Nowelizacja KPC – przepisy przejściowe w zakresie zażaleń

Nowelizacja KPC z 9.3.2023 r. wprowadza istotne zmiany m.in. w zakresie zażaleń, zmieniając właściwość sądów i przekazując rozpoznanie zażaleń na postanowienia sądów wyższych instancji. Nowe przepisy przejściowe regulują przekazanie spraw sądom właściwym po zmianie kompetencji. Zmiany te mają kluczowe znaczenie dla ochrony praw uczestników postępowania.

Tematyka: Nowelizacja KPC, zażalenia, sądy, postanowienia, przepisy przejściowe, zmiany, właściwość sądów, wyższe instancje, ochrona praw, procedury, konieczność śledzenia

Nowelizacja KPC dokonana ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 614; dalej: ZmKPC23(2)), zmieniająca przepisy m.in. w zakresie
sądów właściwych do rozpoznawania zażaleń, weszła w życie 1.7.2023 r. Z uwagi na treść przepisów
przejściowych strony i ich pełnomocnicy powinni uważnie śledzić stan spraw zażaleniowych będących
w toku.
Zmiany dotyczące właściwości sądu rozpoznającego zażalenie
Omawiana nowelizacja KPC obejmuje m.in. zmianę właściwości sądów rozpoznających zażalenia. Do rozpoznania
zażalenia na postanowienia sądu I instancji, którego przedmiotem jest sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo
ich odmowa właściwy, będzie sąd II instancji. Dotychczas – stosownie do treści art. 3941a § 1 pkt. 8 KPC – taki
środek zaskarżenia rozpoznawał inny skład sądu I instancji, jako tzw. zażalenie poziome. W ocenie ustawodawcy
instytucje sprostowania lub wykładni orzeczenia niejednokrotnie mają zasadniczy wpływ na interpretację sentencji
wyroku, wobec czego celowym jest, aby zażalenia na postanowienia w tym przedmiocie rozpoznawały sądy
wyższych instancji.
Kolejna zmiana dotyczy sądu właściwego do rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie
zabezpieczenia. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 741 § 2 KPC do jego rozpoznania właściwy był sąd,
który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów. Wskutek nowelizacji kompetencje w tym zakresie
uzyskał sąd II instancji. Natomiast na postanowienie sądu II instancji przysługuje zażalenie do innego składu tego
sądu.
W projekcie ustawy wskazano, że postanowienia o zabezpieczeniu często mają istotne znaczenie z perspektywy
ochrony praw uczestników postępowania. Przykładowo brak zabezpieczenia może uczynić prowadzenie procesu
całkowicie bezprzedmiotowym. Z tej przyczyny konieczne okazało się przekazanie rozpoznania zażaleń na
postanowienia sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia sądowi II instancji. Umożliwi to poddanie kontroli tak
istotnego rozstrzygnięcia sądowi wyższego szczebla.
Przepisy przejściowe
Zasadniczo ustawodawca przyjął, że w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy
nowelizującej zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami KPC w dotychczasowym brzmieniu, o czym
stanowi art. 20 ZmKPC23(2). Jednakże przewidział specyficzne rozwiązanie dotyczące zażaleń, które zostały
wniesione przed 1.7.2023 r. Zgodnie z brzmieniem art. 21 ust. 3 ZmKPC23(2), jeżeli na skutek zmiany przepisów
KPC doszło do zmiany sądu właściwego do rozpoznania zażalenia, sąd dotychczas właściwy przekaże zażalenia
wniesione i nierozpoznane przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej sądowi właściwemu do ich
rozpoznania, zgodnie z przepisami KPC w brzmieniu nadanym ZmKPC23(2).
W konsekwencji zażalenia, które zostały wniesione przed 1.7.2023 r. do sądów właściwych do ich rozpoznania
zgodnie z wówczas obowiązującymi przepisami KPC, jeśli nie zostały rozpoznane do 1.7.2023 r., zostaną
przekazane sądom, które wskutek nowelizacji uzyskały kompetencję do ich rozpoznania.

Komentarz
Wprowadzone zmiany w zakresie przewidującym przekazanie do rozpoznania zażaleń na postanowienia
w przedmiocie sprostowania lub wykładni wyroku oraz zabezpieczenia sądom wyższych instancji w miejsce zażaleń
poziomych zasługują na aprobatę. W praktyce bowiem niejednokrotnie karkołomnym zadaniem jest przekonanie
innych sędziów danego wydziału czy sądu do zmiany rozstrzygnięcia sądu I instancji. Natomiast krytycznie należy
ocenić przepisy przejściowe przewidziane w ustawie nowelizującej KPC. Rozwiązanie przewidujące przekazanie
spraw będących w toku sądom wyższych instancji może spowodować spore zamieszanie. Strony oraz ich
pełnomocnicy będą musieli ustalić, do jakiego sądu trafiła sprawa, jaką nadano jej sygnaturę, a także w przypadku
pełnomocników – złożyć wniosek o dostęp do sprawy w Portalu Informacyjnym. Mając na uwadze fakt, że zażalenia
rozpoznawane są na posiedzeniach niejawnych, może okazać się, że nieuważna strona o zmianie sądu
rozpoznającego wniesiony środek zaskarżenia dowie się dopiero po wielu miesiącach, po doręczeniu jej odpisu
zapadłego rozstrzygnięcia.

Nowelizacja KPC wprowadza skomplikowane procedury dotyczące zażaleń, które mogą wprowadzić zamieszanie w toku postępowań. Wprowadzone zmiany wzbudzają zarówno aprobatę, jak i krytykę ze względu na konieczność dokładnego śledzenia zmian w sądach właściwych do rozpoznania zażaleń.