi do rozpoznania (art. 3942 § 11 pkt 3 KPC). Stan faktyczny W sprawie z powództwa A.T. i „T.” sp. z o.o. przeciwko syndykowi masy upadłości Banku „B”. S.A. w upadłości zapadło orzeczenie korzystne dla pozwanego. Sąd obciążył powodów kosztami postępowania apelacyjnego, które wyniosły ponad 8 tys. zł. A.T. i „T.” sp. z o.o. wnieśli zażalenie na postanowienie o kosztach, zarzucając nieuwzględnienie art. 102 KPC. Przepis ten, w wypadkach szczególnie uzasadnionych, pozwala na zasądzenie od strony przegrywającej tylko części kosztów albo nieobciążanie jej w ogóle kosztami. W zażaleniu powołano się na trudną sytuację majątkową i rodzinną jednego z powodów. Od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. została wniesiona również skarga kasacyjna jednak SN odmówił przyjęcia jej do rozpoznania. Pytanie prawne Na kanwie tej sprawy Sąd Apelacyjnego w W. zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie: czy wniesienie przez stronę skargi kasacyjnej, której przyjęcia do rozpoznania odmówił następnie SN, skutkować powinno odrzuceniem jej zażalenia na orzeczenie sądu II instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów postępowania apelacyjnego? Do dnia wejścia w życie zmian wprowadzonych ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469, dalej: ZmKPC19) art. 394 2 § 1 KPC nie zawierał regulacji podobnej do zamieszczonej w ówczesnym art. 394 § 1 pkt 9 KPC, stanowiącej, że odrębne zażalenie na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zwrotu kosztów postępowania przysługuje, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy. W związku z tym na gruncie art. 3942 § 1 KPC istniały wątpliwości co do relacji między zażaleniem poziomym na postanowienie sądu II instancji w przedmiocie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego a skargą kasacyjną obejmującą zakresem zaskarżenia także postanowienie co do kosztów apelacyjnych. Dominowało jednak stanowisko, że obu stronom przysługuje zażalenie na postanowienie sądu II instancji w przedmiocie zwrotu kosztów, jeśli było ono niekorzystne w określonej części dla każdej z nich ze względu na wynik sprawy co do istoty (zob. postanowienie SN z 21.6.2012 r., II CZ 167/10, ). Na skutek zmiany wprowadzonej ZmKPC19, art. 394 2 § 11 KPC stanowi, że zażalenie na postanowienie sądu II instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów procesu, przysługuje o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej. Niejednoznaczne brzmienie przepisu i jego niespójność z istotą poszczególnych środków zaskarżenia pogłębiły występujące już wcześniej rozbieżności interpretacyjne w zakresie tego zagadnienia. Czy nowe przepisy ograniczają zaskarżenie postanowienia o kosztach? W ocenie Sądu Apelacyjnego w W. wykładnia językowa nowej regulacji prowadzi do wniosku, że zażalenie poziome na postanowienie sądu II instancji o zwrocie kosztów procesu będzie przysługiwało wyłącznie wówczas gdy nie wniesiono skargi kasacyjnej. Ponieważ środki zaskarżenia są wnoszone w innych terminach, znacznie krótszy termin do wniesienia zażalenia w porównaniu do terminu złożenia skargi kasacyjnej, skutkuje następczą niedopuszczalnością zażalenia. Przyjęcie tej koncepcji oznacza, że nowa regulacja, w porównaniu ze stanem prawnym sprzed wejścia w życie ZmKPC19, wprowadziła istotne ograniczenia w możliwości zaskarżenia postanowienia sądu II instancji o zwrocie kosztów postępowania. Sąd przedstawiający pytanie prawne wskazał na różnicę pomiędzy użytą w art. 3942 § 11 pkt 3 KPC przesłanką: „o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej” a zawartym w ówczesnym art. 394 § 1 pkt 9 KPC i art. 3942 § 1 pkt 6 KPC w obecnym brzmieniu warunkiem: „jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy”. Drugie ze wskazanych sformułowań wyłącza możliwość wniesienia zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu przez stronę, która wnosi środek zaskarżenia co do istoty sprawy. W sytuacji gdy strona ta jednak taki środek złoży, wówczas sąd II instancji, nawet jeśli uzna apelację za nietrafną, jest zobowiązany do zbadania zarzutów dotyczących rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Dopuszczalność odejścia od wykładni językowej W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że na skutek rozwiązań wprowadzonych ZmKPC19 nie uległy zmianie przepisy dotyczące przedmiotowego zakresu dopuszczalności skargi kasacyjnej, SN nie stał się właściwy do rozpoznania zarzutów dotyczących rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. W konsekwencji jeśli skarga kasacyjna zostanie odrzucona bądź oddalona albo SN odmówi jej przyjęcia do rozpoznania, również strona, która wniosła skargę kasacyjną byłaby pozbawiona możliwości kontroli rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. SN nie mógłby bowiem odnieść się do zarzutów dotyczących tego rozstrzygnięcia ani ingerować w orzeczenie sądu II instancji w zakresie kosztów procesu. Art. 3942 § 11 pkt 3 KPC był już przedmiotem analizy SN w aspekcie podmiotowym (zob. uchwała SN z 30.9.2021 r., III CZP 50/20, ). SN uznał wówczas, że wniesienie skargi kasacyjnej przez jedną ze stron nie powoduje odrzucenia złożonego przez drugą stronę zażalenia na postanowienie sądu II instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów postępowania apelacyjnego. Stwierdzono, że zastosowanie wyłącznie wykładni językowej prowadzi do skutków nieracjonalnych, niesprawiedliwych i trudnych do zaakceptowania. W konsekwencji uznano, że względy celowościowe przemawiają za przyjęciem, iż art. 394 2 § 11 pkt 3 KPC należy rozumieć w taki sposób, by nie pozbawiał strony prawa do sądu w zakresie skontrolowania zasadności postanowienia o kosztach w razie autonomicznej decyzji przeciwnika o wniesieniu skargi kasacyjnej. Prawo kontroli rozstrzygnięcia o kosztach procesu nie może być iluzoryczne Zdaniem Sądu Apelacyjnego w W. te same względy powinny zostać wzięte pod uwagę przy ocenie dopuszczalności kontroli rozstrzygnięcia o kosztach z inicjatywy strony w sytuacji wniesienia przez nią skargi kasacyjnej, która na skutek odmowy przyjęcia jej do rozpoznania nie podlegała merytorycznemu rozpoznaniu. Za fikcyjną należałoby uznać kontrolę rozstrzygnięcia o kosztach, jeśli samo wniesienie skargi kasacyjnej zamykałoby stronie drogę do złożenia zażalenia poziomego na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. W konsekwencji Sąd opowiedział się za przyjęciem, że ZmKPC19 nie wprowadziła istotnej zmiany w zakresie spornego zagadnienia. Z aktualnego brzmienia art. 3942 § 11 pkt 3 KPC wynika jedynie, że bieg postępowania zażaleniowego uzależniony jest od wniesienia i rozpoznania skargi kasacyjnej. Zatem samo zażalenie na rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu kosztów procesu powinno oczekiwać na rozpoznanie do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego. Stanowisko SN Sąd Najwyższy podzielił pogląd Sądu przedstawiającego pytanie prawne i uznał, że jeśli skarga kasacyjna strony nie zostanie przyjęta do rozpoznania, to sama ta okoliczność nie może stanowić podstawy odrzucenia złożonego przez tę stronę zażalenia na postanowienie sądu II instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów postępowania apelacyjnego. W rezultacie sąd II instancji, o ile nie istnieją inne przeszkody, musi merytorycznie rozpoznać zażalenie. Uchwała SN z 25.7.2023 r., III CZP 154/22,
Nowa regulacja wprowadzona ZmKPC19 ogranicza możliwość zaskarżenia postanowienia sądu II instancji o kosztach procesu. SN podzielił pogląd, że odmowa przyjęcia skargi kasacyjnej nie może być podstawą odrzucenia zażalenia. W efekcie sąd II instancji, chyba że istnieją inne przeszkody, musi merytorycznie rozpoznać zażalenie.