Pełnomocnik substytucyjny może działać mimo ustania pełnomocnictwa głównego

Pełnomocnik substytucyjny może kontynuować działanie nawet po ustaniu pełnomocnictwa głównego, co potwierdza uchwała Sądu Najwyższego. Badany przypadek dotyczył podziału majątku wspólnego byłych małżonków M., gdzie substytuty reprezentowali wnioskodawczynię, a po odejściu radcy prawnego P.S. pozostali pełnomocnicy nadal działali w jej imieniu. Sąd II instancji kierując pytanie prawne do SN, otrzymał odpowiedź potwierdzającą, że substytut staje się pełnomocnikiem strony, a nie pełnomocnika, który mu udzielił substytucji. Istotne jest, że pełnomocnictwo substytucyjne wiąże stronę z substytutem, który działa w jej imieniu, a zakres jego uprawnień jest porównywalny z pełnomocnikiem głównym.

Tematyka: pełnomocnik substytucyjny, pełnomocnictwo procesowe, Sąd Najwyższy, substytucja pełnomocnictwa, udzielenie substytucji, dalsze pełnomocnictwo, radca prawny, adwokat, relacja prawna, umocowanie pełnomocnika

Pełnomocnictwo dalsze jest niezależne od pełnomocnictwa udzielonego przez stronę osobiście.
W konsekwencji ustanie pełnomocnictwa głównego, na skutek wypowiedzenia lub innych zdarzeń prawnych
uniemożliwiających pełnomocnikowi dalsze występowanie w tej roli, nie wpływa na byt prawny
pełnomocnictwa udzielonego na podstawie art. 91 pkt 3 KPC – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
W trwającej kilka lat sprawie dotyczącej podziału majątku wspólnego byłych małżonków M. wnioskodawczynię M.M.
reprezentowali radca prawny P.S. oraz pełnomocnicy substytucyjni: adwokat A.K. i radca prawny M.K. W 2016 r.
radca prawny P.S. odebrał akt powołania do pełnienia urzędu sędziego, natomiast pozostali pełnomocnicy w dalszym
ciągu reprezentowali M.M. Uczestnik postępowania W.M. w apelacji podniósł m.in. zarzut nieważności postępowania
na skutek niewłaściwego umocowania pełnomocników substytucyjnych wnioskodawczyni. Adwokat A.K. do
odpowiedzi na apelację załączył oświadczenie M.M., w którym wnioskodawczyni potwierdziła wszystkie czynności
procesowe dokonane przez każdego z jej pełnomocników, w tym także substytutów.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: „Czy udzielone przez radcę prawnego
adwokatowi dalsze pełnomocnictwo procesowe traci moc prawną z chwilą utraty przez tego radcę
uprawnienia do pełnienia funkcji pełnomocnika procesowego w związku z mianowaniem na stanowisko
sędziego sądu powszechnego?”, a w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie: „C zy dopuszczalne jest w tej
sytuacji zatwierdzenie przez stronę czynności procesowych substytuta?”.
Sąd II instancji wskazał, że z chwilą powołania na stanowisko sędziego sądu powszechnego osoba będąca radcą
prawnym traci prawo do wykonywania tego zawodu, a w rezultacie zdolność do pełnienia funkcji pełnomocnika
procesowego. W doktrynie prawa dominuje pogląd, że byt prawny substytucji uzależniony jest od istnienia
pełnomocnictwa głównego. Zatem z chwilą utraty przez adwokata czy radcę prawnego zdolności do pełnienia funkcji
pełnomocnika procesowego tracą moc prawną również udzielone przez niego pełnomocnictwa substytucyjne, nawet
jeśli dalsi pełnomocnicy nadal wykonują zawód adwokata czy radcy prawnego. Natomiast w orzecznictwie SN
jednolicie przyjmuje się, że na skutek udzielenia dalszego pełnomocnictwa substytut staje się pełnomocnikiem strony,
a nie pełnomocnika, który mu udzielił substytucji. Oznacza to, że udzielenie substytucji jest udzieleniem
pełnomocnictwa substytutowi przez samą stronę.
Stosunek pełnomocnictwa powstaje między stroną a pełnomocnikiem
Sąd Najwyższy uznał, że wygaśnięcie pełnomocnictwa procesowego udzielonego samodzielnie przez stronę
nie powoduje wygaśnięcia dalszego pełnomocnictwa procesowego udzielonego w imieniu strony
adwokatowi lub radcy prawnemu na podstawie art. 91 pkt 3 KPC. Stanowisko to czyni bezprzedmiotowym drugie
z przedstawionych zagadnień prawnych, dlatego odmówiono podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że od lat 30. XX w. do dziś w orzecznictwie SN jednolicie przyjmuje się, iż
pełnomocnik procesowy, udzielając dalszego pełnomocnictwa, powoduje powstanie relacji prawnej między
substytutem i stroną, a nie między pełnomocnikami. Pełnomocnictwo substytucyjne wiąże więc stronę
z substytutem, który działa w jej imieniu i ze skutkiem dla mocodawcy (zob. postanowienie SN z 16.5.2018 r., III
PK 90/17,
; wyrok SN z 2.10.2009 r., II PK 105/09,
). Zakres uprawnień substytuta jest przy tym co do
zasady tożsamy z zakresem uprawnień pełnomocnika głównego (zob. uchwała SN z 20.3.1970 r., III PZP 1/70). SN
stwierdził, że ustawowy mechanizm działania pełnomocnika procesowego sprawia, iż relacja nawiązana
między dalszym pełnomocnikiem a stroną ma samodzielny i nieakcesoryjny charakter względem
pełnomocnictwa głównego. W rezultacie jej trwanie nie zależy od dalszych losów pełnomocnictwa głównego,
a substytut pomimo wygaśnięcia pełnomocnictwa głównego pozostaje w dalszym ciągu pełnomocnikiem
strony do chwili ustania udzielonego mu pełnomocnictwa na skutek przyczyn przewidzianych w jego treści
lub w przepisach ustawy. W uzasadnieniu uchwały wyjaśniono, że dotyczy to także wygaśnięcia pełnomocnictwa
głównego w związku z utratą kwalifikacji. Tak bowiem zakwalifikowano przypadek występujący w sprawie, której
dotyczy pytanie prawne. Następcze ustanie pełnomocnictwa procesowego udzielonego samodzielnie przez
wnioskodawczynię nie miało więc wpływu na skuteczność dalszych pełnomocnictw udzielonych adwokatowi i radcy
prawnemu, którzy stali się samodzielnymi pełnomocnikami procesowymi wnioskodawczyni, umocowanymi do
działania w jej imieniu.

Uprawnienie do udzielania substytucji
SN zaznaczył, że strona udzielająca pełnomocnictwa procesowego nie może ze skutkiem wobec sądu uchylić
uprawnienia do udzielenia substytucji adwokatowi lub radcy prawnemu, co wynika z art. 91 pkt 4 in fine KPC
a contrario. W konsekwencji, udzielając pełnomocnictwa procesowego, strona musi liczyć się z tym, że jej
pełnomocnik może upoważnić do działania w jej imieniu także inne, nieznane jej osoby. Prawo procesowe
zabezpiecza jednak stronę, ograniczając krąg osób, którym może zostać udzielone dalsze pełnomocnictwo, do
radców prawnych i adwokatów. Są to osoby, które mogą być pełnomocnikiem w każdym przypadku, bez względu na
relacje między nimi a stroną, dysponują zweryfikowanymi kwalifikacjami prawniczymi i etycznymi oraz podlegają
odpowiedzialności dyscyplinarnej. Strona może też, na zasadach ogólnych, w każdej chwili wypowiedzieć dalsze
pełnomocnictwo udzielone w jej imieniu. Wypowiedzenie to odniesie skutek wobec sądu z chwilą zawiadomienia go
o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników ‒ z chwilą doręczenia im zawiadomienia przez sąd.
Rozwiązania te mają na celu zapewnienie sprawności postępowania przy jednoczesnym zabezpieczeniu praw strony
udzielającej pełnomocnictwa procesowego, jak również ochrony zaufania drugiej strony do skuteczności
pełnomocnictwa procesowego, w tym pełnomocnictwa substytucyjnego.
W uzasadnieniu uchwały wskazano, że ustanie pełnomocnictwa procesowego udzielonego samodzielnie przez
stronę nie wpływa na możliwość wykazania umocowania dalszego pełnomocnika. W tym celu wystarczające jest
wykazanie, że główne pełnomocnictwo procesowe było skuteczne w chwili ustanowienia substytuta. Nie ma
natomiast konieczności dowodzenia, że stosunek wynikający z głównego pełnomocnictwa trwa nadal, skoro jest to
obojętne dla istnienia umocowania wynikającego z pełnomocnictwa dalszego.
Uchwała Sądu Najwyższego z 16.6.2023 r., III CZP 120/22,

Uchwała Sądu Najwyższego precyzuje, że strona udzielająca pełnomocnictwa procesowego nie może cofnąć prawa do substytucji adwokatowi lub radcy prawnemu. Oznacza to, że pełnomocnik może upoważnić do działania w jej imieniu inne osoby, ale z ograniczeniem do radców prawnych i adwokatów. Istnieje możliwość wypowiedzenia dalszego pełnomocnictwa w każdej chwili, co ma skutki proceduralne po zawiadomieniu sądu i innych stron postępowania.