Rozszerzenie kognicji sędziów od rodzinnych spraw transgranicznych

17.3.2023 r. weszła w życie ustawa z 26.1.2023 r. o rozszerzeniu kognicji sędziów od rodzinnych spraw transgranicznych, wprowadzając istotne zmiany w zakresie jurysdykcji sądów okręgowych i Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego ma na celu dostosowanie polskich przepisów do unijnych regulacji dotyczących małżeństw, odpowiedzialności rodzicielskiej oraz uprowadzenia dziecka za granicę.

Tematyka: rozszerzenie kognicji, sądy okręgowe, Sąd Apelacyjny, sprawy transgraniczne, jurysdykcja, alimenty, kontakt, opieka, Uprowadzenie dziecka, automaniczna wykonalność orzeczeń, wydawanie zaświadczeń, wymiana informacji, KPC, regulacje unijne

17.3.2023 r. weszła w życie ustawa z 26.1.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 403; dalej: ZmKPC23). Jedną z najważniejszych zmian
wprowadzonych tą ustawą jest rozszerzenie zakresu rozpatrywanych spraw przez sądy, które zajmują się
rodzinnymi sprawami transgranicznymi. Mowa tu o 11 sądach okręgowych i Sądzie Apelacyjnym
w Warszawie.
• ZmKPC23 uzupełnia i doprecyzowuje przepisy rozporządzenia Rady (UE) nr 2019/1111 z 25.6.2019 r.
w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L
z 2019 r. Nr 178, s. 1), które z kolei zastępuje rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r.
dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L
z 2003 r. Nr 338, s. 1);
• Sądy od rodzinnych spraw transgranicznych mogą orzekać także w sprawach alimentów, kontaktów oraz
opieki;
• Nowelizacja KPC weszła w życie 17.3.2023 r.
Rozporządzenie 2201/2003/WE oraz późniejsze rozporządzenie 2019/1111/UE są dwoma podstawowymi
instrumentami współpracy sądowej państw członkowskich Unii Europejskiej w sprawach małżeńskich i tych
dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, a także w sprawach dotyczących uprowadzenia dziecka za granicę,
w zakresie uzupełniającym Konwencję dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę,
sporządzoną w Hadze 25.10.1980 r. (Dz.U. z 1995 r. poz. 528; dalej: UprowDziecK). Rozporządzenie 2019/1111/UE
jest bezpośrednio stosowane w Polsce – nie wymaga implementacji. ZmKPC23 ma na celu przede wszystkim
dostosowanie przepisów rozporządzenia do zakresu właściwości polskich sądów. Przepisy rozporządzenia
2019/1111/UE dotyczą automatycznej wykonalności orzeczeń, porozumień oraz dokumentów urzędowych objętych
rozporządzeniem. Oznacza to, że dokumenty z innych państw członkowskich będą uznawane i wykonywane bez
potrzeby przeprowadzenia specjalnego postępowania, czyli bez systemu exequatur.
Rozszerzenie kognicji sądów
Nowelizacja uwzględnia zapis przewidziany w rozporządzeniu 2019/1111/UE, a dotyczący rozszerzenia kognicji 11
sądów okręgowych i Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Rozpoznają one sprawy prowadzone na podstawie
UprowDziecK o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Wraz z wejściem
w życie ZmKPC23 sądy mogą także rozstrzygać w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, opieki,
kontaktów i alimentów, gdy uczestnicy wyrazili na to zgodę, uznali jurysdykcję sądu oraz osiągnęli
porozumienie w przedmiocie powrotu dziecka.
Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji wprowadzone zmiany pozwolą stronom w jednym postępowaniu zakończyć
sprawę z zakresu władzy rodzicielskiej oraz powrotu dziecka. Co ważne wskazane rozwiązanie znacząco
przyspieszy postępowanie i wyeliminuje konieczność prowadzenia go w państwie członkowskim
dotychczasowego zwykłego pobytu dziecka. Regulacja ma mieć zastosowanie jedynie w państwach
członkowskich, stosujących rozporządzenie 2019/1111/UE – zgodnie z art. 16 UprowDziecK nie jest ona możliwa
w stosunkach z państwami spoza UE, ponieważ wskazany przepis uniemożliwia rozpoznanie spraw z zakresu
władzy rodzicielskiej w ramach postępowania o nakazie powrotu dziecka.
Wydawanie zaświadczeń
Do KPC został dodany Dział IIda. Dotyczy on wydawania w Polsce zaświadczeń do orzeczeń polskich sądów
w sprawach z zakresu rozporządzenia 2019/1111/UE, w celu ich automatycznego uznania lub wykonania w innym
państwie członkowskim UE. Sąd, który wydał orzeczenie, jest także właściwy do wydania zaświadczenia. W art.
79511a § 2 KPC przewidziano możliwość wniesienia zażalenia na odmowę wydania takiego zaświadczenia, które
będzie rozpoznawane przez sąd wyższej instancji.
Wymiana informacji
Art. 26 ustawy z 26.1.2018 r. o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych
z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych (Dz.U. z 2018 r. poz.
416; dalej: WykCzynnSprRodzU) stanowi, że minister właściwy do spraw zagranicznych i właściwy konsul RP

wymieniają informacje, które miałyby być niezbędne do wykonywania zadań wskazanych w przepisach UprowDziecK
oraz rozporządzeniu 2019/1111/UE. Dodany art. 26 ust. 2 WykCzynnSprRodzU poszerza zakres wymienianych
informacji o te otrzymane z innych państw, dotyczące toczących się tam postępowań w sprawie umieszczenia
w placówce opiekuńczej lub pieczy zastępczej dziecka, które ma bliskie związki z RP, a także dotyczące osób
spokrewnionych z dzieckiem, które wyraziły gotowość do opieki nad nim.

Zmiany wprowadzone przez nowelizację mają usprawnić proces rozstrzygania spraw z zakresu władzy rodzicielskiej, opieki, kontaktów i alimentów, eliminując konieczność postępowania w państwie dotychczasowego zwykłego pobytu dziecka. Dodatkowo, wprowadzono możliwość wydawania zaświadczeń do orzeczeń polskich sądów zgodnie z unijnymi przepisami oraz zwiększono wymianę informacji międzynarodowej w sprawach rodzinnych.