Zmiany w KPC dotyczące postępowania zażaleniowego

Nowa nowelizacja dotycząca postępowania zażaleniowego w Kodeksie postępowania cywilnego wprowadza istotne zmiany, zwłaszcza w zakresie składu sądu właściwego do rozpoznania zażalenia. Zmiany te mają znaczący wpływ na sposób funkcjonowania systemu sądowego i ochrony praw stron postępowania. Warto przyjrzeć się bliżej szczegółom wprowadzonych regulacji.

Tematyka: nowelizacja KPC, postępowanie zażaleniowe, skład sądu, zażalenia pionowe, zażalenia poziome, postanowienia sądu II instancji, zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego, ochrona praw strony, system sądowniczy

Nowa nowelizacja dotycząca postępowania zażaleniowego w Kodeksie postępowania cywilnego wprowadza istotne zmiany, zwłaszcza w zakresie składu sądu właściwego do rozpoznania zażalenia. Zmiany te mają znaczący wpływ na sposób funkcjonowania systemu sądowego i ochrony praw stron postępowania. Warto przyjrzeć się bliżej szczegółom wprowadzonych regulacji.

Nie zdążył jeszcze opaść kurz po wcześniejszej nowelizacji procedury cywilnej wprowadzonej ustawą
z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023
r. poz. 614; dalej ZmKPC23(2)), która zasadniczo weszła w życie 1.7.2023 r. Tymczasem na horyzoncie
pojawiła się kolejna nowelizacja. W Dzienniku Ustaw 13.9.2023 r. ogłoszono bowiem ustawę z 7.7.2023 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1860; dalej
ZmKPC23(3)). Wśród zmian, jakie ona wprowadza, znajdują się również takie dotyczące zażaleń.
Skład sądu
Nowelizacja wprowadza zmiany w zakresie składu sądu właściwego do rozpoznania zażalenia.
Dotąd obowiązywała ogólna reguła, że sąd rozpoznaje zażalenie w składzie trzech sędziów, a odrzucenie zażalenia
następuje w składzie jednoosobowym.
Zasady te ulegną modyfikacji. Teraz regułą będzie, że sąd orzeka w składzie jednego sędziego w przypadku tzw.
zażaleń pionowych, czyli zażaleń przysługujących do sądu II instancji na niektóre postanowienia sądu I instancji.
Skład jednoosobowy właściwy będzie przy tym:
• do rozpoznania zażalenia (art. 397 § 1 KPC).
• do odrzucenia zażalenia przez sąd II instancji (art. 397 § 1 w zw. z § 11 KPC),
• do odrzucenia zażalenia przez sąd I instancji (art. 395 § 1 KPC).
Odmiennie kształtować się będzie sytuacja w przypadku zażaleń poziomych (przysługujących do innego składu tego
samego sądu) na pewne postanowienia sądu I i II instancji. I tak – do ich rozpoznania nadal właściwy będzie sąd
w składzie trzech sędziów (art. 3941a § 12 KPC, art. 3942 § 13 KPC), podczas gdy odrzucenie takiego zażalenia
następowało będzie w składzie jednoosobowym (art. 3941a § 11 KPC, art. 3942 § 12 KPC).
Zmiany dotyczą więc składu sądu, jaki jest właściwy do rozpoznania zażalenia. Skład sądu do odrzucenia zażalenia
pozostaje natomiast niezmienny i dalej jest to skład jednoosobowy (zarówno w przypadku zażaleń pionowych, jak
i w przypadku zażaleń poziomych).
Wyżej wymienione przepisy określające skład sądu jako trzyosobowy znajdą już zastosowanie w praktyce –
ZmKPC23(3) uchyla jednocześnie obowiązujące obostrzenia covidowe, które przewidują z kolei, że w I i ii instancji
sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego.
Zażalenia na postanowienia sądu II instancji
W ramach nowelizacji po raz kolejny rozszerzono katalog postanowień sądu II instancji, od których przysługuje
zażalenie.
Przypomnijmy jeszcze, że zażalenie na postanowienie sądu II instancji przysługuje wówczas, gdy sąd ten wydaje
pewne postanowienia „po raz pierwszy”, a nie wskutek rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu I instancji.
Wcześniejsza nowelizacja wprowadzona ZmKPC23(2) dość znacząco rozszerzyła już katalog zaskarżalnych
postanowień sądu II instancji. Niemniej jednak – mimo że stanowiła ona krok w dobrą stronę – nadal nie naprawiła
wszystkich niedociągnięć istniejącej regulacji.
Obecna nowelizacja wprowadza w tym zakresie dwie zmiany. Od 28.9.2023 r. zażalenie będzie przysługiwało także
na postanowienia sądu II instancji, których przedmiotem jest:
• wynagrodzenie mediatora i należności świadka (art. 3942 § 11 pkt 41 KPC);
• odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia (art. 394 2 § 11 pkt 51 KPC).
Jeśli idzie o pierwszą z wyżej wymienionych zmian, to 1.7.2023 r. wprowadzono art. 394 2 § 11 pkt 41 KPC
przewidujący, że zażalenie służy na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie wynagrodzenia biegłego. Teraz
dodano – w pełni słusznie – że zażalenie przysługuje również na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest



wynagrodzenie mediatora i należności świadka. Zbliża to standard ochrony prawnej do tego, jaki obowiązuje przed
sądem I instancji (por. art. 3941a § 1 pkt 9 KPC). Niemniej jednak dalej nie przewidziano – z szerzej nieznanych
względów – możliwości wniesienia zażalenia na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie wynagrodzenia
kuratora ustanowionego dla strony, podczas gdy istnieje możliwość wniesienia środka zaskarżenia na tożsame
postanowienia wydane w postępowaniu I-instancyjnym.
Z kolei druga wprowadzana obecnie zmiana naprawia błąd wcześniejszej jeszcze nowelizacji KPC z 2019 r. przyjętej
ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 2019 r. poz. 1469).
W stanie prawnym obowiązującym do 7.11.2019 r. – czyli do czasu wejścia w życie wyżej wskazanej, dużej noweli
z 2019 r. – postanowienia sądu II instancji odrzucające wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem mogły być
kwestionowane w drodze zażalenia do SN. W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie
przysługiwało bowiem na postanowienia sądu II instancji „kończące postępowanie w sprawie” (dawniej: art. 3941 § 2
KPC) – rozumiano tak właśnie m.in. niektóre postanowienia odmawiające uzasadnienia orzeczenia oraz jego
doręczenia (te, wskutek wydania których, niemożliwe było skuteczne wniesienie skargi kasacyjnej do SN).
Wydaje się, że zmiana z 2019 r. nie była w tym zakresie intencjonalna. Ustawodawca eliminując przepis art. 394 1 § 2
KPC, zmienił wówczas treść art. 3942 § 1 KPC, przewidując w nim, że zażalenie do innego składu sądu II instancji
przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji. Niemniej uszło uwadze ustawodawcy, że
postanowienia sądu II instancji odrzucające apelację nie były jedynymi postanowieniami tego sądu „kończącymi
postępowanie w sprawie”.
W konsekwencji od 1.7.2023 r. – na mocy ZmKPC23(2) – rozszerzono katalog zaskarżalnych postanowień sądu II
instancji także na:
• postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania,
• postanowienia o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, czy
• postanowienia o odrzuceniu zażalenia na postanowienie sądu II instancji (wszystkie, nie tylko te „kończące
postępowanie w sprawie”).
Zapominano jednak wtedy o postanowieniach tego sądu w przedmiocie odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego
doręczenia.
Wprowadzając teraz ponownie możliwość zaskarżenia postanowień sądu II instancji, których przedmiotem jest
odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, ZmKPC23(3) naprawia wcześniejsze błędy w tym zakresie.
Jedyna różnica polega na tym, że:
• w obecnym stanie prawnym zażalenie rozpoznawane jest nie przez SN, a przez inny skład sądu II instancji,
• zażalenie przysługuje w każdej sprawie, a nie tylko w sprawie kasacyjnej,
• zażalenie dopuszczalne jest od każdego postanowienia w przedmiocie odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego
doręczenia, a nie tylko od takiego postanowienia, które „kończy postępowanie w sprawie”.
Jednocześnie wprowadzone zmianą powodują, że w zakresie możliwości skarżenia postanowień w przedmiocie
odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia sytuacja prawna strony występującej przed sądem II instancji
nie będzie odbiegała na jej niekorzyść od sytuacji przed sądem I instancji.

Komentarz
Wprowadzone zmiany w postaci rozszerzenia katalogu postanowień sądu II instancji, które podlegają zaskarżeniu,
oceniam pozytywnie. Eliminują one pewien brak symetrii pomiędzy zaskarżalnością postanowień sądów I i II instancji
w danym przedmiocie, która nie znajdowała racjonalnych podstaw. Gdy zaś idzie o zmianę składu sądu
w postępowaniu zażaleniowym – biorąc pod uwagę, że już sama koncepcja zażaleń poziomych – a więc tych
rozpoznawanych przez inny skład tego samego sądu (czyli w praktyce: innych sędziów tego samego sądu) – budzi
wątpliwości, dlatego dobrze, w mojej ocenie, że pozostawiono skład trzyosobowy dla ich rozpoznawania. Nowelizacja
przewiduje wszak, że zażalenia poziome nadal będą rozpoznawane w składzie trzech sędziów.







Nowe przepisy wprowadzające zmiany w postępowaniu zażaleniowym stanowią istotny krok naprzód w ujednoliceniu procedury odwoławczej w polskim systemie sądowniczym. Dzięki nim zwiększa się przejrzystość i skuteczność procesu odwoławczego, co przekłada się na większe zaufanie do sądownictwa.