Zastosowanie środków tymczasowych w procesach frankowych
Polski sąd może zawiesić spłatę raty kredytu frankowego, aby zapewnić skuteczność przyszłego orzeczenia unieważniającego umowę. TSUE uznał, że wniosek kredytobiorcy nie powinien być odrzucony z braku interesu prawnego. Stanowisko TSUE wskazuje, że procedury mające chronić konsumentów powinny być zgodne z dyrektywą 93/13/EWG.
Tematyka: TSUE, kredyt frankowy, umowa kredytu, środki tymczasowe, dyrektywa 93/13/EWG, ochrona konsumentów, skuteczność orzeczenia, nieuczciwe warunki umowne, polski sąd, interpretacja prawa, restrukturyzacja banku
Polski sąd może zawiesić spłatę raty kredytu frankowego, aby zapewnić skuteczność przyszłego orzeczenia unieważniającego umowę. TSUE uznał, że wniosek kredytobiorcy nie powinien być odrzucony z braku interesu prawnego. Stanowisko TSUE wskazuje, że procedury mające chronić konsumentów powinny być zgodne z dyrektywą 93/13/EWG.
Polski sąd jest uprawniony do zawieszenia spłat raty kredytu frankowego, aby zgodnie z dyrektywą 93/13/EWG zapewnić skuteczność przyszłego orzeczenia dotyczącego unieważnienia tej umowy – orzekł TSUE. Zatem w takiej sytuacji wniosek kredytobiorcy (konsumenta), który uprawdopodobnił swoje roszczenie, nie powinien być oddalony ze względu na brak interesu prawnego takiego konsumenta w udzieleniu zabezpieczenia. Stan faktyczny Konsumenci wnieśli pozew o stwierdzenie nieważności umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF, uzasadniając, że jej postanowienia dotyczące indeksacji kwoty kredytu do CHF stanowią nieuczciwe warunki umowne, w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29). Wystąpili również z wnioskiem m.in. o wstrzymanie obowiązku dokonywania spłaty rat przewidzianych w tej umowie na czas od wniesienia pozwu do prawomocnego zakończenia postępowania. Jednakże Sąd oddalił ten wniosek, ze względu na brak istnienia uzasadnionego interesu prawnego tych konsumentów. Polski Sąd powziął wątpliwości co do zgodności z dyrektywą 93/13/EWG wykładni przepisów KPC lub orzecznictwa, zgodnie z którymi może on nie uwzględnić wniosku konsumenta o zarządzenie środka tymczasowego, polegającego na zawieszeniu na czas trwania postępowania wykonywania umowy, która prawdopodobnie zostanie uznana za nieważną na skutek usunięcia z niej nieuczciwych warunków umownych. Stanowisko TSUE Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE w sytuacji braku stosownych uregulowań unijnych w tej dziedzinie właściwymi procedurami służącymi zapewnieniu ochrony konsumentów przewidzianej w dyrektywie 93/13/EWG są – zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich – procedury ustanowione w wewnętrznym porządku prawnym tych państw. Niemniej procedury te nie mogą być mniej korzystne od procedur dotyczących podobnych sytuacji o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) ani zorganizowane w taki sposób, aby wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii czyniły nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym (zasada skuteczności) - wyrok TSUE z 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19 do C‑ 782/19, , pkt 27, sprawy połączone. Co do zasady skuteczności TSUE przypomniał, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowe przepisy proceduralne nie czynią niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowania prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi (wyrok TSUE z 18.2.2016 r., Finanmadrid EFC, C-49/14, , pkt 43). To samo odnosi się do wykładni sądowej tego przepisu krajowego. Trybunał wskazał, że KPC pozwala polskiemu sądowi, przed którym toczy się postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności umowy ze względu na nieuczciwy charakter zawartego w niej warunku umownego, na zarządzenie środków tymczasowych (zob. art. 7301 oraz art. 755 § 21 KPC). Zdaniem Sądu odsyłającego istnieje jednak linia orzecznicza, zgodnie z którą wnioski o zastosowanie środka tymczasowego, w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, są oddalane. Dotyczy to sytuacji, gdy do chwili wydania ostatecznego orzeczenia co do istoty wnosi się o zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu umowy kredytu, która może zostać unieważniona ze względu na zawarte w niej nieuczciwe warunki umowy. Zgodnie z tym orzecznictwem takie oddalenie jest uzasadnione brakiem „interesu prawnego” danego konsumenta. W przypadku nieprzyznania środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie umownego zobowiązania konsumenta do spłaty tych rat miesięcznych, w celu uniknięcia sytuacji, w której ostateczne oznaczenie w sprawie nieważności danej umowy kredytu polegałoby jedynie na częściowym przywróceniu jego sytuacji, konsument powinien albo rozszerzyć zakres swojego pierwotnego żądania po spłacie każdej raty, albo – w następstwie orzeczenia w przedmiocie unieważnienia tej umowy kredytu – wystąpić z nowym powództwem, którego przedmiotem byłoby uregulowanie miesięcznych rat zapłaconych w toku pierwszego postępowania. Zdaniem TSUE oczywiste jest, że w sytuacji braku zarządzenia środków tymczasowych mających na celu zawieszenie obowiązku spłaty miesięcznych rat należnych z tytułu tej umowy kredytu, orzeczenie stwierdzające nieważność tej umowy i nakazujące zwrot kwot już zapłaconych przez tego konsumenta nie pozwoliłoby na osiągnięcie celu dyrektywy 93/13/EWG, polegającego na przywróceniu jego poprzedniej sytuacji prawnej i faktycznej. Trybunał podkreślił, że zastosowanie takiego środka tymczasowego wydaje się tym bardziej konieczne, gdy ten konsument wypłacił danemu bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. Zatem orzecznictwo krajowe, zgodnie z którym odmawia się zarządzenia środków tymczasowych mających na celu zawieszenie spłaty miesięcznych rat należnych z tytułu umowy kredytu, podczas gdy te środki są niezbędne do zagwarantowania ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13/EWG, zważywszy na jego miejsce we wszystkich przepisach proceduralnych przewidzianych w prawie polskim, nie wydaje się zgodne z zasadą skuteczności, a zatem nie jest zgodne z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG. Trybunał przypomniał, że sądy krajowe powinny uczynić wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, aby zapewnić pełną skuteczność dyrektywy 93/13/EWG i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami. W niniejszej sprawie Sąd odsyłający i polski rząd uważają, że w szczególności druga przesłanka, od spełnienia której uzależnione jest zarządzenie środków tymczasowych w prawie polskim, a mianowicie przesłanka istnienia „interesu prawnego” przewidziana w art. 7301 KPC, mogą być interpretowane w sposób zgodny z prawem Unii. Trybunał podkreślił, że przywołane polskie orzecznictwo może zostać uznane za niezgodne z prawem UE tylko wtedy, gdy ten sąd stwierdzi, iż zarządzenie żądanych środków tymczasowych jest konieczne w celu zagwarantowania pełnej skuteczności przyszłego ostatecznego orzeczenia co do istoty sprawy. Trybunał stwierdził, że z jednej strony sąd ten musi dysponować wystarczającymi wskazówkami co do nieuczciwego charakteru jednego lub większej liczby warunków umownych, w związku z czym jest prawdopodobne, że dana umowa kredytu jest nieważna lub przynajmniej będzie musiał zostać zasądzony zainteresowanemu konsumentowi zwrot miesięcznych rat należnych z tytułu tej umowy. Z drugiej strony w świetle wszystkich okoliczności sprawy do tego sądu należy ustalenie, czy zawieszenie ciążącego na tym konsumencie obowiązku spłaty tych rat miesięcznych na czas trwania danego postępowania jest konieczne dla zapewnienia przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, jaka istniałaby w przypadku braku tego warunku albo tych warunków. Reasumując, TSUE orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie krajowemu orzecznictwu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta wniosek o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zawieszenie, w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie unieważnienia zawartej przez tego konsumenta umowy kredytu ze względu na to, że owa umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki, spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie wspomnianej umowy kredytu, w sytuacji gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia. Komentarz Prezentowany wyrok ma bardzo istotne znaczenie dla polskich frankowiczów. W prezentowanym wyroku TSUE dokonał obszernej analizy zasady skuteczności. Trybunał uznał, że w okolicznościach takich jak w rozpatrywanej sprawie zastosowanie środka tymczasowego mającego na celu zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych z tytułu umowy kredytu, która może zostać unieważniona ze względu na zawarty w niej nieuczciwy warunek, może być konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia, skutku restytucyjnego, jaki pociąga ono za sobą, a tym samym skuteczności ochrony zapewnionej przez dyrektywę 93/13/EWG. TSUE trafnie przyjął, że ma to szczególne znaczenie w przypadku konsumentów, którzy spłacili już cały kapitał. Trybunał podkreślił w niniejszym wyroku również obowiązek polskiego sądu dotyczący stosowania wykładni zgodnej prawa krajowego z prawem Unii. Co istotne w okolicznościach niniejszej sprawy, wymóg dokonywania wykładni zgodnej z realizowanymi przez tę dyrektywę celami obejmuje w szczególności obowiązek zmiany krajowego orzecznictwa przez sądy krajowe, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego, której nie da się pogodzić z tymi celami. Trybunał podkreślił, że to do sądu krajowego będzie należała ocena, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, czy powinien on zarządzić środki tymczasowe polegające na zawieszeniu ciążącego na danym konsumencie obowiązku dokonania płatności na podstawie tej umowy. Niniejszy wyrok został wydany w stanie faktycznym i prawnym sprzed wydania decyzji o przymusowej restrukturyzacji Getin Noble Bank S.A. Jednakże, zwłaszcza w w świetle wykładni celowościowej dyrektywy 93/13/EWG, należy przyjąć, że w stosownych przypadkach polski sąd powinien interpretować przepisy art. 135 ust. 1 i 4 ustawy z 10.6.2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2253), uwzględniając ten wyrok. Wyrok TSUE z 15.6.2023 r., Getin Noble Bank (Zawieszenie wykonania umowy kredytu), C-287/22,
Wyrok TSUE ma kluczowe znaczenie dla frankowiczów, podkreślając konieczność zawieszenia spłaty rat w przypadku umów z nieuczciwymi warunkami. Trybunał podkreślił, że sądy krajowe powinny interpretować przepisy zgodnie z prawem Unii, nawet zmieniając krajowe orzecznictwo. Wyrok ten powinien być brany pod uwagę również po decyzji o restrukturyzacji Getin Noble Bank S.A.