Wstrzymanie egzekucji komorniczej ze względu na abuzywność
Trybunał Europejski uznał niezgodność przepisów rumuńskich dotyczących egzekucji komorniczej z dyrektywą 93/13/EWG. Sprawa dotyczyła nieuczciwych warunków umowy kredytu oraz możliwości konsumentów skorzystania z ochrony prawnej. Wyroki TSUE wskazują na konieczność zapewnienia skutecznych środków przeciwdziałania nieuczciwym praktykom w umowach konsumenckich.
Tematyka: Trybunał Europejski, egzekucja komornicza, dyrektywa 93/13/EWG, umowy konsumenckie, ochrona konsumentów, nieuczciwe warunki umowne, TSUE, wyroki TSUE
Trybunał Europejski uznał niezgodność przepisów rumuńskich dotyczących egzekucji komorniczej z dyrektywą 93/13/EWG. Sprawa dotyczyła nieuczciwych warunków umowy kredytu oraz możliwości konsumentów skorzystania z ochrony prawnej. Wyroki TSUE wskazują na konieczność zapewnienia skutecznych środków przeciwdziałania nieuczciwym praktykom w umowach konsumenckich.
Trybunał uznał niezgodność z dyrektywą 93/13/EWG przepisów wyłączających możliwość kontroli przez sąd, przed którym toczy się postępowanie egzekucyjne, nieuczciwego charakteru warunku umowy po upływie terminu zawitego na wniesienie powództwa przeciwegzekucyjnego. Sąd krajowy ma bowiem obowiązek zbadania z urzędu, czy postanowienia uzgodnione między stronami mają nieuczciwy charakter, a w razie potrzeby może on nie stosować sprzecznych przepisów prawa krajowego. Stan faktyczny Rumuński spór pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcą dotyczył powództwa przeciwegzekucyjnego złożonego w ramach egzekucji komorniczej dotyczącej zwrotu kwoty kredytu. Konsumenci powoływali się na nieuczciwy charakter dwóch warunków tej umowy kredytu, dotyczących prowizji za uruchomienie kredytu oraz miesięcznej opłaty za obsługę kredytu. Ponadto domagali się również uchylenia czynności egzekucji komorniczej i zwrotu kwot nienależnie pobranych przez przedsiębiorcę ze względu na nieuczciwy charakter tych warunków. Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do zgodności rumuńskich przepisów dotyczących egzekucji komorniczej z dyrektywą Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29). Stanowisko TSUE Dyrektywa 93/13/EWG zobowiązuje również państwa członkowskie, co wynika z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z jej motywem 24, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców (wyrok TSUE z 26.6.2019 r., Addiko Bank, C-407/18, , pkt 44). Zasadniczo prawo UE nie harmonizuje procedur stosowanych w odniesieniu do badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy. Tym samym te procedury należą do zakresu krajowego porządku prawnego państw członkowskich, pod warunkiem jednak, że nie są one mniej korzystne niż w wypadku podobnych sytuacji podlegających prawu krajowemu (zasada równoważności), oraz że nie czynią w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywanie praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii (zasada skuteczności) (wyrok Addiko Bank, pkt 45, 46). Trybunał wyjaśnił, że w sytuacji gdy postępowanie egzekucyjne zakończyło się przed wydaniem przez sąd rozpatrujący sprawę co do istoty rozstrzygnięcia stwierdzającego nieuczciwy charakter warunku umownego stanowiącego podstawę owej egzekucji, i, co za tym idzie, stwierdzającego nieważność tego postępowania, to rozstrzygnięcie pozwala na zapewnienie temu konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania. Jest to rozwiązanie tylko częściowe i niedostateczne, które nie jest ani właściwym, ani skutecznym środkiem, aby zapobiec dalszemu stosowaniu tego warunku umownego (postanowienie TSUE z 6.11.2019 r., BNP Paribas Personal Finance SA Paris Sucursala Bucureşti i Secapital, C‑ 75/19, pkt 32). W pkt. 34 postanowienia w sprawie BNP Paribas Personal Finance SA Paris Sucursala Bucureşti i Secapital, Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż jest z nią sprzeczny przepis prawa krajowego, zgodnie z którym konsument, który zawarł umowę kredytu z instytucją kredytową i względem którego ten przedsiębiorca wszczął postępowanie egzekucyjne, traci prawo podniesienia zarzutu nieuczciwych warunków umowy, aby podnieść zarzut braku zasadności tego postępowania - po upływie terminu 15 dni od powiadomienia go o pierwszych czynnościach egzekucyjnych podjętych w ramach tego postępowania. Nawet wówczas, gdy na podstawie prawa krajowego konsument posiada roszczenie o ustalenie nieuczciwych warunków umownych przed sądem, którego wykonanie nie podlega przedawnieniu, lecz którego rozstrzygnięcie nie ma wpływu na wynik egzekucji komorniczej, który może być wiążący dla konsumenta przed rozstrzygnięciem powództwa o ustalenie nieuczciwych warunków umownych. Po złożeniu niniejszego wniosku prejudycjalnego Trybunał wydał wyrok 17.5.2022 r. w sprawie Impuls Leasing România, C-725/19, . W pkt 60 tego wyroku Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż przepisy krajowe, które uniemożliwiają sądowi rozpatrującemu powództwo przeciwegzekucyjne dokonać oceny – z urzędu lub na wniosek konsumenta – nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, stanowiącej tytuł egzekucyjny, ponieważ sąd rozpoznający sprawę co do istoty, przed którym może być dochodzone odrębne roszczenie na podstawie prawa powszechnego w celu zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków takiej umowy, może zawiesić postępowanie egzekucyjne do czasu wydania rozstrzygnięcia co do istoty wyłącznie po wpłaceniu kaucji, której wysokość może zniechęcić konsumenta do wniesienia i podtrzymania takiego powództwa. Trybunał przyznał, że w sporze, w którym zapadł wyrok w sprawie Impuls Leasing România, sąd, do którego wniesiono powództwo przeciwegzekucyjne, nie miał możliwości zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy podlegającej egzekucji. Natomiast w okolicznościach sprawy, której dotyczy niniejsze odesłanie prejudycjalne, sąd ten ma taką możliwość, pod warunkiem, że powództwo wniesiono w terminie zawitym 15 dni. Niemniej w obu przypadkach zasadniczą kwestią jest to, czy możliwość wniesienia przez konsumenta powództwa o ustalenie, w ramach którego może on wnioskować o wstrzymanie egzekucji komorniczej, jest w stanie, z zastrzeżeniem przepisów szczególnych regulujących takie wstrzymanie, zapewnić skuteczność ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13/EWG. W ocenie TSUE okoliczności niniejszego postępowania wydają się być identyczne ze wskazanymi w pkt. 57 wyroku w sprawie Impuls Leasing România, w którym Trybunał zauważył, że w ramach tego odrębnego powództwa przed sądem orzekającym co do istoty konsument domagający się wstrzymania egzekucji komorniczej ma obowiązek złożenia kaucji, która jest obliczana na podstawie wartości przedmiotu sporu. W pkt. 58 wyroku w sprawie Impuls Leasing România Trybunał podkreślił, że koszty, jakie pociąga za sobą postępowanie przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, nie mogą zniechęcać konsumenta do wniesienia sprawy do sądu w celu zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych. Reasumując, TSUE orzekł, że dyrektywę 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż przepis prawa krajowego, który wyklucza, aby sąd, przed którym toczy się postępowanie egzekucyjne, do którego wniesiono po upływie wyznaczonego w tym przepisie terminu 15 dni powództwo przeciwegzekucyjne dotyczące umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, stanowiącej tytuł egzekucyjny, dokonał – z urzędu lub na wniosek konsumenta – oceny nieuczciwego charakteru warunków tej umowy. Dotyczy to przypadku, gdy konsumentowi przysługuje ponadto powództwo o ustalenie, które umożliwia mu zwrócenie się do sądu rozpatrującego to powództwo o przeprowadzenie takiej kontroli i nakazanie wstrzymania egzekucji komorniczej do czasu wydania rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, na podstawie innego przepisu tego prawa krajowego, w sytuacji gdy wstrzymanie egzekucji komorniczej jest możliwe wyłącznie poprzez ustanowienie zabezpieczenia, którego kwota może zniechęcić konsumenta do wniesienia i podtrzymania takiego powództwa, czego ocena należy do sądu odsyłającego, jest sprzeczny z tą dyrektywą. Wobec braku możliwości przyjęcia wykładni przepisów krajowych i ich stosowania zgodnie z wymogami dyrektywy 93/13/EWG sąd krajowy, do którego wniesiono powództwo przeciwegzekucyjne w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym tej umowy, ma obowiązek zbadania z urzędu, czy postanowienia uzgodnione między stronami mają nieuczciwy charakter, w razie potrzeby nie stosując przepisów prawa krajowego lub orzecznictwa sądów krajowych, które są sprzeczne z takim badaniem. Komentarz To kolejny wyrok TSUE w rumuńskiej sprawie dotyczącej postępowania egzekucyjnego wobec konsumenta. Trybunał konsekwentnie uznaje, że możliwość, aby konsument na podstawie prawa powszechnego wniósł do sądu rozpatrującego powództwo o ustalenie nieuczciwego charakteru warunków umowy (por. art. 385 1 KC), będącej przedmiotem egzekucji komorniczej, w ramach której sąd może orzec wstrzymanie tej egzekucji, może co do zasady prowadzić do uniknięcia ryzyka, że egzekucja komornicza zostanie zakończona przed rozstrzygnięciem powództwa o ustalenie nieuczciwych warunków umownych (por art. 840 KPC). Z niniejszego wyroku wynika również, że przysługująca konsumentowi możliwość wniesienia powództwa o ustalenie, w ramach którego może on żądać wstrzymania egzekucji komorniczej poprzez ustanowienie zabezpieczenia, nie jest w stanie zapewnić skuteczności ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13/EWG, jeżeli zabezpieczenie to zostało ustalone w wysokości, która może zniechęcić konsumenta do wniesienia i podtrzymania takiego powództwa. Trybunał podkreślił również obowiązek stosowania przez sąd krajowy zasady wykładni zgodnej prawa krajowego z prawem UE. Przy uwzględnieniu wszystkich norm prawa krajowego i w oparciu o uznane w krajowym porządku prawnym metody wykładni, to do sądów krajowych należy rozstrzygnięcie, czy oraz w jakim zakresie można dokonać wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z dyrektywą 93/13/EWG, nie dokonując jej contra legem. Natomiast gdyby wykładnia prawa krajowego dotyczącego egzekucji komorniczej w sposób zgodny z prawem Unii nie była możliwa, Trybunał konsekwentnie uznaje, że sąd krajowy w ostateczności nie powinien stosować krajowych przepisów lub orzecznictwa sprzecznego z ta dyrektywą. Wyrok TSUE z 4.5.2023 r., BRD Groupe Societé Générale i Next Capital Solutions, C-200/21,
TSUE podkreślił, że możliwość konsumentów wniesienia powództwa o ustalenie nieuczciwych warunków umownych, mającego zatrzymać egzekucję komorniczą, jest kluczowa. Konieczne jest zapewnienie skuteczności ochrony przewidzianej przez dyrektywę 93/13/EWG. Sądy krajowe powinny interpretować i stosować prawo zgodnie z normami UE.