Oświadczenie o odrzuceniu spadku
Spadkobierca, inny niż ten, który złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku w państwie członkowskim swojego miejsca zwykłego pobytu, może poinformować sąd rozpatrujący daną sprawę spadkową o istnieniu tego oświadczenia. Artykuł 13 rozporządzenia 650/2012/UE reguluje kwestie jurysdykcji w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę w innym państwie członkowskim. Wyrok TSUE z 2.6.2022 r. dotyczył możliwości złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w sądzie państwa zwykłego pobytu spadkobiercy.
Tematyka: oświadczenie o odrzuceniu spadku, spadkobierca, jurysdykcja, TSUE, rozporządzenie 650/2012/UE
Spadkobierca, inny niż ten, który złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku w państwie członkowskim swojego miejsca zwykłego pobytu, może poinformować sąd rozpatrujący daną sprawę spadkową o istnieniu tego oświadczenia. Artykuł 13 rozporządzenia 650/2012/UE reguluje kwestie jurysdykcji w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę w innym państwie członkowskim. Wyrok TSUE z 2.6.2022 r. dotyczył możliwości złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w sądzie państwa zwykłego pobytu spadkobiercy.
Spadkobierca, inny niż ten, który złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku w państwie członkowskim swojego miejsca zwykłego pobytu, może poinformować sąd rozpatrujący daną sprawę spadkową o istnieniu tego oświadczenia. W przypadku odmiennych regulacji krajowych sąd powinien dokonać wykładni zgodnej z prawem Unii. Stan faktyczny M. (obywatel bułgarski) oświadczył, że jest spadkobiercą swojej babki T. (obywatelka bułgarska), która zmarła w Grecji. M. wystąpił do bułgarskiego Sądu z wnioskiem o zarejestrowanie oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez innego spadkobiercę, tj. małżonka zmarłej H. Przedstawił on poświadczenie spadkowe sporządzone przez bułgarskie Organy, zgodnie z którym T. pozostawiła jako spadkobierców H. (obywatela greckiego), swoją córkę I. i M. Ponadto M. przedstawił protokół sporządzony przez grecki Sąd, w którym wskazano, że H. stawił się przed tym Sądem i złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po T. oraz potwierdził, że jej ostatnie miejsce pobytu było w Grecji. Sąd odsyłający wskazuje jednak, że M. nie działa w charakterze pełnomocnika małżonka zmarłej, lecz ma interes prawny w zarejestrowaniu oświadczenia o odrzuceniu spadku. Bułgarski Sąd powziął wątpliwości, czy takie oświadczenie należy zarejestrować również w sądzie ogólnie właściwym do orzekania w przedmiocie ogółu spraw dotyczących spadku, ponieważ to oświadczenie zostało przyjęte przez właściwy Sąd zgodnie z art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 201, s. 107). Stanowisko TSUE Zgodnie z art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE, oprócz sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej zgodnie z tym rozporządzeniem, sądy w państwie członkowskim zwykłego pobytu każdej osoby, która na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia może złożyć przed sądem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego lub oświadczenie mające na celu ograniczenie odpowiedzialności danej osoby za długi spadkowe, mają jurysdykcję do odebrania takich oświadczeń. Artykuł art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE znajduje się w Rozdziale II tego rozporządzenia, który reguluje wszystkie podstawy jurysdykcji w sprawach spadkowych. Przepis ten przewiduje zatem alternatywną jurysdykcję mającą na celu umożliwienie spadkobiercom, którzy nie mają miejsca zwykłego pobytu w państwie członkowskim, którego sądy mają jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej, zgodnie z ogólnymi zasadami zawartymi w art. 4–11 rozporządzenia 650/2012/UE, złożenia oświadczeń dotyczących przyjęcia spadku lub jego odrzucenia przed sądem państwa członkowskiego, w którym mają oni miejsce zwykłego pobytu - wyrok TSUE z 2.6.2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C-617/20, , pkt 37. Zgodnie z motywem 7 rozporządzenia 650/2012/UE zmierza ono do ułatwienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usuwanie przeszkód w swobodnym przepływie osób, które pragną wykonywać przysługujące im prawa w zakresie spraw spadkowych transgranicznych. Trybunał orzekł już, że art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE, interpretowany w świetle jego motywu 32, ma na celu uproszczenie działań spadkobierców i zapisobierców poprzez ustanowienie odstępstwa od ustanowionych w art. 4–11 rozporządzenia 650/2012/UE przepisów regulujących jurysdykcję - wyrok T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), pkt 41. Jeżeli chodzi w szczególności o kwestię powiadomienia sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej o oświadczeniach dotyczących przyjęcia lub odrzucenia spadku, TSUE wskazał, że z ostatniego zdania motywu 32 rozporządzenia 650/2012/UE wynika, iż „osoby, które decydują się skorzystać z możliwości złożenia oświadczenia w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu, powinny same poinformować sąd lub organ rozpatrujący lub mający rozpatrywać daną sprawę spadkową o istnieniu takich oświadczeń w terminie określonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia”. Ostatnie zdanie motywu 32 sugeruje prima facie, że zdaniem prawodawcy Unii oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed sądem państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy odrzucającego spadek musi zostać podane do wiadomości sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej spawie spadkowej. Jednakże TSUE stwierdził, że art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE nie przewiduje mechanizmu przekazywania takich oświadczeń przez sąd państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy odrzucającemu spadek, sądowi mającemu jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej. Motyw 32 zakłada jednak, że osoby, które skorzystały z możliwości złożenia takich oświadczeń w państwie członkowskim ich miejsca zwykłego pobytu, będą ponosiły odpowiedzialność za poinformowanie o istnieniu tych oświadczeń organów właściwych w sprawach spadkowych - wyrok T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), pkt 47. Zdaniem TSUE w tych okolicznościach należy dokonać szerokiej wykładni w odniesieniu do przekazywania oświadczeń złożonych zgodnie z art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE sądowi właściwemu do orzekania w danej sprawie spadkowej. Celem tego przekazania jest bowiem umożliwienie sądowi powzięcia wiadomości o istnieniu takiego oświadczenia i uwzględnienia go przy rozstrzyganiu sprawy spadkowej. Nie ma w tym względzie znaczenia sposób, w jaki to oświadczenie zostało podane do wiadomości tego sądu. Zdaniem TSUE okoliczność, że ustawodawstwo państwa członkowskiego, takie jak rozpatrywane bułgarskie, przewiduje wpisanie tego oświadczenia o odrzuceniu do rejestru sądowego, aby wszystkie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku były skoncentrowane w tym samym miejscu i w jednym rejestrze sądowym, z którego można by przeprowadzić odpowiednie poszukiwania, jest w tym względzie bez znaczenia. Sąd odsyłający podkreślał, że bułgarskie prawo nie pozwala na wpisanie oświadczeń innych osób do rejestru oświadczeń o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Jednakże TSUE stwierdził, że do tego sądu należy zapewnienie pełnej skuteczności art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE poprzez przyjęcie, że rozpatrywane oświadczenie o odrzuceniu spadku zostanie mu przekazane przez innego spadkobiercę niż ten, który złożył to oświadczenie w państwie członkowskim jego zwykłego pobytu, i odstąpienie w razie potrzeby od stosowania wszelkich sprzecznych z nim przepisów prawa krajowego. Reasumując, TSUE orzekł, że art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby w sytuacji gdy spadkobierca zarejestrował przed sądem państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, inny spadkobierca mógł wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie. Komentarz Niniejszy wyrok dotyczy wrażliwej kwestii, a mianowicie rejestracji oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez innego spadkobiercę przed sądem innego państwa członkowskiego, w którym ten ostatni spadkobierca ma miejsce zwykłego pobytu (por. art. 640 KPC). Tym samym w prezentowanym wyroku TSUE dokonał wykładni art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE. Nie budzi wątpliwości, że spadkobierca odrzucający spadek ma interes w poinformowaniu sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej o istnieniu takiego oświadczenia, aby uniknąć sytuacji, w której ten sąd wyda orzeczenie merytorycznie błędne i sprzeczne z jego wolą. Jednakże TSUE podkreślił w niniejszym wyroku, że przepisy rozporządzenia 650/2012/UE nie nakładają na takiego spadkobiercę w tym względzie wiążącego obowiązku. Zatem nie można uznać, iż spadkobierca odrzucający spadek zawsze musi sam poinformować dany sąd o istnieniu tego oświadczenia. Z niniejszego wyroku wynika również, że w sytuacji gdy spadkobierca zarejestrował przed sądem państwa członkowskiego swojego miejsca zwykłego pobytu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim, to wówczas inny spadkobierca może wystąpić o późniejsze zarejestrowanie tego oświadczenia we właściwym sądzie w tym ostatnim państwie. Trybunał uznał, że spadkobierca, który może skorzystać z takiego oświadczenia, powinien w celu ułatwienia rozstrzygnięcia sprawy spadkowej mieć możliwość poinformowania sądu, mającego jurysdykcję do orzekania w tej sprawie spadkowej, o istnieniu tego oświadczenia, jeżeli spadkobierca odrzucający spadek sam tego nie uczynił. Trybunał w uzasadnieniu niniejszego wyroku trafnie uznał, że poinformowanie sądu mającego jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej o istnieniu oświadczenia o odrzuceniu tego spadku złożonego przez spadkobiercę przed sądem państwa członkowskiego jego zwykłego pobytu, w rozumieniu art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE nie stanowi oświadczenia złożonego w imieniu osoby trzeciej, lecz jedynie doręczenie tego oświadczenia o odrzuceniu pierwszemu sądowi. Wyrok TSUE z 30.3.2023 r., М. Ya. M. (Odrzucenie spadku przez spadkobiercę), C-651/21,
Wyrok TSUE z 30.3.2023 r. dotyczył rejestracji oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem innego państwa członkowskiego, w którym spadkobierca ma miejsce zwykłego pobytu. Trybunał podkreślił, że spadkobierca odrzucający spadek ma interes w poinformowaniu sądu właściwego o istnieniu oświadczenia, ale nie ma obowiązku tego dokonywania.