Koszty ponoszone przez bank
Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Uregulowanie krajowe, które obciąża bank kosztami postępowania sądowego jedynie w przypadku stwierdzenia złej wiary, może naruszać przepisy dyrektywy.
Tematyka: bank, koszty, postępowanie sądowe, dyrektywa 93/13/EWG, konsument, Trybunał Sprawiedliwości, zła wiara, obciążenie kosztami, zgodność z prawem UE
Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Uregulowanie krajowe, które obciąża bank kosztami postępowania sądowego jedynie w przypadku stwierdzenia złej wiary, może naruszać przepisy dyrektywy.
Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Tym samym uregulowanie krajowe, zgodnie z którym w przypadku, gdy pozwany, np. bank, uznaje roszczenie w postępowaniu sądowym przed złożeniem odpowiedzi na pozew, obciążenie go kosztami tego postępowania jest uzależnione od stwierdzenia, że działał w złej wierze – narusza przepisy tej dyrektywy. Stan faktyczny W Hiszpanii bank i konsumenci zawarli umowę kredytu hipotecznego. Następnie konsumenci wnieśli powództwo o stwierdzenie nieważności warunku dotyczącego kosztów i zwrot kwoty zapłaconej na podstawie tego warunku ze względu na jego nieuczciwy charakter. W następstwie wytoczenia powództwa bank uznał nieuczciwy charakter tego warunku, ale stwierdził, że kwota dochodzona z tego tytułu jest nadmierna, i zgodził się na zwrot jedynie jej części. Sąd stwierdził nieważność kwestionowanego warunku z mocy prawa ze względu na jego nieuczciwy charakter i nakazał bankowi po pierwsze zwrot na rzecz konsumentów części żądanej kwoty, a po drugie pokrycie kosztów postępowania. Bank wniósł apelację wyłącznie w odniesieniu do tego obciążenia kosztami postępowania. Podnosił, że skoro uznał roszczenie przed złożeniem odpowiedzi na pozew, to obciążenie kosztami postępowania jest sprzeczne z art. 395 hiszpańskiego Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: KPC) w zakresie, w jakim ten przepis przewiduje, iż takie obciążenie może nastąpić jedynie w razie stwierdzenia złej wiary pozwanego. Stanowisko to jest zgodne z utrwalonym orzecznictwem hiszpańskiego Sądu Najwyższego (dalej: SN) dotyczącym stosowania tego artykułu. Stanowisko TS Dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) przyznaje konsumentowi prawo zwrócenia się do sądu z żądaniem stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku w umowie, którą zawarł z przedsiębiorcą, i wyłączenia jego stosowania. Trybunał orzekł już, że uzależnienie podziału kosztów takiego postępowania wyłącznie od kwot nienależnie zapłaconych, których zwrot orzeczono, może zniechęcać konsumenta do korzystania z tego prawa ze względu na koszty, z jakimi może się wiązać wytoczenie powództwa (wyrok TS z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C- 224/19 i C‑ 259/19, ). Przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom pozwalającym na obciążenie konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli takie uregulowania stanowią istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z przyznanego dyrektywą 93/13/EWG prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 99). W niniejszej sprawie sąd odsyłający wskazywał, że art. 395 hiszpańskiego KPC, zgodnie z jego wykładnią dokonaną przez SN, przewiduje, iż obciążenie pozwanego kosztami postępowania sądowego jest wymagane tylko wtedy, gdy zostanie wykazana zła wiara pozwanego. Trybunał stwierdził, że w ramach typowych postępowań wszczynanych na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG „konsument” w rozumieniu tej dyrektywy jest najczęściej powodem, zaś „sprzedawca lub dostawca [przedsiębiorca]” jest najczęściej pozwanym. Zatem art. 395 KPC, zgodnie z jego wykładnią dokonaną przez SN, wymaga faktycznie od konsumenta, aby przed wytoczeniem jakiegokolwiek powództwa do sądu skierował do danego przedsiębiorcy wiarygodne i uzasadnione wezwanie do zapłaty, aby wszczął postępowanie mediacyjne z udziałem tego przedsiębiorcy lub aby wezwał go do postępowania pojednawczego. W przeciwnym razie, w przypadku uznania roszczenia przez przedsiębiorcę przed złożeniem odpowiedzi na pozew, domniemywa się, że ów przedsiębiorca działa w dobrej wierze i nie może on zostać obciążony kosztami postępowania, i to nawet jeśli wszczęte w ten sposób postępowanie sądowe pozwoliło na stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku zawartego w danej umowie. Trybunał stwierdził, że cele realizowane przez ów art. 395 KPC, a mianowicie odciążenie krajowego systemu sądowniczego i należyte sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, są zgodne z prawem UE. Obowiązek podjęcia czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa ciąży jednak wyłącznie na tym konsumencie. Natomiast TS podkreślił, że w przypadku odnoszenia kwestii nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentem taki obowiązek powinien ciążyć w równym stopniu na obu umawiających się stronach. Ponadto nawet jeśli nie jest wykluczone, że interes ogólny w należytym sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości może jako taki przeważać nad indywidualnymi interesami konsumentów, to jednak, zdaniem TS, przepisy proceduralne służące realizacji tego interesu ogólnego nie mogą uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywania praw, które konsumenci wywodzą z dyrektywy 93/13/EWG (wyrok TS z 12.2.2015 r., Baczó i Vizsnyiczai, C-567/13, ). Poza tym uregulowanie krajowe, takie jak art. 395 KPC, które nakłada na danego konsumenta całą odpowiedzialność za inicjatywę w zakresie podjęcia czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa, nie zachęca przedsiębiorców do dobrowolnego wyciągnięcia wszystkich konsekwencji z hiszpańskiego orzecznictwa dotyczącego nieuczciwych warunków umownych i sprzyja w ten sposób utrzymywaniu się skutków tych warunków. Wreszcie, nakłada na konsumenta dodatkowe ryzyko finansowe. W ocenie TS takie u regulowanie mogłoby stworzyć przeszkodę mogącą zniechęcić konsumenta do wykonywania przysługującego mu prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowie wiążącej go z przedsiębiorcą. Zdaniem sądu odsyłającego istnieje utrwalone orzecznictwo hiszpańskiego SN stwierdzające nieuczciwy charakter tego samego rodzaju warunku umownego co warunek rozpatrywany w postępowaniu głównym. Ponadto banki zwykle nie informują konsumentów o skutkach orzecznictwa krajowego dotyczącego nieuczciwych warunków umownych, lecz czekają na doręczenie im przedsądowego wezwania do wykonania zobowiązania, które następnie akceptują, lub też na wszczęcie postępowania sądowego, w którym to przypadku niezwłocznie uznają roszczenie przed złożeniem odpowiedzi na pozew, tak aby uniknąć ponoszenia kosztów postępowania. Rzecznik generalny stwierdził w pkt 50 opinii, że mając na uwadze wiedzę, jaką banki powinny posiadać w tej dziedzinie, oraz słabszą pozycję konsumentów wobec tych instytucji, ww. zachowania mogą stanowić poważne poszlaki wskazujące na złą wiarę banków. Trybunał stwierdził, że istotne jest więc, aby sąd mógł dokonać niezbędnych ustaleń w tym zakresie i w razie potrzeby wyciągnąć konsekwencje. Reasumując, TS orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w sytuacji braku podjęcia przez konsumenta w stosunku do przedsiębiorcy, z którym zawarł on umowę zawierającą nieuczciwy warunek, czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa ten konsument powinien pokryć własne koszty związane z postępowaniem sądowym wszczętym przez niego przeciwko temu przedsiębiorcy w celu dochodzenia praw przyznanych mu przez dyrektywę 93/13/EWG, jeżeli dany przedsiębiorca uznał roszczenie tego konsumenta przed złożeniem odpowiedzi na pozew, nawet jeśli stwierdzono nieuczciwy charakter tego warunku, z zastrzeżeniem, że właściwy sąd krajowy może wziąć pod uwagę istnienie utrwalonego orzecznictwa krajowego stwierdzającego nieuczciwy charakter analogicznych warunków oraz postawę tego przedsiębiorcy, aby stwierdzić jego złą wiarę i stosownie do okoliczności obciążyć go tymi kosztami. Komentarz Prawo UE nie harmonizuje procedur badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy (por. art. 385 1 KC). Tym samym uregulowanie tych procedur należy do prawa wewnętrznego państw członkowskich. Podział kosztów postępowania sądowego przed sądami krajowymi stanowi z samej swej istoty materię procesową, a zatem jego uregulowanie jest objęte autonomią proceduralną państw członkowskich. Jednak Trybunał wielokrotnie odnosił się, podobnie jak w niniejszej sprawie, do kwestii zgodności takich krajowych przepisów proceduralnych z prawem UE (oczywiście nie wprost, ponieważ kompetencja TS w zakresie pytań prejudycjalnych dotyczy wykładni prawa UE). Trybunał każdorazowo wskazuje na konieczność weryfikacji takich przepisów z zasadami równoważności oraz skuteczności w związku z zasadą lojalnej współpracy ustanowioną w art. 4 ust. 3 TUE. W niniejszym wyroku TS odniósł się do hiszpańskich regulacji i orzecznictwa dotyczących obciążenia kosztami postępowania konsumenta w przypadku uznania roszczenia przez bank w kontekście zasady skuteczności. Trybunał podkreślił, że sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania krajowego istnieje znaczne ryzyko, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Mimo odmiennych w tym zakresie regulacji w polskim KPC niniejszy wyrok może mieć istotne znaczenie dla polskich postępowań ze względu na doprecyzowanie zasady skuteczności. Wyrok TS z 13.7.2023 r., CAJASUR Banco, C-35/22,
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdza, że konsument nie powinien być obciążany kosztami postępowania, jeśli przedsiębiorca uznał jego roszczenie przed złożeniem odpowiedzi na pozew, nawet jeśli warunek umowy był nieuczciwy. Sprawa ta podkreśla konieczność zgodności krajowych przepisów z prawem UE oraz zasadą skuteczności.