Koszty ponoszone przez bank

Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Uregulowanie krajowe, które obciąża bank kosztami postępowania sądowego jedynie w przypadku stwierdzenia złej wiary, może naruszać przepisy dyrektywy.

Tematyka: bank, koszty, postępowanie sądowe, dyrektywa 93/13/EWG, konsument, Trybunał Sprawiedliwości, zła wiara, obciążenie kosztami, zgodność z prawem UE

Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Uregulowanie krajowe, które obciąża bank kosztami postępowania sądowego jedynie w przypadku stwierdzenia złej wiary, może naruszać przepisy dyrektywy.

 

Sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania cywilnego krajowe
przepisy proceduralne nie powodują znacznego ryzyka, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia
praw przysługujących mu na podstawie dyrektywy 93/13/EWG. Tym samym uregulowanie krajowe, zgodnie
z którym w przypadku, gdy pozwany, np. bank, uznaje roszczenie w postępowaniu sądowym przed złożeniem
odpowiedzi na pozew, obciążenie go kosztami tego postępowania jest uzależnione od stwierdzenia, że działał
w złej wierze – narusza przepisy tej dyrektywy.
Stan faktyczny
W Hiszpanii bank i konsumenci zawarli umowę kredytu hipotecznego. Następnie konsumenci wnieśli powództwo
o stwierdzenie nieważności warunku dotyczącego kosztów i zwrot kwoty zapłaconej na podstawie tego warunku ze
względu na jego nieuczciwy charakter. W następstwie wytoczenia powództwa bank uznał nieuczciwy charakter tego
warunku, ale stwierdził, że kwota dochodzona z tego tytułu jest nadmierna, i zgodził się na zwrot jedynie jej części.
Sąd stwierdził nieważność kwestionowanego warunku z mocy prawa ze względu na jego nieuczciwy charakter
i nakazał bankowi po pierwsze zwrot na rzecz konsumentów części żądanej kwoty, a po drugie pokrycie kosztów
postępowania. Bank wniósł apelację wyłącznie w odniesieniu do tego obciążenia kosztami postępowania. Podnosił,
że skoro uznał roszczenie przed złożeniem odpowiedzi na pozew, to obciążenie kosztami postępowania jest
sprzeczne z art. 395 hiszpańskiego Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: KPC) w zakresie, w jakim ten przepis
przewiduje, iż takie obciążenie może nastąpić jedynie w razie stwierdzenia złej wiary pozwanego. Stanowisko to jest
zgodne z utrwalonym orzecznictwem hiszpańskiego Sądu Najwyższego (dalej: SN) dotyczącym stosowania tego
artykułu.
Stanowisko TS
Dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.
UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) przyznaje konsumentowi prawo zwrócenia się do sądu z żądaniem stwierdzenia
nieuczciwego charakteru warunku w umowie, którą zawarł z przedsiębiorcą, i wyłączenia jego stosowania. Trybunał
orzekł już, że uzależnienie podziału kosztów takiego postępowania wyłącznie od kwot nienależnie zapłaconych,
których zwrot orzeczono, może zniechęcać konsumenta do korzystania z tego prawa ze względu na koszty, z jakimi
może się wiązać wytoczenie powództwa (wyrok TS z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-
224/19 i C‑ 259/19, 
). Przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG oraz zasadę skuteczności
należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom pozwalającym na obciążenie
konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu
zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli
takie uregulowania stanowią istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z przyznanego
dyrektywą 93/13/EWG prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków
umownych (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 99).
W niniejszej sprawie sąd odsyłający wskazywał, że art. 395 hiszpańskiego KPC, zgodnie z jego wykładnią dokonaną
przez SN, przewiduje, iż obciążenie pozwanego kosztami postępowania sądowego jest wymagane tylko wtedy, gdy
zostanie wykazana zła wiara pozwanego. Trybunał stwierdził, że w ramach typowych postępowań wszczynanych na
podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG „konsument” w rozumieniu tej dyrektywy jest najczęściej powodem, zaś
„sprzedawca lub dostawca [przedsiębiorca]” jest najczęściej pozwanym. Zatem art. 395 KPC, zgodnie z jego
wykładnią dokonaną przez SN, wymaga faktycznie od konsumenta, aby przed wytoczeniem jakiegokolwiek
powództwa do sądu skierował do danego przedsiębiorcy wiarygodne i uzasadnione wezwanie do zapłaty, aby
wszczął postępowanie mediacyjne z udziałem tego przedsiębiorcy lub aby wezwał go do postępowania
pojednawczego. W przeciwnym razie, w przypadku uznania roszczenia przez przedsiębiorcę przed złożeniem
odpowiedzi na pozew, domniemywa się, że ów przedsiębiorca działa w dobrej wierze i nie może on zostać obciążony
kosztami postępowania, i to nawet jeśli wszczęte w ten sposób postępowanie sądowe pozwoliło na stwierdzenie
nieuczciwego charakteru warunku zawartego w danej umowie. Trybunał stwierdził, że cele realizowane przez ów art.
395 KPC, a mianowicie odciążenie krajowego systemu sądowniczego i należyte sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości, są zgodne z prawem UE. Obowiązek podjęcia czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa
ciąży jednak wyłącznie na tym konsumencie. Natomiast TS podkreślił, że w przypadku odnoszenia kwestii
nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentem taki obowiązek powinien
ciążyć w równym stopniu na obu umawiających się stronach. Ponadto nawet jeśli nie jest wykluczone, że interes
ogólny w należytym sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości może jako taki przeważać nad indywidualnymi interesami
konsumentów, to jednak, zdaniem TS, przepisy proceduralne służące realizacji tego interesu ogólnego nie mogą



uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywania praw, które konsumenci wywodzą z dyrektywy
93/13/EWG (wyrok TS z 12.2.2015 r., Baczó i Vizsnyiczai, C-567/13, 
). Poza tym uregulowanie krajowe, takie
jak art. 395 KPC, które nakłada na danego konsumenta całą odpowiedzialność za inicjatywę w zakresie podjęcia
czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa, nie zachęca przedsiębiorców do dobrowolnego wyciągnięcia
wszystkich konsekwencji z hiszpańskiego orzecznictwa dotyczącego nieuczciwych warunków umownych i sprzyja
w ten sposób utrzymywaniu się skutków tych warunków. Wreszcie, nakłada na konsumenta dodatkowe ryzyko
finansowe. W ocenie TS takie u regulowanie mogłoby stworzyć przeszkodę mogącą zniechęcić konsumenta do
wykonywania przysługującego mu prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru
warunków zawartych w umowie wiążącej go z przedsiębiorcą.
Zdaniem sądu odsyłającego istnieje utrwalone orzecznictwo hiszpańskiego SN stwierdzające nieuczciwy charakter
tego samego rodzaju warunku umownego co warunek rozpatrywany w postępowaniu głównym. Ponadto banki
zwykle nie informują konsumentów o skutkach orzecznictwa krajowego dotyczącego nieuczciwych warunków
umownych, lecz czekają na doręczenie im przedsądowego wezwania do wykonania zobowiązania, które następnie
akceptują, lub też na wszczęcie postępowania sądowego, w którym to przypadku niezwłocznie uznają roszczenie
przed złożeniem odpowiedzi na pozew, tak aby uniknąć ponoszenia kosztów postępowania. Rzecznik generalny
stwierdził w pkt 50 opinii, że mając na uwadze wiedzę, jaką banki powinny posiadać w tej dziedzinie, oraz słabszą
pozycję konsumentów wobec tych instytucji, ww. zachowania mogą stanowić poważne poszlaki wskazujące na złą
wiarę banków. Trybunał stwierdził, że istotne jest więc, aby sąd mógł dokonać niezbędnych ustaleń w tym zakresie
i w razie potrzeby wyciągnąć konsekwencje.
Reasumując, TS orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z zasadą skuteczności należy
interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym
w sytuacji braku podjęcia przez konsumenta w stosunku do przedsiębiorcy, z którym zawarł on umowę
zawierającą nieuczciwy warunek, czynności poprzedzającej wytoczenie powództwa ten konsument powinien
pokryć własne koszty związane z postępowaniem sądowym wszczętym przez niego przeciwko temu
przedsiębiorcy w celu dochodzenia praw przyznanych mu przez dyrektywę 93/13/EWG, jeżeli dany
przedsiębiorca uznał roszczenie tego konsumenta przed złożeniem odpowiedzi na pozew, nawet jeśli
stwierdzono nieuczciwy charakter tego warunku, z zastrzeżeniem, że właściwy sąd krajowy może wziąć pod
uwagę istnienie utrwalonego orzecznictwa krajowego stwierdzającego nieuczciwy charakter analogicznych
warunków oraz postawę tego przedsiębiorcy, aby stwierdzić jego złą wiarę i stosownie do okoliczności
obciążyć go tymi kosztami.

Komentarz
Prawo UE nie harmonizuje procedur badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy (por. art. 385 1
KC). Tym samym uregulowanie tych procedur należy do prawa wewnętrznego państw członkowskich. Podział
kosztów postępowania sądowego przed sądami krajowymi stanowi z samej swej istoty materię procesową, a zatem
jego uregulowanie jest objęte autonomią proceduralną państw członkowskich. Jednak Trybunał wielokrotnie odnosił
się, podobnie jak w niniejszej sprawie, do kwestii zgodności takich krajowych przepisów proceduralnych z prawem
UE (oczywiście nie wprost, ponieważ kompetencja TS w zakresie pytań prejudycjalnych dotyczy wykładni prawa UE).
Trybunał każdorazowo wskazuje na konieczność weryfikacji takich przepisów z zasadami równoważności oraz
skuteczności w związku z zasadą lojalnej współpracy ustanowioną w art. 4 ust. 3 TUE.
W niniejszym wyroku TS odniósł się do hiszpańskich regulacji i orzecznictwa dotyczących obciążenia kosztami
postępowania konsumenta w przypadku uznania roszczenia przez bank w kontekście zasady skuteczności. Trybunał
podkreślił, że sąd krajowy powinien zbadać, czy w świetle szczególnych cech danego postępowania krajowego
istnieje znaczne ryzyko, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia praw przysługujących mu na podstawie
dyrektywy 93/13/EWG.
Mimo odmiennych w tym zakresie regulacji w polskim KPC niniejszy wyrok może mieć istotne znaczenie dla polskich
postępowań ze względu na doprecyzowanie zasady skuteczności.

Wyrok TS z 13.7.2023 r., CAJASUR Banco, C-35/22, 








 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdza, że konsument nie powinien być obciążany kosztami postępowania, jeśli przedsiębiorca uznał jego roszczenie przed złożeniem odpowiedzi na pozew, nawet jeśli warunek umowy był nieuczciwy. Sprawa ta podkreśla konieczność zgodności krajowych przepisów z prawem UE oraz zasadą skuteczności.