Właściwość sądu przy bezprawnym uprowadzeniu dziecka

Sąd państwa członkowskiego, w którym dziecko miało miejsce zwykłego pobytu przed jego uprowadzeniem, ma jurysdykcję do rozstrzygnięcia o prawie do pieczy nad dzieckiem. Sprawa dotyczyła rodziców słowackich dzieci, które zamieszkały w Austrii, a ojciec złożył wniosek o powrót dzieci oraz o wyłączną pieczę nad nimi. Trybunał uznał, że sąd państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone, może wystąpić z wnioskiem o przekazanie sprawy, jeśli ten sąd jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy i służy to dobru dziecka.

Tematyka: sąd, dziecko, uprowadzenie, jurysdykcja, piecza nad dzieckiem, prawo rodzinne, rozporządzenie Bruksela II bis, dobro dziecka, TS, wyrok

Sąd państwa członkowskiego, w którym dziecko miało miejsce zwykłego pobytu przed jego uprowadzeniem, ma jurysdykcję do rozstrzygnięcia o prawie do pieczy nad dzieckiem. Sprawa dotyczyła rodziców słowackich dzieci, które zamieszkały w Austrii, a ojciec złożył wniosek o powrót dzieci oraz o wyłączną pieczę nad nimi. Trybunał uznał, że sąd państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone, może wystąpić z wnioskiem o przekazanie sprawy, jeśli ten sąd jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy i służy to dobru dziecka.

Sąd państwa członkowskiego, w którym dziecko miało miejsce zwykłego pobytu przed jego uprowadzeniem,
posiada jurysdykcję do rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do pieczy nad dzieckiem. Ten sąd może jednak
wyjątkowo wystąpić o przekazanie sprawy do sądu państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało
uprowadzone, pod warunkiem że to dziecko ma szczególny związek z tym innym państwem, tzn. gdy ten inny
sąd jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy oraz służy to dobru tego dziecka.
Stan faktyczny
T.T. i A.K. (słowaccy obywatele), niebędący małżeństwem, są rodzicami dwojga dzieci, urodzonych w Słowacji.
W 2014 r. rodzina osiedliła się w Austrii. Na początku 2020 r. rodzice rozstali się, a dzieci zamieszkały z matką (A.K.)
na Słowacji, bez zgody ojca (T.T.). Wówczas T.T. złożył na podstawie art. 8 Konwencji dotyczącej cywilnych
aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. (dalej: Konwencja haska),
w słowackim sądzie wniosek o powrót dzieci. Jednocześnie wniósł do austriackiego sądu pozew o przyznanie mu
wyłącznej pieczy nad dziećmi. A.K. sprzeciwiła się temu żądaniu.
We wniosku prejudycjalnym austriacki sąd zwrócił się do TS o wykładnię przepisów rozporządzenia Rady (WE) Nr
2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1,
dalej: rozporządzenie Bruksela II bis).
Stanowisko TS
Na mocy art. 10 rozporządzenia Bruksela II jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
przysługuje co do zasady sądom państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt
bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Artykuł 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia
Bruksela II bis przewiduje natomiast, w drodze wyjątku, że sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji
należy rozpoznanie co do istoty sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, mogą wystąpić z wnioskiem
o przekazanie sprawy lub jej określonej części sądowi innego państwa członkowskiego, z którym to państwem
dziecko ma szczególny związek, jeżeli uznają, że ten ostatni sąd jest lepiej umiejscowiony dla jej osądzenia, oraz
jeżeli jest to zgodne z dobrem dziecka.
Trybunał orzekł, że art. 15 rozporządzenia Bruksela II bis należy interpretować w ten sposób, iż sąd państwa
członkowskiego, do którego jurysdykcji należy na podstawie art. 10 tego rozporządzenia rozpoznanie co do
istoty sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, może w drodze wyjątku wystąpić na podstawie
art. 15 ust. 1 lit. b tego rozporządzenia z wnioskiem o przekazanie tej sprawy sądowi państwa
członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców.
Przekazanie do sądu innego państwa
Z art. 15 ust. 1 rozporządzenia Bruksela II bis wynika, że sąd państwa członkowskiego może wezwać sąd innego
państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji tylko wtedy, gdy są spełnione trzy kumulatywne przesłanki
wymienione w tym przepisie w sposób wyczerpujący. A mianowicie, gdy, po pierwsze, istnieje „szczególny związek”
między dzieckiem a innym państwem członkowskim, po drugie, jeżeli sąd, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie
sprawy co do istoty, uzna, że sąd tego innego państwa członkowskiego jest „lepiej umiejscowiony” dla osądzenia
sprawy, a także po trzecie, jeżeli przekazanie służy dobru dziecka, w tym znaczeniu, że nie stwarza ryzyka
negatywnego wpływu na jego sytuację.
Co się tyczy przesłanki, zgodnie z którą dziecko powinno mieć „szczególny związek” z państwem
członkowskim sądu, do którego ma nastąpić przekazanie, TS przypomniał, że art. 15 ust. 3 rozporządzenia
Bruksela II bis przewiduje w sposób wyczerpujący w lit. a–e pięć alternatywnych kryteriów pozwalających uznać, że
ta przesłanka została spełniona. Wśród tych kryteriów znajduje się posiadanie przez dziecko obywatelstwa tego
państwa. W niniejszej sprawie dzieci są słowackimi obywatelami, zatem TS stwierdził, zgodnie z art. 15 ust. 3 lit. c,
że mają one szczególny związek ze Słowacją do celów art. 15 ust. 1.
Co do przesłanki, zgodnie z którą sąd, do którego ma nastąpić przekazanie, powinien być „lepiej
umiejscowiony” dla osądzenia sprawy, TS wyjaśnił, po pierwsze, że sąd, który zamierza dokonać takiego
przekazania, powinien upewnić się, że przekazanie to może mieć rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla
wydania rozstrzygnięcia dotyczącego dziecka w porównaniu z sytuacją, gdyby sąd ten pozostawił sprawę do
własnego rozpoznania. Po drugie, w sytuacji gdy przekazanie sprawy, o którym mowa w art. 15 ust. 1 lit. b
rozporządzenia Bruksela II bis, w sposób oczywisty wiąże się z ryzykiem pozbawienia rodzica wnioskującego



o powrót dziecka możliwości skutecznego przedstawienia swoich argumentów przed sądem, do którego ma
nastąpić przekazanie, to ryzyko stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ten sąd jest „lepiej umiejscowiony” dla
osądzenia sprawy. Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie nie wydaje się, iż w przypadku przekazania sprawy do
słowackiego sądu T.T. zostałby pozbawiony możliwości skutecznego przedstawienia swojego stanowiska. Jednak TS
wskazał, że sprawdzenie powyższego należy do sądu odsyłającego. Po trzecie, jak zauważył rzecznik generalny
w pkt 80 opinii, przekazanie może mieć rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla wydania rozstrzygnięcia
dotyczącego dziecka, jeżeli sąd, do którego ma nastąpić przekazanie, zastosował, na wniosek stron i na podstawie
mających zastosowanie przepisów proceduralnych, środki tymczasowe oparte w szczególności na art. 20
rozporządzenia Bruksela II bis. Po czwarte, w sytuacji gdy wniosek o powrót dziecka oparty na postanowieniach
Konwencji haskiej został wniesiony do właściwych organów państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało
bezprawnie uprowadzone, TS uznał, że żaden sąd tego państwa członkowskiego nie może zostać uznany za „lepiej
umiejscowiony” dla rozpoznania sprawy w rozumieniu art. 15 ust. 1 rozporządzenia Bruksela II bis przed upływem
sześciotygodniowego terminu przewidzianego w art. 11 Konwencji haskiej i w art. 11 rozporządzenia
Bruksela II bis.
Trybunał orzekł, że art. 15 ust. 1 rozporządzenia Bruksela II bis należy interpretować w ten sposób, że
jedynymi przesłankami, od których spełnienia uzależniona jest możliwość wystąpienia przez sąd państwa
członkowskiego, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie co do istoty sprawy dotyczącej
odpowiedzialności rodzicielskiej, z wnioskiem o przekazanie tej sprawy sądowi innego państwa
członkowskiego, są przesłanki wyraźnie wymienione w tym przepisie. Przy badaniu przesłanek, które dotyczą
po pierwsze istnienia w tym ostatnim państwie sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy, a po
drugie dobra dziecka, sąd pierwszego państwa powinien wziąć pod uwagę fakt zainicjowania, na podstawie
art. 8 akapit pierwszy i art. 8 akapit trzeci lit. f Konwencji, postępowania w sprawie powrotu tego dziecka,
niezakończonego jeszcze prawomocnym orzeczeniem w państwie, do którego dziecko zostało bezprawnie
uprowadzone przez jedno z rodziców.

Komentarz
Niniejsza sprawa dotyczy kwestii jurysdykcji sądu państwa członkowskiego, na którego terytorium dzieci miały zwykły
pobyt bezpośrednio przed ich bezprawnym uprowadzeniem do innego państwa członkowskiego, a precyzyjnie ‒
uprawnienia tego sądu w zakresie orzekania co do odpowiedzialności rodzicielskiej względem tych dzieci.
W prezentowanym wyroku TS szczegółowo wyjaśnił kompetencje sądu, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie
sprawy co do istoty na podstawie art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis. W ocenie TS taki sąd powinien się upewnić,
w świetle konkretnych okoliczności sprawy, że planowane przekazanie nie będzie miało negatywnego wpływu na
relacje uczuciowe, rodzinne i społeczne dziecka, którego sprawa dotyczy, lub na jego sytuację materialną. Trybunał
konsekwentnie przyjmuje, że taki sąd, decydując o własnej jurysdykcji, powinien się kierować przede wszystkim
dobrem dziecka, będącym również prawem podstawowym zawartym w Karcie praw podstawowych UE (zob. art. 24).
Zatem sąd, do którego jurysdykcji należy na podstawie art. 10 rozporządzenia Bruksela II bis rozpoznanie sprawy
dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, może w drodze wyjątku i po należytym uwzględnieniu, w sposób
wyważony i rozsądny, dobra dziecka wystąpić z wnioskiem o przekazanie zawisłej przed nim sprawy do sądu innego
państwa członkowskiego, do którego dziecko, którego sprawa dotyczy, zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno
z rodziców. Natomiast jeśli ten sąd dojdzie do wniosku, że przekazanie sprawy temu innemu sądowi jest sprzeczne
z dobrem dziecka, to z niniejszego wyroku wynika, że takie przekazanie należy wykluczyć. W uzasadnieniu
niniejszego wyroku Trybunał szczegółowo wyjaśnił, jak sąd krajowy powinien interpretować przesłanki zawarte w art.
15 ust. 1 rozporządzenia Bruksela II bis.
Co istotne, w tej sprawie wniosek rodzica został oparty na postanowieniu Konwencji haskiej. W tym zakresie dla
sądów szczególne znaczenie ma stanowisko TS przedstawione w uzasadnieniu niniejszego wyroku, dotyczące
jednoczesnego stosowania tej konwencji i rozporządzenia Bruksela II bis.
Rozporządzenie Bruksela II bis zostało uchylone z dniem 1.8.2022 r. przepisami rozporządzenia Rady (UE)
2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich
i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz.
UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1; dalej: rozporządzenie Bruksela II ter), przy czym treść art. 15 ust. 1 rozporządzenia
Bruksela II bis odpowiada art. 12 ust. 1 rozporządzenie Bruksela II ter. Niniejszy wyrok zachowuje zatem aktualność
w odniesieniu do tego przepisu rozporządzenia Bruksela II ter.

Wyrok TS z 13.7.2023 r., TT (Bezprawne uprowadzenie dziecka), C-87/22, 








W wyroku TS z 13.7.2023 r. przewidziano, że sąd państwa, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, może wystąpić o przekazanie tej sprawy do sądu innego państwa, jeśli spełnione są określone przesłanki zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis. Wyrok ten ma nadal znaczenie po zmianach wprowadzonych przez rozporządzenie Bruksela II ter.