Spadek w innym państwie Unii
Państwo członkowskie położenia nieruchomości może wymagać, aby europejskie poświadczenie spadkowe wyraźnie wskazywało tę nieruchomość podlegającą dziedziczeniu. Sprawa dotyczyła R.J. i jego matki A.J., gdzie EPS nie zawierało danych niezbędnych do celów identyfikacji nieruchomości. Trybunał orzekł, że każde państwo ma swobodę określenia warunków rejestracji nieruchomości.
Tematyka: Europejskie Poświadczenie Spadkowe, TSUE, nieruchomość, dziedziczenie, rejestracja, spadkobierca
Państwo członkowskie położenia nieruchomości może wymagać, aby europejskie poświadczenie spadkowe wyraźnie wskazywało tę nieruchomość podlegającą dziedziczeniu. Sprawa dotyczyła R.J. i jego matki A.J., gdzie EPS nie zawierało danych niezbędnych do celów identyfikacji nieruchomości. Trybunał orzekł, że każde państwo ma swobodę określenia warunków rejestracji nieruchomości.
Państwo członkowskie położenia nieruchomości może wymagać, aby europejskie poświadczenie spadkowe wyraźnie wskazywało tę nieruchomość podlegającą dziedziczeniu, po warunkiem odmowy wpisu do właściwego rejestru. W tym zakresie nie musi ono uwzględniać regulacji innego państwa członkowskiego, w którym to poświadczenie zostało wydane. Stan faktyczny R.J. i jego matka A.J. mieszkali w RFN. W 2015 r. A.J. zmarła, a R.J. będący jej jedynym spadkobiercą przyjął wprost spadek po zmarłej w Niemczech. Zwrócił się on do właściwego niemieckiego Sądu, aby uzyskać europejskie poświadczenie spadkowe (dalej: EPS), ponieważ spadek obejmował składniki majątkowe znajdujące się nie tylko w RFN, lecz także na Litwie. Niemiecki Sąd je wydał i R.J. złożył wniosek do litewskiego rejestru w celu wpisania swojego prawa własności nieruchomości należących do A.J. na Litwie. Litewski Organ oddalił ten wniosek, ponieważ EPS nie zawierało danych niezbędnych do celów identyfikacji nieruchomości przewidzianych w litewskim prawie, a mianowicie nie wskazano w nim nieruchomości odziedziczonych przez R.J. Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do wykładni art. 1 ust. 2 lit. l) i art. 69 ust. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 201, s. 107), w szczególności w odniesieniu do relacji między tymi przepisami a przepisami prawa krajowego państwa członkowskiego, w którym znajduje się dany składnik majątku spadkowego, regulującymi warunki związane z wpisem prawa własności do rejestru nieruchomości. Stanowisko TSUE Artykuł 69 ust. 5 rozporządzenia 650/2012/UE przewiduje, że EPS stanowi ważny dokument na potrzeby dokonania wpisu majątku spadkowego do właściwego rejestru państwa członkowskiego, z zastrzeżeniem art. 1 ust. 2 lit. k) i art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia 650/2012/UE. Zgodnie z art. 68 rozporządzenia 650/2012/UE to poświadczenie musi zawierać określone informacje, w zakresie w jakim są one wymagane ze względu na cel jego wydania, w tym udział przypadający każdemu ze spadkobierców oraz, w stosownych przypadkach, wykaz praw lub składników majątku przypadających każdemu ze spadkobierców - art. 68 lit. l) rozporządzenia 650/2012/UE. Trybunał przypomniał, że EPS stanowi autonomiczny instrument prawa Unii, którego stosowanie i skutki są szczegółowo uregulowane w przepisach rozporządzenia 650/2012/UE. W szczególności TSUE orzekł już, że EPS korzysta z autonomicznego reżimu prawnego określonego przez przepisy rozdziału VI owego rozporządzenia (wyrok TSUE z 21.6.2018 r., Oberle, C-20/17, , pkt 46). Przepisy rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w świetle jego celów, którymi są udzielenie pomocy spadkobiercom i zapisobiercom oraz innym osobom bliskim zmarłemu oraz wierzycielom spadkowym w dochodzeniu przez nich ich praw w kontekście postępowania spadkowego mającego skutki transgraniczne, oraz udzielenie pomocy obywatelom Unii w uregulowaniu zawczasu ich spraw spadkowych (motywy 7 i 8). Zaś celem EPS jest, zgodnie z motywem 67 tego rozporządzenia, umożliwienie spadkobiercom łatwego wykazania ich statusu lub ich praw i uprawnień w innym państwie członkowskim w celu szybkiego, łatwego i skutecznego załatwienia sprawy spadkowej mającej skutki transgraniczne w Unii. W art. 63 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE doprecyzowano, że EPS jest przeznaczone do wykorzystywania m.in. przez spadkobierców, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub wykonywać swoje prawa jako spadkobiercy. Zgodnie z art. 63 ust. 2 lit. a) i art. 63 ust. 2 lit. b) rozporządzenia 650/2012/UE poświadczenie to może być wykorzystane w szczególności do wykazania statusu lub praw każdego spadkobiercy wymienionego w poświadczeniu oraz przyznania spadkobiercy/spadkobiercom określonego składnika lub określonych składników majątku stanowiącego część spadku. Trybunał wskazał, że z art. 69 ust. 1 i z motywu 71 rozporządzenia 650/2012/UE wynika, że to poświadczenie powinno powodować skutki we wszystkich państwach członkowskich bez wymogu stosowania jakiejkolwiek szczególnej procedury. Zgodnie z art. 69 ust. 2 rozporządzenia 650/2012/UE domniemywa się, że to poświadczenie prawidłowo stwierdza okoliczności, które ustalono na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia lub na mocy innego prawa właściwego dla danych kwestii. Domniemywa się, że osoba wymieniona w poświadczeniu jako spadkobierca posiada status wskazany w tym poświadczeniu lub posiada prawa lub uprawnienia określone w poświadczeniu bez żadnych warunków ani ograniczeń odnoszących się do tych praw lub uprawnień innych niż określone w tym poświadczeniu. Co się tyczy w szczególności sytuacji, w której EPS jest przedstawiane jako dokument, na podstawie którego wnosi się o rejestrację odziedziczonej nieruchomości, TSUE podkreślił, że art. 68 rozporządzenia 650/2012/UE przewiduje minimum informacji, jakie należy zawrzeć w tym poświadczeniu. Jego treść może być różna w zależności od celów, dla których zostało ono wydane. Trybunał uściślił, że zgodnie z art. 67 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE w celu wydania takiego poświadczenia organ wydający powinien obligatoryjnie posłużyć się formularzem V, przewidzianym w załączniku 5 do rozporządzenia wykonawczego Nr 1329/2014 (wyrok TSUE z 17.1.2019 r., Brisch, C-102/18, , pkt 30). Niemniej TSUE przypomniał, że art. 69 ust. 5 rozporządzenia 650/2012/UE przewiduje, iż EPS stanowi ważny dokument na potrzeby wpisu składnika majątku spadkowego do właściwego rejestru państwa członkowskiego, bez uszczerbku w szczególności dla art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia 650/2012/UE. Trybunał orzekł już, że ten ostatni przepis stanowi, iż wszelkie wpisy do rejestru praw do nieruchomości lub rzeczy ruchomych, łącznie z wymogami prawnymi dotyczącymi takich wpisów oraz skutkami wpisu lub braku wpisu tych praw do rejestru, są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia (wyrok TSUE z 12.10.2017 r., Kubicka, C- 218/16, , pkt 54). Fakt, że takie wymogi prawne podlegają prawu krajowemu, wynika również z motywu 18 rozporządzenia 650/2012/UE, zgodnie z którym wymogi dotyczące wpisu do rejestru prawa do nieruchomości lub rzeczy ruchomych są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia, a zatem to prawo państwa członkowskiego, w którym prowadzony jest rejestr, powinno określać warunki prawne i sposób dokonywania tego wpisu, a także określać organy, takie jak organy prowadzące katastry lub notariusze, odpowiedzialne za sprawdzenie, czy spełnione są wszystkie wymogi oraz czy przedstawiona lub sporządzona dokumentacja jest wystarczająca lub zawiera niezbędne informacje. W ocenie TSUE przepisy rozporządzenia 650/2012/UE ustanawiającego EPS, a dokładniej art. 69 ust. 5 w zw. z art. 1 ust. 2 lit. l) rozporządzenia 650/2012/UE, do którego odsyła ten pierwszy przepis, nie stoją na przeszkodzie ustanowieniu lub stosowaniu przez państwo członkowskie wymogów, które należy spełnić dla celów rejestracji praw rzeczowych na nieruchomościach. Reasumując, TSUE orzekł, że art. 1 ust. 2 lit. l), art. 68 lit. l) i art. 69 ust. 5 rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, przewidującemu, że wniosek o wpis nieruchomości do rejestru nieruchomości tego państwa może zostać oddalony, jeżeli jedynym dokumentem przedstawionym na poparcie tego wniosku jest EPS, które nie identyfikuje tej nieruchomości. Komentarz Rozstrzygając tę sprawę, Trybunał zajął stanowisko co do wrażliwej kwestii, a mianowicie podziału kompetencji między organem wydającym EPS a organem prowadzącym rejestr nieruchomości, mającym siedzibę w innym państwie członkowskim. EPS wydane przez niemiecki sąd zostało sporządzone przy użyciu formularza V i zawiera załącznik IV do tego formularza, poświadczający status i prawa spadkobiercy, jednak w pkt. 9 tego załącznika nie przedstawiono żadnej informacji umożliwiającej identyfikację składnika lub składników majątku przyznanych spadkobiercy, w odniesieniu do których wnioskowano o wydanie poświadczenia. Przy czym nie wynika to z niedopatrzenia niemieckiego sądu. W niniejszym wyroku TSUE potwierdził, że każde państwo członkowskie, w którym przewidziana jest rejestracja praw rzeczowych na nieruchomościach, ma swobodę określenia warunków i zasad tej rejestracji, w tym nałożenia wymogu, aby wszystkie dane identyfikacyjne nieruchomości, w odniesieniu do której złożono wniosek o rejestrację, zostały przedstawione we wniosku lub w załączonych do niego dokumentach. W ocenie TSUE przewidziany w art. 68 lit. l) rozporządzenia 650/2012/UE obowiązek umieszczenia w EPS wykazu składników majątku przypadających danemu spadkobiercy spoczywa na organie wydającym takie poświadczenie nawet sytuacji dziedziczenia przez jednego spadkobiercę. W tym zakresie wiążącego znaczenia nie mają regulacje państwa wydania EPS, takie jak w niniejszej sprawie niemieckie prawo spadkowe. W niemieckim prawie jest stosowana zasada sukcesji uniwersalnej, i gdy jest tylko jeden spadkobierca, to otrzymuje on całość majątku zmarłego, i nie są wówczas wskazane poszczególne składniki majątku spadkowego. Z prezentowanego wyroku wynika, że w sytuacji gdy organ odpowiedzialny za rejestrację praw rzeczowych na nieruchomościach rozpatruje wniosek o rejestrację odziedziczonej nieruchomości, przy czym ta nieruchomość nie jest zidentyfikowana w EPS, czyli dokumencie, na podstawie którego wnosi się o rejestrację, to ten organ może, nie naruszając prawa UE, taki wniosek oddalić. Wyrok TSUE z 9.3.2023 r., Registrų centras, C-354/21,
TSUE potwierdził, że organy państw członkowskich mogą odrzucić wniosek o rejestrację nieruchomości, jeśli EPS nie identyfikuje konkretnej nieruchomości. Wniosek musi zawierać wszystkie dane identyfikacyjne. Wniosku TSUE wynika, że organy mają swobodę ustalania warunków rejestracji.