Powołanie się na potrącenie dokonane przed wniesieniem pozwu a art. 2031 KPC

Poprzez wprowadzenie art. 2031 KPC, prawodawca istotnie ograniczył możliwość bronienia się pozwanego przy wykorzystaniu zarzutu potrącenia. Artykuł ten stanowi podstawę do dyskusji na temat skuteczności potrącenia dokonanego przed doręczeniem pozwu. Sprawa rozpatrzona przez Sąd Okręgowy w Szczecinie przynosi interesujące wnioski dotyczące interpretacji art. 2031 KPC oraz skutków potrącenia w procesie cywilnym.

Tematyka: potrącenie, art. 2031 KPC, Sąd Okręgowy Szczecin, skuteczność potrącenia, oświadczenie o potrąceniu, wyrok sądu, interpretacja przepisów, proces cywilny

Poprzez wprowadzenie art. 2031 KPC, którego najnowsze brzmienie weszło w życie 1.7.2023 r., prawodawca
istotnie ograniczył możliwość bronienia się pozwanego przy wykorzystaniu zarzutu potrącenia. Sąd
Okręgowy w Szczecinie udzielił odpowiedzi na pytanie o to, czy przepis ten znajduje zastosowanie
w sytuacji, gdy pozwany powołuje się na potrącenie dokonane przed doręczeniem mu odpisu pozwu.
Zarzut potrącenia w świetle art. 2031 KPC
Artykuł 2031 § 1-3 KPC uzależnia dopuszczalność zgłoszenia zarzutu potrącenia od spełnienia przesłanek co do
charakteru potrącanej wierzytelności, terminu podniesienia zarzutu oraz formy, w jakiej to następuje.
Najpoważniejsze konsekwencje praktyczne wywołuje pierwsza grupa przesłanek. Bowiem podstawą zarzutu
potrącenia może być tylko wierzytelność:
1. pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że
wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego,
ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed
mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda;
2. o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych
współdłużników.
Podobnych ograniczeń nie zawiera natomiast art. 498 § 1 KC, stanowiący o przesłankach skuteczności potrącenia
w wymiarze materialnoprawnym. Jeśli dany podmiot złożył materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu, a dopiero
później wytoczono przeciwko niemu powództwo, powstaje wątpliwość czy powołując się na to przedprocesowe
potrącenie, także musi spełnić przesłanki przewidziane w art. 2031 1-3 KPC.
Stan faktyczny sprawy przed Sądem Okręgowym w Szczecinie
Pozwem z 30.7.2020 r. powód dochodził od pozwanej zapłaty określonej wierzytelności. 22.9.2022 r. sąd uwzględnił
żądanie pozwu, wydając nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. W piśmie z 19.10.2020 r. – złożonym
stronie powodowej jeszcze przed doręczeniem pozwanej odpisu pozwu wraz z nakazem zapłaty – pozwana zawarła
oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności.
Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w Szczecinie
Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku z 13.5.2021 r., VIII GC 631/20,
, orzekł: „W ocenie Sądu na tle art.
2031 § 1 KPC podzielić należy cytowany wyżej pogląd wyrażony w piśmiennictwie i tym samym przyjąć
wykładnię opartą na argumentach wypracowanych przez orzecznictwo na tle art. 493 § 3 KPC w poprzednim
brzmieniu. Oznacza to, że jeżeli oświadczenie o potrąceniu (pozaprocesowe) zostało złożone powodowi
przez pozwanego przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu, pozwany może udowadniać skuteczność
złożonego oświadczenia o potrąceniu wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w KPC, a jeżeli
nastąpiło to już po tym fakcie, ograniczenie przewidziane w art. 2031 § 1 KPC będzie miało zastosowanie nie
tylko do zarzutu potrącenia, ale również do zarzutu wygaśnięcia zobowiązania w wyniku złożenia
pozaprocesowego oświadczenia o potrąceniu”.

Komentarz
Komentowany wyrok zasługuje na aprobatę. Sąd trafnie odróżnił przypadek, w którym oświadczenie o potrąceniu
złożono przed nastaniem zawisłości sporu od sytuacji, w której oświadczenie to składane jest już po doręczeniu
pozwu stronie pozwanej. Pogląd taki wpisuje się w dorobek orzeczniczy, wytworzony na kanwie dawnego brzmienia
art. 493 § 3 KPC, który stanowił: Do potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione
dokumentami, o których mowa w art. 485. Sąd Najwyższy wywodził wówczas, że ograniczenia dowodowe
przewidziane we wspomnianym przepisie nie obowiązują podmiotu, który złożył oświadczenie o potrąceniu przed
doręczeniem mu pozwu i nakazu zapłaty (por. wyrok SN z 6.10.2006 r., V CSK 206/06,
; wyrok SN
z 24.5.2007 r., II CSK 88/07,
).
Przeciwne stanowisko czyniłoby potrącenie wysoce niepewnym rozwiązaniem. Albowiem nawet jeśli potrącenie
byłoby skuteczne w świetle przepisów KC, to w przypadku późniejszego wytoczenia przez stronę przeciwną
powództwa, mogłoby się okazać, że w związku z niespełnianiem przesłanek z art. 2031 § 1 KPC, pozwany nie może

obronić się wskazując na wygaśnięcie wierzytelności wskutek potrącenia. W konsekwencji uczestnicy obrotu
prawnego mogliby ograniczyć składanie prawnomaterialnych oświadczeń o potrąceniu wyłącznie do przypadków,
w których potrącana wierzytelność spełniałaby jednocześnie przesłanki z art. 2031 § 1 KPC. Tylko wtedy potrącenie
zapewniałoby im skuteczną obronę w razie wystąpienia przez stronę przeciwną z pozwem.

Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 13.5.2021 r., VIII GC 631/20,

Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku VIII GC 631/20 podjął trafną argumentację dotyczącą skuteczności potrącenia przed wniesieniem pozwu. Rozstrzygnięcie to wpisuje się w dorobek orzeczniczy dotyczący potrącenia w świetle przepisów KPC. Wniosek z wyroku jest klarowny: składając oświadczenie o potrąceniu przed doręczeniem pozwu, strona może udowadniać jego skuteczność w procesie, niezależnie od zawisłości sporu.