Zakres zakazu wszczynania postępowań zabezpieczających wobec podmiotu w przymusowej restrukturyzacji

Publikacja omawia zakaz wszczynania postępowań zabezpieczających wobec podmiotu znajdującego się w przymusowej restrukturyzacji, aby uniknąć wyjścia składników majątku z niego. Autor analizuje konkretne przypadki oraz postanowienia sądów pierwszej i drugiej instancji dotyczące udzielenia zabezpieczenia roszczeń kredytobiorcy w kontekście nieważności umowy kredytu hipotecznego.

Tematyka: zakaz wszczynania postępowań zabezpieczających, przymusowa restrukturyzacja, nieważność umowy kredytu, udzielenie zabezpieczenia, postanowienie sądu, interpretacja przepisów, interesy kredytobiorcy

Zakaz wszczynania postępowań zabezpieczających musi dotyczyć składników, które znajdują się w majątku
podmiotu w przymusowej restrukturyzacji, a zabezpieczenie mogłoby skutkować ich wyjściem z tego
majątku w następstwie przeprowadzenia zabezpieczenia. Nie dotyczy on zatem tych składników, które nie
weszły do tego majątku i nie przynależą do niego.
Stan faktyczny
Powód pozostaje w sporze sądowym z bankiem na gruncie zawartej umowy o kredyt hipoteczny indeksowany do
CHF. W pozwie domagał się m.in. ustalenia nieważności umowy kredytu oraz zasądzenia od pozwanego kwot
świadczonych na jego rzecz w jej wykonaniu. Bank wniósł o oddalenie powództwa w całości, podnosząc, iż
w umowie brak jest klauzul abuzywnych, a nadto jej treść była indywidualnie negocjowana z kredytobiorcą.
Wyrokiem z 24.10.2022 r. SO w Poznaniu ustalił, że umowa łącząca strony jest nieważna, zasądzając na rzecz
powoda dochodzone pozwem kwoty.
30.9.2022 r. ogłoszona została decyzja o rozpoczęciu przymusowej restrukturyzacji pozwanego przez Bankowy
Fundusz Gwarancyjny.
Powód 26.10.2022 r. złożył wniosek o udzielenie zabezpieczenia dochodzonych roszczeń poprzez unormowanie
praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania. Uzasadniając wniosek wskazywał, że kapitał kredytu został
nadpłacony przez niego już o ponad 44 tysiące złotych, a brak zabezpieczenia oraz wszczęta przeciwko pozwanemu
restrukturyzacja może spowodować, że nawet w przypadku korzystnego rozstrzygnięcia sporu nie będzie miał
gwarancji odzyskania nadpłaconych kwot.
Postanowienie sądu pierwszej instancji
Postanowieniem z 4.11.2022 r., I C 1025/20, SO w Poznaniu udzielił zabezpieczenia poprzez:
1. wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powoda spłat rat kredytu w wysokości i terminach ustalonych
umową w okresie od dnia udzielenia zabezpieczenia do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie;
2. zakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy w okresie od dnia udzielenia
zabezpieczenia do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie;
3. zakazanie pozwanemu przekazywania informacji do Biura Informacji Kredytowej S.A. oraz do biur informacji
gospodarczej dotyczących braku spłaty rat kredytu wynikających z umowy kredytu w okresie od dnia udzielenia
zabezpieczenia do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.
SO uznał, że niewątpliwie w sprawie spełniony został warunek uprawdopodobnienia istnienia roszczenia. Powód
wniósł o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego, a jego powództwo w tym zakresie zostało
uwzględnione w nieprawomocnym wyroku z 24.10.2022 r. Podkreślił nadto, że istnieje również interes
w zabezpieczeniu powództwa. Po pierwsze, powód spłacił już całość kapitału, co więcej, jego nadpłata wynosi ponad
44 tysiące złotych, więc dalsze spłacanie rat, z uznanej przez sąd za nieważną umowy, jest niezasadne. Co więcej,
wszczęta wobec pozwanego przymusowa restrukturyzacja, z powodu złej kondycji finansowej pozwanego oraz
zagrożenia upadłością, powoduje, iż wyegzekwowanie od pozwanego wpłaconych kwot może być utrudnione. Stąd
wstrzymanie obowiązku płatności rat jest jak najbardziej uzasadnione.
Zażalenie od powyższego rozstrzygnięcia wniósł bank. Najdalej idący zarzut obejmował naruszenie art. 135 ust. 1
ustawy z 10.6.2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej
restrukturyzacji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2253; dalej: BankFGwU), poprzez zaniechanie umorzenia postępowania
zabezpieczającego pomimo wszczętej wobec pozwanego przymusowej restrukturyzacji.
Postanowienie sądu drugiej instancji
SO w Poznaniu postanowieniem z 26.4.2023 r., I Cz 146/23, oddalił zażalenie.

W zasadniczych powodach rozstrzygnięcia wskazał, że na mocy art. 135 ust. 1 BankFGwU postępowanie
egzekucyjne lub zabezpieczające skierowane do majątku podmiotu w restrukturyzacji wszczęte przed wszczęciem
przymusowej restrukturyzacji podlega umorzeniu, zaś w czasie trwania przymusowej restrukturyzacji w stosunku do
podmiotu w restrukturyzacji niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego i postępowania
zabezpieczającego (art. 135 ust. 4 BankFGwU).
SO podkreślił, że podziela pogląd, wedle którego wstrzymanie obowiązku płatności kolejnych rat kapitałowo -
odsetkowych zakwestionowanego kredytu, jak i orzeczenie zakazu wypowiadania umowy, czy informowania
określonych instytucji o zadłużeniu nie jest w istocie postanowieniem wydanym „wobec podmiotu w restrukturyzacji”.
Zgodnie z art. 70 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z 15.5.2014 r. ustanawiającej ramy
na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do
instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 82/891/EWG i dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2001/24/WE, 2002/47/WE, 2004/25/WE, 2005/56/WE, 2007/36/WE, 2011/35/UE, 2012/30/UE
i 2013/36/EU oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 648/2012 (Dz.Urz.
UE L z 2014 r. Nr 173, s. 190), państwa członkowskie są obowiązane zapewnić, by organy ds. restrukturyzacji
i uporządkowanej likwidacji posiadały uprawnienie do ograniczenia zabezpieczonym wierzycielom instytucji objętej
m.in. restrukturyzacją możliwości egzekucji zabezpieczeń wierzytelności w odniesieniu do wszelkich aktywów tej
instytucji objętej restrukturyzacją. Z normy tej wynika zatem wyłączenie możliwości wykonania zabezpieczenia
wierzytelności w drodze egzekucji, a nie jakiegokolwiek innego zabezpieczenia w stosunku do podmiotu
w restrukturyzacji. Dyrektywa ta nie dotyczy zatem roszczenia o ustalenie dochodzonego przez powoda.
W ocenie SO, z art. 70 dyrektywy 2014/59/UE nie można wnioskować, aby ustawodawcy unijnemu zależało na
zablokowaniu drogi do uzyskania i realizacji takich specyficznych form zabezpieczenia, mających na celu de facto
wstrzymanie realizacji świadczeń, które – wedle oceny dokonanej w wyroku po analizie całego zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego – zostały ocenione jako nienależne.
Zestawienie tego spostrzeżenia z wymogami i celami dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) w kontekście zasady
spójności polityk UE pozwala na zastosowanie przez sąd cywilny rozpatrujący sprawę konsumencką prounijnej
wykładni przepisu prawa krajowego i dopuszczenie możliwości wydawania (także po dacie wydania i ogłoszenia
decyzji o przymusowej restrukturyzacji) postanowień w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia
niepieniężnego, sprowadzającego się do przyznania konsumentowi prawa do wstrzymania się z dalszym
wykonywaniem umowy, a to w konsekwencji potraktowania takich postanowień jako nie skierowanych wobec majątku
pozwanego, a dotyczących kredytobiorcy.
W ocenie SO, nie można abstrahować od tego, że nieważność umowy kredytowej finalnie prowadzi do konieczności
wzajemnego rozliczenia stron. Oznacza to, że po stronie kredytobiorcy spłata wartości nominalnej udzielonego
kredytu stanowi właśnie takie rozliczenie. Uprawdopodobnienie nieważności umowy kredytu z powodu jej
abuzywności oznacza, że nieważna była ona od samego początku. Zatem nie było i nie ma podstaw do uiszczania
na jej podstawie jakichkolwiek świadczeń ze strony kredytobiorcy od samego jej zarania. Dlatego też dalsze płacenie
rat takiego kredytu dotyczy w istocie majątku samego powoda i zmierza jedynie do zatrzymania kolejnych
przysporzeń po stronie podmiotu w restrukturyzacji, które nie znajdują podstawy prawnej i w istocie rodzą tylko
kolejny dług (roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego).
SO podkreślił, że zakaz wszczynania postępowań zabezpieczających wynikający z art. 135 ust. 4 BankFGwU trzeba
odczytywać łącznie z normą art. 135 ust. 1 BankFGwU, a więc łączyć z zakazem kierowania zabezpieczenia do
majątku podmiotu podlegającego przymusowej restrukturyzacji. Musi to zatem dotyczyć takich składników, które
znajdują się w majątku takiego podmiotu, a zabezpieczenie mogłoby skutkować ich wyjściem z tego majątku
w następstwie przeprowadzenia takiego zabezpieczenia. Nie dotyczy to zatem tych składników, które nie weszły do
tego majątku i nie przynależą do niego, w tym w szczególności tych, które nie są należne, jak w rozstrzyganym
przypadku, co przesądzono w wydanym wyroku.

Komentarz
Zaprezentowana przez SO wykładnia przepisu art. 135 ust. 4 BankFGwU, nakazująca jego łączne odczytywanie
z przepisem art. 135 ust. 1 BankFGwU, prowadząca do konkluzji, iż pomimo wszczęcia przymusowej restrukturyzacji
banku dopuszczalne jest wydanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczeń kredytobiorcy, zasługuje na
aprobatę. Trafne jest stanowisko SO, iż dalsze płacenie rat nieważnego kredytu dotyczy w istocie majątku samego
powoda i zmierza jedynie do zatrzymania kolejnych przysporzeń po stronie podmiotu w restrukturyzacji, które nie
znajdują podstawy prawnej. Konsekwencje przyjęcia, iż w takiej sytuacji zabezpieczenie powództwa jest niemożliwe,
byłyby daleko idące. Nie ma bowiem pewności, że nawet w przypadku uzyskania pozytywnego rozstrzygnięcia sporu
z bankiem kredytobiorcy uda się odzyskać nadpłacone środki.

Postanowienie SO w Poznaniu z 26.4.2023 r., I Cz 146/23

Sąd podkreśla konieczność interpretacji przepisów dotyczących przymusowej restrukturyzacji i zakazu wszczynania postępowań zabezpieczających w sposób zgodny z dyrektywami unijnymi oraz potrzebami kredytobiorców. Decyzja sądu drugiej instancji potwierdza trafność wykładni przyjętej w sprawie, chroniąc interesy strony domagającej się zabezpieczenia roszczeń.