Zmiany w zażaleniach w postępowaniu cywilnym

Ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wprowadziła istotne zmiany w postępowaniu zażaleniowym. Nowelizacja dotyczy m.in. możliwości zażalania postanowień sądu I instancji dotyczących sprostowania, wykładni orzeczenia oraz wynagrodzenia kuratora. Dodatkowo przywrócono dwuetapowy model kontroli wstępnej zażalenia.

Tematyka: Zmiany w zażaleniach, postępowanie cywilne, sąd I instancji, sąd II instancji, nowelizacja KPC, model kontroli wstępnej zażaleń, postanowienia sądu, rozszerzony katalog zażaleniowy

Ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wprowadziła istotne zmiany w postępowaniu zażaleniowym. Nowelizacja dotyczy m.in. możliwości zażalania postanowień sądu I instancji dotyczących sprostowania, wykładni orzeczenia oraz wynagrodzenia kuratora. Dodatkowo przywrócono dwuetapowy model kontroli wstępnej zażalenia.

Ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2023 r. poz. 614; dalej: ZmKPC23(2)), która w założeniu miała naprawić błędy wcześniejszej
nowelizacji KPC z 2019 r. wprowadzonej ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469), weszła w życie 1.7.2023 r. Wprowadzone
obecnie zmiany częściowo dotyczą także postępowania zażaleniowego, a niniejszy wpis dotyczy
najważniejszych z nich.
Zażalenia na postanowienia sądu I instancji
Jeśli chodzi o katalog postanowień sądu I instancji, które podlegają zaskarżeniu, nowelizacja nie wprowadza
poważniejszych zmian.
Ustawodawca uznał, że ze względu na wagę i znaczenie instytucji sprostowania i wykładni orzeczenia pożądane jest,
aby zażalenia w tym przedmiocie przysługiwały do sądu wyższego szczebla. Tym samym od postanowień sądu
I instancji, których przedmiotem jest sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa, przysługuje aktualnie
zażalenie do sądu II instancji (art. 394 § 1 pkt 5 1 KPC). Wcześniej od tego typu postanowień przysługiwało tzw.
zażalenie poziome, a właściwym do rozpoznania zażalenia był inny skład sądu I instancji.
Ponadto wprowadzono możliwość zażalenia postanowień sądu I instancji, których przedmiotem jest wynagrodzenie
kuratora ustanowionego dla strony w danej sprawie (art. 3941a § 1 pkt 9 KPC). Służy od nich zażalenie kierowane do
innego składu tego sądu.
Natomiast pewną nowością jest przywrócenie dwuetapowego modelu kontroli wstępnej wniesionego zażalenia, czyli
sprawowanej zarówno przez sąd, który wydał postanowienie, jak i przez sąd właściwy do rozpoznania zażalenia.
Przewidziano mianowicie, że sąd I instancji, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie jednego sędziego
odrzuca zażalenie bez przekazywania go sądowi II instancji, jeśli zażalenie jest spóźnione lub niedopuszczalne
z mocy prawa (art. 395 § 1 KPC). Sąd II instancji odrzuca zaś w składzie jednego sędziego zażalenie, jeżeli
podlegało ono odrzuceniu przez sąd I instancji, a także zażalenie, którego braków strona nie usunęła
w wyznaczonym terminie (art. 397 § 11 KPC). Podobnie zastrzeżono, że zażalenie poziome, które jest spóźnione,
nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, oraz takie, którego braków strona nie usunęła w wyznaczonym
terminie, zostaje odrzucone przez sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie jednego sędziego (art.
3941a § 11 KPC). Do zażaleń poziomych stosuje się też odpowiednio art. 397 § 1 1 KPC, a zatem do odrzucenia
zażalenia będzie uprawniony również sąd wyznaczony do jego rozpoznania.
Zażalenia na postanowienia sądu II instancji
W ramach nowelizacji rozszerzono katalog postanowień sądu II instancji, od których przysługuje zażalenie.
Warto przypomnieć, że zażalenie na postanowienie sądu II instancji przysługuje wówczas, gdy sąd ten wydaje pewne
postanowienia „po raz pierwszy”, a nie wskutek rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu I instancji. Chodzi
o przypadki, gdy przykładowo sąd II instancji rozstrzyga o wyłączeniu sędziego czy o odrzuceniu apelacji.
Niemniej katalog zaskarżalnych postanowień sądu II instancji nie jest identyczny z tym określającym, od jakich
postanowień sądu I instancji służy zażalenie. Może więc zdarzyć się tak, że postanowienie wydane przez sąd
I instancji byłoby zaskarżalne, a to wydane przez sąd II instancji - już nie.
Nowelizacja czyni w tym zakresie istotny postęp. Od 1.7.2023 r. zażalenie przysługuje również na następujące
postanowienia sądu II instancji:
• o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania (art. 3942 § 1 KPC);
• o umorzeniu postępowania wywołanego wniesieniem apelacji (art. 394 2 § 1 KPC);
• których przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia (art. 394 2 § 11
pkt 1 KPC);
• których przedmiotem jest wynagrodzenie biegłego (art. 394 2 § 11 pkt 41 KPC);
• o odrzuceniu zażalenia na postanowienie sądu II instancji (art. 3942 § 12 KPC);




• o udzieleniu zabezpieczenia (art. 741 § 1 KPC).
Na marginesie warto jeszcze odnotować, że w stanie prawnym obowiązującym do 7.11.2019 r. – czyli do czasu
wejścia w życie wcześniejszej, dużej noweli z 2019 r. – postanowienia sądu II instancji odrzucające skargę
o wznowienie postępowania oraz umarzające postępowanie apelacyjne, a także niektóre postanowienia tego sądu
o odrzuceniu zażalenia, mogły być kwestionowane w drodze zażalenia do SN. W sprawach, w których przysługuje
skarga kasacyjna, zażalenie przysługiwało bowiem na postanowienia sądu II instancji „kończące postępowanie
w sprawie” (dawniej: art. 3941 § 2 KPC) – rozumiano tak właśnie postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie
postępowania, o umorzeniu postępowania apelacyjnego, czy niektóre z postanowień odrzucających zażalenie.
Wprowadzając ponownie możliwość zaskarżenia takich postanowień, ZmKPC23(2) naprawia wcześniejszy błąd
w tym zakresie. Jedyna różnica polega na tym, że w obecnym stanie prawnym zażalenie rozpoznawane jest nie
przez SN, a przez inny skład sądu II instancji, oraz zażalenie przysługuje w każdej sprawie, a nie tylko w sprawie
kasacyjnej.
Na kształt zmian wprowadzonych w obrębie kontroli wstępnej zażaleń na postanowienia sądu I instancji
ustawodawca przewidział, że również zażalenie poziome kierowane do innego składu sądu II instancji, które jest
spóźnione, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, oraz takie, którego braków strona nie usunęła
w wyznaczonym terminie, zostaje odrzucone przez sąd II instancji, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie
jednego sędziego (art. 3942 § 12 KPC). Także w tym przypadku stosuje się odpowiednio powołany już wyżej przepis
art. 397 § 11 KPC.
Od kiedy zmiany?
Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w ZmKPC23(2), do spraw wszczętych i niezakończonych przed
dniem jej wejścia w życie stosuje się przepisy KPC w nowym brzmieniu. W praktyce oznacza to, że zażalenia,
o których mowa powyżej, przysługują nie tylko w nowych sprawach (tj. takich, które dopiero zostały lub zostaną
wszczęte), lecz także w sprawach już zawisłych w dniu wejścia nowelizacji w życie, czyli 1.7.2023 r.

Komentarz
Omawiane zmiany należy ocenić pozytywnie, a w szczególności rozszerzenie katalogu postanowień sądu II instancji,
które podlegają zaskarżeniu. Jeśli chodzi o zaskarżanie postanowień wydawanych przez sądy I i II instancji w danym
przedmiocie, można było zauważyć brak symetrii, która nie znajdowała racjonalnych podstaw i wydawała się być
pominięciem ustawodawczym. Nie są to rzecz jasna zmiany fundamentalnie wpływające na kształt procesu i jego
szybkość, a raczej te z kategorii „małe, a cieszy”.







Zmiany wprowadzone ustawą ZmKPC23(2) są krokiem naprzód, zwłaszcza poprzez rozszerzenie katalogu postanowień sądu II instancji podlegających zażaleniom. Ujednolicenie procedury zażaleniowej między sądami I i II instancji stanowi istotną poprawę w systemie sądowym.