Nowelizacja KPC dotycząca zakresu pełnomocnictwa procesowego

Ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 614; dalej: ZmKPC23(2)) wprowadza istotne zmiany dotyczące zakresu pełnomocnictwa procesowego. Nowelizacja obejmuje m.in. możliwość pełnomocnika z urzędu do złożenia skargi kasacyjnej oraz konieczność oceny dopuszczalności jej wniesienia.

Tematyka: nowelizacja, KPC, pełnomocnictwo procesowe, zakres pełnomocnictwa, pełnomocnik z urzędu, skarga kasacyjna, postępowanie kasacyjne

Ustawa z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 2023 r. poz. 614; dalej: ZmKPC23(2)) została ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Nowelizacja dotyczy wielu
aspektów postępowania i obejmuje m.in. zakres pełnomocnictwa procesowego oraz czynności, do podjęcia
których obowiązany jest pełnomocnik ustanowiony z urzędu.
Dotychczasowy stan prawny
W aktualnym stanie prawnym, zgodnie z art. 91 KPC, pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa
umocowanie do:
1. Wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi
o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesienia interwencji głównej
przeciwko mocodawcy;
2. Wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
3. Udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
4. Zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone
w danym pełnomocnictwie;
5. Odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
W konsekwencji, jeżeli pełnomocnik ma złożyć w imieniu strony skargę kasacyjną, musi to zostać wyraźnie
zastrzeżone w treści pełnomocnictwa. W przeciwnym razie zostanie wezwany do usunięcia braku formalnego
wniesionego środka zaskarżenia, co w niekorzystny sposób wpłynie na czas trwania postępowania. Jeśli
przedmiotowy brak formalny zostanie dostrzeżony dopiero w SN, akta sprawy zostaną zwrócone do sądu II instancji.
Dopiero ten sąd skieruje wezwanie do usunięcia przedmiotowego braku (vide art. 3984 § 3 KPC).
Pełnomocnik ustanowiony z urzędu zasadniczo jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia
postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej (art. 118
§ 2 KPC). Pełnomocnik z urzędu na czas trwania postępowania kasacyjnego jest ustanawiany odrębnie. Jeżeli nie
stwierdza on podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym na piśmie stronę oraz
sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia dołącza
sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi (art. 118 § 5 KPC).
Zakres zmian
Projektowane zmiany obejmują m.in. zakres pełnomocnictwa procesowego, wynikający z art. 91 KPC, jak również
zakres czynności, do podjęcia których obowiązany jest pełnomocnik ustanowiony z urzędu.
Przede wszystkim pełnomocnictwo procesowe ma z mocy samego prawa obejmować również umocowanie do
czynności procesowej w postaci złożenia skargi kasacyjnej oraz udziału w postępowaniu wywołanym jej wniesieniem.
Projektodawca przewidział, że pełnomocnik ustanowiony z urzędu jest obowiązany zastępować stronę w zakresie
wynikającym z art. 91 KPC, tj. również w postępowaniu kasacyjnym. Mając na uwadze przedmiotową zmianę,
czynności, do których podjęcia obowiązany będzie pełnomocnik ustanowiony z urzędu, nie zakończą się na etapie
postępowania przed sądem II instancji. Będzie on musiał ocenić, czy w sprawie dopuszczalne jest wniesienie skargi
kasacyjnej, oraz czy istnieją ku temu podstawy, a jeżeli tak – sporządzić ją i wnieść, a także reprezentować stronę
w postępowaniu kasacyjnym.
Kolejna zmiana dotyczy braku po stronie pełnomocnika ustanowionego z urzędu obowiązku sporządzenia opinii
o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia. Zgodnie z projektowanymi zmianami, jeżeli nie stwierdza on podstaw do wniesienia skargi, jest
obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym na piśmie stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od
dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem albo zawiadomienia go o wyznaczeniu.
Powyższe zmiany zostały dodane na etapie prac prowadzonych w Sejmie, wobec czego w uzasadnieniu projektu
ustawy brak jest wskazania przyczyn ich wprowadzenia, co utrudnia odtworzenie intencji ustawodawcy.

Wśród przepisów przejściowych brak jest odrębnej regulacji dla wskazanych powyżej zmian. W konsekwencji
zastosowanie znajdzie wyrażona w art. 19 ust. 1 ZmKPC23(2) zasada, zgodnie z którą do spraw wszczętych
i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy KPC w brzmieniu nadanym tą ustawą.
Jednocześnie, zgodnie z art. 20 ZmKPC23(2), w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia
w życie moc zachowują czynności dokonane zgodnie z przepisami KPC w brzmieniu dotychczasowym. Takie
rozwiązanie kwestii międzyczasowych może budzić wątpliwości w praktyce i prowadzić do powstania ewentualnych
błędów, zwłaszcza w początkowym etapie stosowania przepisów.
Etap legislacyjny: 31.3.2023 r. ustawa została ogłoszona w Dzienniku Ustaw.

Komentarz
Omawiane zmiany są istotne z punktu widzenia czynności podejmowanych przez pełnomocników. Część z nich
będzie musiała zmodyfikować stosowane przez siebie wzory pełnomocnictw. Dodatkowo brak szczegółowej regulacji
międzyczasowej może w praktyce okazać się problematyczny, zwłaszcza w przypadku spraw prowadzonych przez
pełnomocników wyznaczonych z urzędu. Wyeliminowanie obowiązku sporządzania przez nich opinii o braku podstaw
do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest
z jednej strony pewnym ułatwieniem, z drugiej jednak może prowadzić do nadużyć oraz stanowić zarzewie konfliktu
pomiędzy stroną oraz jej pełnomocnikiem.

Nowelizacja KPC z 9.3.2023 r. rozszerza zakres pełnomocnictwa procesowego, wprowadzając obowiązek pełnomocnika z urzędu reprezentowania strony także w postępowaniu kasacyjnym. Brak regulacji przejściowych może jednak generować problemy interpretacyjne i praktyczne.