Jurysdykcja polskiego sądu w przypadku rozwodu

Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że niemiecki sąd nie ma jurysdykcji w sprawie rozwodu, gdy obywatel Niemiec nie przebywał wymaganą liczbę miesięcy w Niemczech przed wniesieniem pozwu. W takiej sytuacji właściwy staje się polski sąd, gdzie małżonek faktycznie przebywał. Stanowisko TS dotyczące zwykłego pobytu w kontekście jurysdykcji małżeńskiej zostało omówione na przykładzie sprawy B.M. i L.O., gdzie kluczową kwestią było udowodnienie zwykłego pobytu w konkretnym państwie członkowskim przez co najmniej 6 miesięcy przed wniesieniem pozwu o rozwód.

Tematyka: jurysdykcja, rozwód, zwykły pobyt, sąd państwa członkowskiego, TSUE, rozporządzenie 2201/2003/WE, B.M. i L.O., obywatel Niemiec, sąd polski

Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że niemiecki sąd nie ma jurysdykcji w sprawie rozwodu, gdy obywatel Niemiec nie przebywał wymaganą liczbę miesięcy w Niemczech przed wniesieniem pozwu. W takiej sytuacji właściwy staje się polski sąd, gdzie małżonek faktycznie przebywał. Stanowisko TS dotyczące zwykłego pobytu w kontekście jurysdykcji małżeńskiej zostało omówione na przykładzie sprawy B.M. i L.O., gdzie kluczową kwestią było udowodnienie zwykłego pobytu w konkretnym państwie członkowskim przez co najmniej 6 miesięcy przed wniesieniem pozwu o rozwód.

W przypadku pozwu o rozwiązanie małżeństwa wniesionego do niemieckiego sądu przez obywatela Niemiec,
który nie przebywał przez 6 miesięcy w tym państwie przed wniesieniem tego pozwu, temu sądowi nie
przysługuje jurysdykcja – orzekł TSUE. W takim przypadku właściwy będzie polski sąd, ze względu na to, że
ten obywatel Niemiec przebywał w tym czasie de facto w Polsce.
Stan faktyczny
B.M. (obywatel Niemiec) i L.O. (obywatelka Polski) zawarli związek małżeński w Polsce w 2000 r. Mieszkali tam
z dziećmi do czerwca 2012 r. W październiku 2013 r. B.M. wszczął postępowanie rozwodowe przed niemieckim
sądem, podnosząc, że opuścił miejsce zamieszkania małżonków w czerwcu 2012 r. i od tego czasu mieszkał
w Niemczech. L.O. podniosła zarzut braku jurysdykcji międzynarodowej niemieckich sądów, głównie ze względu na
to, że B.M. przez większą część 2013 r. swój zwykły pobyt miał nadal w Polsce.
We wniosku prejudycjalnym sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy w tej sprawie powód musi udowodnić, że ma on
zwykły pobyt w państwie członkowskim sądu rozpoznającego sprawę od początku biegu terminu określonego w art. 3
ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz
uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności
rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1), czy też
wystarczy, iż ma on zwykły pobyt najpóźniej w dniu wniesienia pozwu o rozwiązanie związku małżeńskiego.
Stanowisko TS
Trybunał wskazał, że art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE reguluje stosowanie reguły
jurysdykcyjnej forum actoris. Trybunał wyjaśnił, że ta reguła jurysdykcyjna ma na celu zapewnienie równowagi
między z jednej strony mobilnością osób w obrębie Unii Europejskiej, w szczególności poprzez ochronę praw
małżonka, który w następstwie kryzysu małżeńskiego opuścił państwo członkowskie wspólnego zwykłego pobytu,
a z drugiej strony pewności prawa, w szczególności względem drugiego małżonka, poprzez zagwarantowanie
istnienia rzeczywistego łącznika między powodem lub wnioskodawcą a państwem członkowskim, którego sądy mają
jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu danego związku małżeńskiego małżeńskiego [wyrok TS z 10.2.2022
r., OE (Zwykły pobyt małżonka – kryterium przynależności), C-522/20, 
). W art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste
rozporządzenia 2201/2003/WE przyznano bowiem sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium powód lub
wnioskodawca ma zwykły pobyt, jurysdykcję do orzekania w przedmiocie rozwiązania danego związku małżeńskiego,
jeżeli zgodnie z tym przepisem powód lub wnioskodawca „przebywał” na terytorium tego państwa członkowskiego
„przez co najmniej 6 miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku” oraz w przypadku gdy –
tak jak w sprawie w postępowaniu głównym – jest on obywatelem tego państwa członkowskiego [wyrok OE (Zwykły
pobyt małżonka – kryterium przynależności), pkt 26–28].
Zwykły pobyt
Trybunał przypomniał, że jurysdykcja międzynarodowa wynikająca z art. 3 ust. 1 lit. a rozporządzenia 2201/2003/WE
w zakresie, w jakim jest określana na podstawie kryterium „zwykłego pobytu”, wyklucza, aby była ona określana na
podstawie kryterium opartego na pobycie de facto jednego lub drugiego małżonka [wyrok TS z 25.11.2021 r., IB
(Zwykły pobyt małżonka – rozwód), C-289/20, 
].
Trybunał wskazał, że w rozporządzeniu 2201/2003/WE nie zostały uregulowane definicja lub wyraźne odesłanie
do prawa państw członkowskich w celu ustalenia znaczenia i zakresu pojęcia „zwykły pobyt”. Zatem
w szczególności pojęcie „przebywanie” należy definiować, stosując autonomiczną i jednolitą wykładnię tego
pojęcia, z uwzględnieniem treści i kontekstu, w jaki wpisują się posługujące się nim przepisy, a także celów tego
rozporządzenia [wyrok IB (Zwykły pobyt małżonka – rozwód), pkt 39].
Trybunał przyznał, że z art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE wynika, że jurysdykcja sądu
państwa członkowskiego, na którego terytorium powód lub wnioskodawca powinien mieć zwykły pobyt, uzależniona
jest od spełnienia przesłanki „przebywania tam” przez powoda lub wnioskodawcę przynajmniej 6 miesięcy
bezpośrednio przed wniesieniem pozwu o rozwiązanie związku małżeńskiego. Biorąc pod uwagę kontekst, w jaki
wpisuje się art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, a także realizowane przez niego cele TS
uznał, że wymóg, zgodnie z którym powód lub wnioskodawca musi przebywać w państwie członkowskim, którego
jest obywatelem, przynajmniej od 6 miesięcy bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku, nie może być
interpretowany w oderwaniu od ustanowionego również w tym przepisie kryterium „zwykłego pobytu”. Trybunał
wskazał, że art. 3 ust. 1 lit. a rozporządzenia 2201/2003/WE ma na celu ujednolicenie w ramach Unii kryteriów



przyznawania jurysdykcji międzynarodowej w sprawach małżeńskich, przy czym wszystkie te kryteria opierają się na
pojęciu „zwykłego pobytu”. W ogólnej systematyce tego przepisu pojęcie „przebywanie” nie może mieć różnego
charakteru w zależności od tego, czy zostało użyte w tiret drugim, czy w tiret szóstym. Na mocy art. 3 ust. 1 lit. a tiret
drugie rozporządzenia 2201/2003/WE jurysdykcję ma sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium
małżonkowie mieli „ostatnio oboje zwykły pobyt, o ile jedno z nich ma tam nadal zwykły pobyt”. W tym względzie
użycie wyrażenia „ma tam nadal zwykły pobyt” zakłada istnienie ciągłości czasowej między tym pobytem
a „ostatnim zwykłym pobytem”, jaki mieli oboje małżonkowie. W konsekwencji w szczególnym kontekście
ustalania jurysdykcji międzynarodowej w zakresie rozwiązania związku małżeńskiego, określonym w art. 3 ust. 1 lit.
a rozporządzenia 2201/2003/WE, zdaniem TS nie należy dokonywać rozróżnienia pomiędzy pojęciami
„przebywanie” a „zwykły pobyt”, ponieważ skutkowałoby to osłabieniem kryterium ustalania tej jurysdykcji.
Trybunał podkreślił, że w świetle celu polegającego na równowadze między z jednej strony mobilnością osób
w obrębie Unii Europejskiej a z drugiej strony wymogiem pewności prawa cel realizowany przez rozporządzenie
2201/2003/WE i ww. wymóg nie nakłada na powoda nieproporcjonalnego obciążenia, które mogłoby zniechęcić
go do powołania się na podstawę jurysdykcji przewidzianą w art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste tego rozporządzenia
2201/2003/WE. Wynika z tego, że zgodnie z kryterium jurysdykcji, na którym opiera się art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste
rozporządzenia 2201/2003/WE, małżonek, który zamierza powołać się na ten przepis, musi koniecznie wykazać, że
ma zwykły pobyt w państwie członkowskim sądu, przed którym wytoczono powództwo, od początku minimalnego
okresu 6 miesięcy, o którym mowa w tym przepisie.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE należy interpretować w ten
sposób, iż ten przepis uzależnia jurysdykcję sądu państwa członkowskiego do rozpoznania pozwu
o rozwiązanie związku małżeńskiego od okoliczności, że powód lub wnioskodawca, będący obywatelem tego
państwa, udowodni, iż uzyskał zwykły pobyt w tym państwie co najmniej 6 miesięcy bezpośrednio przed
wniesieniem swojego pozwu lub wniosku.

Komentarz
Trybunał po raz kolejny pochylił się nad kwestią jurysdykcji międzynarodowej w przypadku rozwodu, a precyzyjnie –
wykładnią art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, który dopuszcza stosowanie reguły
jurysdykcyjnej forum actoris. Przepis ten przyznaje bowiem, pod pewnymi warunkami, sądom państwa
członkowskiego, na którego terytorium powód lub wnioskodawca ma zwykły pobyt, jurysdykcję w zakresie orzekania
o rozwiązaniu związku małżeńskiego.
W niniejszym wyroku TS uznał, że w przypadku wniesienia pozwu o rozwód powołanie się powoda na „zwykły pobyt”
w państwie członkowskim, którego jest obywatelem, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia
2201/2003/WE, wymaga udowodnienia, iż ten powód ma zwykły pobyt w tym państwie od początku biegu terminu
określonego w tym przepisie (tj. minimalnie 6 miesięcy). Trybunał przyznaje zatem pierwszeństwo wykładni
celowościowej tego przepisu i zawężającej forum actoris w nim ustanowionej, wydaje się, że po to, aby nie naruszać
praw pozwanego małżonka. W konsekwencji taka wykładnia prowadzi do uznania, że powód musi wykazać, iż
uzyskał zwykły pobyt w państwie członkowskim sądu, do którego wniósł sprawę, od początku biegu ww. terminu.
Należy przypomnieć, że w przypadku postępowań wszczętych w 1.8.2022 r. lub po tej dacie rozporządzenie
2201/2003/WE zastąpiono rozporządzeniem Rady (UE) 2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania
i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz
w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (przekształcenie) (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1). Ze względu na
tożsamą treść art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia Bruksela II i art. 3 ust. 1 lit. a tiret szóste rozporządzenia
2019/1111/UE stanowisko zawarte w tym wyroku zachowuje aktualność na gruncie tego ostatniego rozporządzenia
i powinno być uwzględniane przez polskie sądy (por. art. 1099 KPC).

Wyrok TS z 6.7.2023 r., BM (Miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o rozwód), C-462/22, 








Trybunał wskazał, że pojęcie zwykłego pobytu ma istotne znaczenie przy ustalaniu jurysdykcji sądowej w sprawach małżeńskich. Konieczne jest spełnienie warunków określonych w rozporządzeniu, aby sąd państwa członkowskiego miał jurysdykcję nad sprawą rozwodową. Warto zauważyć, że wyrok TS dotyczący zwykłego pobytu małżonka ugruntował zasadę, że jurysdykcja sądu zależy od faktycznego przebywania w danym kraju przez określony czas przed wniesieniem pozwu o rozwód.